شب اول قبر: تفاوت میان نسخه‌ها

حکمای مسلمان با استناد به روایتی از [[امام صادق عليه‌السلام|امام صادق (ع)]]<ref>امام صادق(ع): «البرزخ القبر و هو الثواب و العقاب بین الدنیا و الآخرة: برزخ عبارت از قبر است که همان عقاب و ثواب بین دنیا و آخرت می‌باشد. بحارالأنوار، ج ۶، ص ۲۱۸</ref> مراد از قبر و همه حوادث مربوط به آن را [[عالم برزخ]] می‌دانند. مطابق این دیدگاه، ورود به قبر و شب اول قبر همان لحظات آغازین مرگ است و ارتباطی به [[دفن]] بدن ندارد.

سؤالات [[نکیر و منکر]] از مهمترین حوادث شب اول قبر است.این فرشتگان پس از فرشته‌ای به نام رومان وارد قبر می‌شوند. یکی در جانب راست و دیگری در جانب چپ متوفی قرار می‌گیرد و سؤالاتی از او می‌پرسند. چنانچه فرد کافر یا گناهکار باشد آن دو فرشته با چهره‌هایی وحشتناک بر او ظاهر می‌شوند و او را عذاب می کنند و قبر پر از آتش خواهد شد در این صورت این دو فرشته «نَکیر و مُنکَر» خوانده می شوند. اگر فرد با [[ایمان|ایمانی]] باشد، با کمک و لطف اولیاء الهی می‌تواند پاسخ سؤالات را بدهد و آن دو فرشته با چهره‌هایی زیبا به او بشارت [[بهشت]] و قبر او را با نعمتهای الهی گسترش می‌دهند. در این حالت این دو فرشته «بَشیر و مُبَشِّر» نام دارند<ref group="یادداشت">شیخ مفید می‌گوید: در برخی از روایات نام دو ملکی که بر کافر نازل می‌شوند ناکر و نکیر و نام دو ملکی که بر مؤمن نازل می‌شوند مبشر و بشیر ذکر شده است، گفته شده اگر نام دو ملک کافر نکیر و ناکر است به خاطر این است که کافر منکر حق است و منکر آن ملایکه و از آمدن آنها ناخشنود است و دو ملک مؤمن مبشر و بشیر است چون آن دو رضایت و ثواب خدا را بر او بشارت می‌دهند. شرح عقاید صدوق یا تصحیح الاعتقاد، شیخ مفید، ص ۲۲۰; علم الیقین، فیض کاشانی، ۲ / ۱۰۷۳</ref>

بنابر [[حدیث|روایات]]، در این شب، از ایمان شخص متوفی پرسیده می‌شود و این که آیا به [[خدا]] و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبرش]] ایمان دارد و چه کسی را به عنوان پیشوا و [[امامت|امام]] خود برگزیده است:<ref group="یادداشت">قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ: «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا دَخَلَ حُفْرَتَهُ یأْتِیهِ مَلَکانِ:اَحَدُهُمَا مُنْکرٌ وَ الْآخَرُ نَکیرٌ، فَأَوَّلُ مَا یسْأَلَانِهِ عَنْ رَبِّهِ وَ عَنْ نَبِیهِ وَ عَنْ وَلِیهِ، فَإِنْ أَجَابَ نَجَا، وَ إِنْ تَحَیرَ عَذَّبَاه». کشف المحجة لثمرة المهجة، ص: ۲۷۳</ref> در روایات دیگر، سؤالات بیشتری بیان شده است.

بر اساس برخی [[روایات]]، سؤال و جواب شب اول قبر عمومی است و همه انسانها را در بر می گیرد. برخی عالمان از این عمومیت دو مورد را استثنا کرده‌اند: کسانی مانند مانند پیامبران و [[امامان معصوم|امامان]]، و کسانی که شرایط سؤال کردن در آنها وجود ندارد مانند کودکان و دیوانگان. علامه مجلسی با اشاره به عدم وجود [[روایت]] صریحی در این باره، معتقد است بهترین کار عدم اظهار نظر در این مسئله است.<ref>بحارالانوار، ج۶، ص۲۷۸</ref>

بر اساس برخي ديگر از روايات، سؤال و جواب در قبر مخصوص مؤمنان يا كافران محض است. [[علامه طباطبائی]] در کتاب حیاة ما بعد الموت بر همين اساس، سؤال و جواب در قبر را مربوط به عموم مردم نميداند.<ref>حیاة ما بعد الموت، طباطبائی، ص ۱۴۰</ref>

==عوامل آسان کننده شب اول قبر==

به نزدیکان میت سفارش شده است که پس از خاکسپاری، میت را تنها نگذارند و با [[تلقین میت|تلقین]] به او، در پاسخ دادن به سئوالات نکیر و منکر یاری‌اش کنند.<ref> اصول کافی،‌ باب المسأله فی القبر ۲/ ۶۳۴ و ۳/۲۰۱</ref>

علاوه بر اعمال و صدقات و نماز<ref group="یادداشت">پیغمبر- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- سؤال کردند، فرمود: [[نماز]] از واجبات دین است...شفیع نزد ملک الموت، و مونس قبر و فرش زیر پهلو است. جواب نکیر و منکر است. اگر مرده مؤمن و طاعتکار بود عقل و هوشش بجای بماند و به جواب و حجّت، ایشان را دفع کند و قبر وی باغی گردد از باغهای بهشت، و اگر کافر و [[فاسق]] باشد در ماند و قبرش گودالی گردد از گودالهایهای دوزخ. شهاب الأخبار با ترجمه،متن،۸۰،الباب الاول</ref> و روزه خود شخص، برخی اعمال مانند نماز هدیه و [[نماز لیلة الدفن]] از طرف بازماندگان نیز در برطرف شدن یا کاهش سختی‌های قبر مؤثر است.

مطابق دیدگاه فلاسفه، وقتی قبر به عالم [[برزخ]] معنا شد، شب آنجا هم مخصوص به وضع آنجا بوده و لازم نیست تا حتماً میت دفن شود تا مراسم شب اول قبر صورت پذیرد.<ref> جوادی آملی، عبدالله، معاد شناسی، ج ۲۱، ص۲۲۲</ref>

[[ابو بصیر]] از [[امام صادق(ع)]] سؤال کرد: آیا کسی از فشار قبر رهایی پیدا می‌کند؟ حضرت فرمودند: پناه بر [[خدا]] از فشار قبر؛ چه قدر افرادی که از فشار قبر رهایی پیدا می‌کنند کم هستند.<ref> کافی، ج۳، ص۲۳۶</ref>

بنابراین همان گونه که در مورد عالم [[برزخ]] گفته شده که ماده و جسم ندارد، اما شکل و اندازه و حجم، همانند عالم ماده دارد، در مورد زمان و مکان آن نیز همین گونه است و تعبیر شب اول قبر که در عرف گفته می‌شود، از باب مسامحه است.<ref> [http://www.pasokhgoo.ir/node/27281 سایت پاسخگو]</ref>

{{پانویس2}}

* محمد شجاعی، معاد، نشر امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۲ ش