بیعت نساء: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بِیعَت نِساء'''، [[بیعت]] رسول خدا(ص) با زنان پس از [[فتح مکه]]. برخی نیز [[پیمان عقبه اول]] را بیعت نساء دانسته‌اند. مفاد این پیمان به تصریح آیه ۱۲ [[سوره ممتحنه]]، خودداری از [[شرک]]، سرقت، [[زنا]]، کشتن فرزندان، نافرمانی پیامبر و نسبت دادن فرزندان دیگران به شوهران خود بوده است.

در بیعت با زنان، ابتدا بیعت‌گیرنده دست خود را در تشت آبی قرار می‌داد و مفاد بیعت را بیان می‌کرد و سپس زنان با قرار دادن دست خود در تشت آن را می‌پذیرفتند.

[[بیعت]] به معنای پیمان و پذیرش ریاست و حکومت کسی یا اعلام وفاداری و فرمانبرداری،<ref>لسان العرب، ج۸، ص۲۶، «بیع»</ref> از مهم‌ترین سنت‌های پیش از [[اسلام]] در میان مردم عرب بود که مورد پذیرش اسلام نیز قرار گرفت. زنان در دوران [[جاهلیت]] نقشی در بیعت‌ها و امور مهم نداشتند.

به گزارش منابع تاریخی، زنان در [[بیعت عقبه دوم]] (۱۳ بعثت) حضور داشتند.<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۴۴۱؛ الطبقات، ج۸، ص۳۰۳</ref> گزارش‌هایی نیز از بیعت زنان مکه در آن دوره حکایت دارند.<ref>الطبقات، ج۸، ص۱۸۳؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۰۰؛ اسد الغابه، ج۶، ص۴۸؛ المنتظم، ج۵، ص۱۸۰</ref> پس از [[هجرت]] رسول خدا به [[مدینه]]، زنان به صورت گروهی<ref>الطبقات، ج۸، ص۸؛ تاریخ دمشق، ج۶۹، ص۴۹</ref> و گاه انفرادی<ref>تاریخ دمشق، ج۶۹، ص۵۰</ref> برای بیعت با او می‌رفتند و گاه نیز در جایی گرد می‌آمدند و پیامبر یکی از اصحاب را برای بیعت گرفتن از آن‌ها می‌فرستاد.<ref>الطبقات، ج۸، ص۴؛ الدر المنثَور، ج۶، ص۲۰۹؛ مسند احمد، ج۶، ص۴۰۹</ref> گاهی نیز زنان در رخدادهای ویژه همراه مردان بیعت می‌کردند. در [[بیعت رضوان]]، شماری از زنان مسلمان از جمله [[ام سلمه]] همسر رسول خدا، ام عماره، ام منیع، و ام عامر اشهلیه حضور داشتند.<ref>المغازی، ج۲، ص۵۷۴؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۲۷۶</ref>  

مهم‌ترین و معروف‌ترین بیعت زنان در دوره رسول خدا(ص)، بیعت نساء بود که پس از [[فتح مکه]] (۸ق.) و در این شهر انجام گرفت. البته برخی [[بیعت عقبه اول]] را بیعت نساء دانسته‌اند؛ اما این نظر به دلایل زیر چندان پذیرفتنی نیست:

# آیه‌ای که مواد بیعت نساء را بیان می‌کند، پس از فتح مکه و در رویداد بیعت زنان با رسول خدا نازل شده است: {{متن قرآن|یا أَیهَا النَّبِی إِذا جاءَكَ الْمُؤْمِناتُ یبایعْنَكَ عَلیٰ أَنْ لایشْرِکْنَ بِاللهِ شَیئاً وَ لایسْرِقْنَ وَ لایزْنینَ وَ لایقْتُلْنَ أَوْلادَهُنَّ وَ لایأْتینَ بِبُهْتانٍ یفْتَرینَهُ بَینَ أَیدیهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَّ وَ لایعْصینَكَ فی مَعْرُوفٍ فَبایعْهُنَّ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللهَ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحیمٌ|ترجمه=ای پیامبر! هنگامی که زنان مؤمن نزد تو آیند و با تو بیعت کنند که چیزی را شریک خدا قرار ندهند، دزدی و زنا نکنند، فرزندان خود را نکشند، تهمت و افترایی پیش دست و پای خود نیاورند و در هیچ کار شایسته‌ای مخالفت فرمان تو نکنند، با آنها بیعت کن و برای آنان از درگاه خداوند آمرزش بطلب که خداوند آمرزنده و مهربان است |سوره=ممتحنه|آیه=۱۲}}.<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۶۴؛ مجمع البیان، ج۹، ص۴۱۳-۴۱۴</ref>

# برخی منابع تصریح کرده‌اند که بیعت نساء پس از فتح مکه بوده است.<ref>تفسیر ثعالبی، ج۵، ص۴۲۲</ref>  

# ابن هشام در احوال سلمی دختر قیس می‌گوید:او همراه رسول خدا به سوی دو [[قبله]] [[نماز]] خوانده و با او بیعت نساء را انجام داده است.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۴۴</ref> اما در عقبه اول هیچ زنی حضور نداشته است.

