اسلام‌هراسی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:اسلام هراسی.jpg|بندانگشتی|کاریکاتوری درباره تلاش برای به تصویر کشیدن چهره ای منفی از اسلام]]

'''اسلام‌ْهَراسی''' {{به انگلیسی|Islamophobia}} اصطلاحی سیاسی مربوط به دوران معاصر به معنای ایجاد نوعی تصور ذهنی منفی نسبت به [[اسلام]] و مسلمانان در ذهن مردم جهان.

اسلام هراسی مفهومی است که به ترس، پیش داوری و تبعیض غیر عقلانی در قبال اسلام و مسلمانان اشاره دارد. مضمون اسلام هراسی آن است که [[جهان اسلام|دنیای اسلام]] به طور اعم و [[مسلمانان]] مقیم كشورهای غربی به طور خاص منشأ تهدید و خطر برای مردم، فرهنگ و تمدن غربی تلقی شوند. به طور كلی اسلام هراسی بر این مطلب دلالت دارد كه اسلام هیچ اشتراكی با دیگر مذاهب و فرهنگ ها ندارد؛ یك دین خشونت بار، متحجر و نابردبار است و تمدن اسلامی نسبت به تمدن غربی در درجه پایین تری قرار دارد و بیش از این که دین باشد یک ایدئولوژی سیاسی است. بر این اساس، مسلمانان همواره تهدید كنندۀ ارزش های ملی و فرهنگ غربی معرفی می شوند.<ref>سید امامی وحسینی فائق، دانش سیاسی، پاییز و زمستان 1390، سال هفتم- شماره 14</ref>

مؤسسه «رانیمد تراست» انگلستان هشت برداشت اصلی از این اصطلاح را به شرح زیر شناسایی و معرفی كرده است<ref>www.runnymedetrust.org/uploads/publications/pdfs/islamophobia.pdf- accessed in: 2010/11/27</ref>:

#اسلام‌هراسی دلالت بر شکل‌گیری یک بلوک قدرت اسلامی دارد که ویژگی بارز آن ایستایی (عدم تحول) و تغییرگریز است.

#اسلام‌هراسی بیانگر وجود پاره‌ای از ویژگی های منفی همچون خشونت‌ورزی، ستیزه‌گری و تروریسم در حوزه اسلامی است.

#در اسلام هراسی تمدن اسلامی به عنوان تمدنی فرودست در مقابل تمدن غرب، تمدن اسلامی به عنوان تمدنی بربری، غیر عقلانی، ابتدایی و جنسیت گرا در نظر گرفته می شود.

#خصومت بر ضد اسلام امری عادی در نظر گرفته می شود. <ref>مرشدی زاد و دیگران، اسلام هراسی در اروپا؛ ریشه ها و عوامل،دانش سیاسی، پاییز و زمستان 1386 ، شماره 6 از 113 تا 140</ref>

از اسلام هراسی تعاریف دیگری نیز ارائه شده است. به عنوان نمونه اسلام هراسی به عنوان گرایشی که تلاش دارد قومیت (یعنی اعراب) را با دین (اسلام) و سیاست (تروریسم، اصول گرایی) مرتبط سازدتعریف شده است. <ref>طارق کولنوویچ ،مسلمانان اروپا: چالشی برای اسلام هراسی، مجموعه مقالات همایش اسلامهراسی پس از 11 سپتامبر: علل، روندها و راه حلها/ تدوین و گردآوری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.1389 </ref>

==مخالفت ها با کاربرد مفهوم اسلام هراسی==

مخالفان کاربرد اصطلاح اسلام هراسی معتقدند این اصطلاح اغلب مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد و نقد مشروع از [[اسلام]] را تخریب می‌کند.مخافلان اصطلاح اسلام هراسی را توهم و اسطوره می نامند. به عنوان نمونه [[سلمان رشدی]] به همراه نویسندگانی دیگر در مارس ۲۰۰۶م بیانیه ای را با عنوان «همراه با هم در مواجهه با تمامیت خواهی جدید» امضا کردند و در آن مفهوم اسلام هراسی را مفهومی تأسف انگیز نامیدند که نقد اسلام به عنوان یک دین و بدنام کردن معتقدان به آن را در هم می‌آمیزد.این گروه ترس از اسلام را امری توجیه پذیر و در بسیاری موارد اجتناب ناپذیر می دانند.

==مفاهیم مرتبط==

*اسلام سیاسی: اصطلاح «اسلام سیاسی» {{به انگلیسی|political Islam}} متناسب با گفتمان «سکولار» شکل گرفته است. این مفروض که دین از سیاست جداست، منجر می‌شود تا برخی «اسلام» را یک مقوله «دینی» ذاتاً «غیرسیاسی» بدانندو جریان‌های اسلامی‌ای در حوزه سیاست فعال هستند را امری «خارج از عرف دین» ارزیابی كنند و با اطلاق «اسلام سیاسی» آن را به نوعی از جریان اصلی اسلام متمایز سازند. عمده نویسندگان غربی از این منظر «اسلام سیاسی» را می‌نگرند و آن را تهدیدی برای گفتمان لیبرال ـ دموکراسی ارزیابی می‌كنند.<ref>افتخاری، اصغر، دو چهره اسلام هراسی؛ سلبی و ایجادی در تبلیغات غرب، رسانه ، پاییز 1388، شماره 79</ref>

*اسلام‌گرایی:واژه «اسلام‌گرا» {{به انگلیسی|Islamist}} برای آن دسته از افراد یا جریان‌های اسلامی به کار گرفته می شود که بر این اعتقادند که باید «هویت اسلامی» را در مرکز و کانون تحلیل قرار داد و بر اساس آن، تمامی مؤلفه‌های حیات (فردی‌ـ جمعی) را فهم و عملیاتی كرد. <ref>السید، رضوان. اسلام سیاسی معاصر در کشاکش هویت و تجدد. مجید مرادی، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1383.</ref>