# بیعت زنان پس از [[فتح مکه]] جدا از بیعت مردان صورت پذیرفت و حاضران در آن، تنها زنان بودند. اما در عقبه اول فقط ۱۲ مرد حضور داشتند.<ref>الطبقات، ج۱، ص۱۷۰؛ الکامل، ج۲، ص۹۶</ref> رسول خدا در پی پاک‌سازی [[کعبه]] از بت‌ها، نخست مردان و سپس زنان را به بیعت فراخواند. زنان هم در حالی که پیامبر بالای [[کوه صفا]] بود برای بیعت نزد او رفتند.<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۴۱۳</ref>

مفاد بیعت نساء بر پایه آیه فوق عبارت است از: خودداری از [[شرک]]، [[سرقت]]، [[زنا]]، کشتن فرزندان، این که فرزندان دیگران را به شوهران خود نسبت ندهند، و در هیچ کار شایسته‌ای نافرمانی پیامبر را نکنند.

فراز پایانی آیه: (وَ لایعْصینَكَ فی مَعْرُوفٍ) دارای مفهومی کلی است که درباره آن دیدگاه‌هایی ارائه شده است. برخی مفهوم آن را عام می‌دانند که بر اطاعت از فرمان‌های پیامبر تأکید دارد.<ref>الکشاف، ج۴، ص۵۱۹؛ مجمع البیان، ج۹، ص۴۱۴؛ الاصفی، ج۲، ص۱۲۹۵</ref> بعضی آن را به نهی از خلوت کردن زنان با مردان نامحرم تفسیر کرده‌اند.<ref>جامع البیان، ج۲۸، ص۵۴؛ الطبقات، ج۸، ص۸؛ البحر المحیط، ج۱۰، ص۱۶۰</ref> شماری در تفسیر آن به نهی از آداب و رسم‌های زنان عصر جاهلی در سوگواری‌ها اشاره کرده‌اند. زنان در دوران جاهلیت با شیون ویژه خود (نوح) به مجالس عزا شور می‌دادند و به نشانه عزا چهره خود را خراشیده، موهای خویش را می‌بریدند و گریبان چاک می‌کردند. این کارها باعث تازه شدن کدورت‌ها و تحریک عصبیت مردان می‌شد. برخی بر این باورند که بخش پایانی آیه، این کار زنان را ناپسند دانسته و از آن نهی کرده است.<ref>جامع البیان، ج۲۸، ص۵۲؛ التبیان، ج۹، ص۵۸۸؛ تفسیر قرطبی، ج۱۹، ص۷۳</ref>  

بیشتر تاریخ نگاران بر آنند که رسول خدا برای بیعت با زنان ظرفی آب می‌خواست و دست خود را در آن فرومی برد و سپس با قرائت مواد بیعت زنان به آن‌ها می‌فرمود تا دست خود را در آب فروبرند و بدین گونه، با آن‌ها بیعت می‌کرد.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۶۲؛ جامع البیان، ج۲۸، ص۵۱؛ تفسیر قمی، ج۲، ص۳۶۴؛ المغازی، ج۲، ص۸۵۱؛ روض الجنان، ج۱۹، ص۱۶۹</ref>

درباره شیوه [[بیعت]] رسول خدا با زنان روش‌های دیگری نیز بیان شده است.<ref group="یادداشت">

* پیامبر با پیچیدن پارچه به دست خود، با زنان بیعت کرد. الطبقات، ج۸، ص۳؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج۱۰، ص۳۳۵۱  

* بیعت پیامبر(ص) با زنان گفتاری بود. مسند احمد، ج۶، ص۳۵۷؛ صحیح البخاری، ج۶، ص۶۱  

* پارچه‌ای میان پیامبر و زنان پهن شد و رسول خدا با گرفتن یک طرف آن و بیان مفاد بیعت، با زنان بیعت کرد. روض الجنان، ج۱۹، ص۱۶۹  

* نیابت دیگران از رسول خدا(ص) در بیعت گرفتن از زنان. تفسیر ماوردی، ج۵، ص۵۲۴؛ الدر المنثَور، ج۶، ص۲۰۹</ref>  

* تاریخ الاسلام السیاسی والدینی والثقافی والاجتماعی: حسن ابراهیم حسن،، ج۱، قاهره ۱۹۶۴م، چاپ افست بیروت، بی‌تا.

* الروض الانف فی شرح السیرة النبویة لابن هشام:عبدالرحمان بن عبدالله سهیلی،، چاپ عبدالرحمان وکیل، قاهره ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.