*بنیادگرایی:معنای واژه «بنیاد‌گرایی» {{به انگلیسی|fundamentalism}} متأثر از رقابت‌های ایدئولوژیک پروتستان‌های انجیلی و کاتولیک‌ها در دهه ۲۰ میلادی است که طرح ایده رجوع به اصول اولیه دین [[مسیحیت]]، آن هم بی‌توجه به مقتضیات زمانی و مکانی هستیم که نوعی تصلب را تداعی می‌كرد. متعاقب آن «بنیاد‌گرایی اسلامی» طراحی شد که هرگونه حرکت اسلامی را که با مظاهر جهان مدرن مخالف باشد و بازگشت به میراث اولیه راـ آن هم بدون هیچ‌گونه تغییر و تحولی در آن‌ـ تجویز می‌كند، شامل می شود. بنیادگرایی با این معنا، تصویری منفی از اسلام عرضه می‌دارد که بیشتر با «جمود» و «تصلب» همراه می‌شود.<ref>دکمجیان، هرایر. اسلام در انقلاب؛ جنبش‌های اسلامی در جهان غرب، حمید احمدی.کیهان، 1377.ص 19</ref>

*اصول‌گرایی:«اصول‌گرایی» دلالت بر ضرورت مراجعه به اصول اولیه دین (نص و سیره) دارد و بر این نکته تأکید دارد که نمی‌توان بدون توجه به این مبانی، مسائل را تحلیل و احکام آن‌ها را به‌دست آورد. این تلقی از اصول گرایی ضرورتی با «تصلب» ندارد و می‌تواند کاملاً «به‌روز» و «کارآمد» باشد. لذا اصول‌گرایی منطبق با «بنیادگرایی» نیست و می‌توان بنیادگرایی را نوعی اصول‌گرایی (البته به شکل ناقص و غیرکارآمد) ارزیابی كرد.<ref>افتخاری، اصغر، دو چهره اسلام هراسی؛ سلبی و ایجادی در تبلیغات غرب، رسانه ، پاییز 1388، شماره 79</ref>

اسلام هراسی غالبا در شیوه های زیر بروز می یابد:

از اسلام هراسی به عنوان واژه ای جدید برای ترس های قدیمی یاد شده است. <ref>Abduljalil Sajid, 8 and 9 June 2005, "Islamophobia: A New Word for an Old Fear", OSCE Conference On Anti-Semitism And On Other Forms Of Intolerance, Cordoba.</ref>برخی از پژوهشگران بر این باورند ترس و تنفر غرب از [[اسلام]] جدید نیست و به قرن هشتم میلادی باز می‌گردد. این گروه به تجربه های تاریخی اسپانیا ([[اندلس]]) [[جنگ‌های صلیبی]] و اعصار پس از آن اشاره می کنند.<ref>توپراک، محمد، چرا آنها از اسلام متنفرند یا می‌ترسند؟ مجموعه مقالات همایش اسلام هراسی پس از 11 سپتامبر: علل، روندها و راه حل‌ها/ تدوین و گردآوری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.1389</ref>

در این تحلیل ها توسعه و گسترش اسلام و تشکیل جوامع و حکومت‌های اسلامی نظیر تسخیر و حکومت ۸۰۰ ساله[[مسلمانان]] بر اندلس، نزدیک به دو قرن جنگهای صلیبی میان مسلمانان و مسیحیان و نیز تسخیر بیزانس که مرکز دینی مسیحیت شرقی محسوب می شددر قرنهای۱۶ تا ۲۰ میلادی مورد توجه قرار می‌گیرد.<ref>Jack Gandy,2004, Islam in Europe (Oxford: Blackwell) p.10-43</ref>

==اسلام هراسی در دوران معاصر==

==علت ها و دلایل==

در پی جنگ جهانی دوم گروه‌های متعددی از مسلمانان در جستجوی شغل و پناهگاهی برای در امان ماندن از ظلم های سیاسی و فرصتهای زندگی بیشتر در مقایسه با وطنهای خود به اروپا آمدند.در دهه های ۵۰ و ۶۰ میلادی روند مهاجرت ها تشدید یافت. طولانی شدن زمان این مهاجرت‌ها منجر به شكل گیری جوامع و اقلیت‌های مسلمان در كشورهای غربی و ظهور نسل‌های دوم و سوم از این مهاجران گردید. به دنبال این تحولات، به سرعت مشخص شد كه این مهاجران، دیگر افرادی نیستند كه برای كار از كشورهای محل تولد خود به اروپا سفر كرده اند؛ بلكه آنها برای همیشه در اروپا زندگی می‌کردند و نسل هایی را یكی پس از دیگری به دنیا می‌آوردند كه هرگز مهاجرت نكرده بودند. بدین ترتیب، اسلام به عنوان یكی از مذهب‌های اصلی اروپا و تقریباً دومین مذهب بزرگ در برخی از این كشورها، مطرح شد.<ref> نقیب زاده، احمد ، پاییز و زمستان ۱۳۸۵ ، نیاز به دشمن، این بار اسلام، فصلنامه مطالعات . میان فرهنگی،ص 401</ref>

مهاجرت مسلمانان به کشورهای اروپایی و تشکیل جوامعی متمایز در این کشورها در کنار عواملی همچون گرایش غیر مسلمانان به اسلام و رشد جمعیت بیشتر مسلمانان به نسبت سایر سکنه این جوامع،باعث توسعه جوامع مسلمانان در جوامع غربی شده است. بر اساس پاره ای گزارش ها در سال ۲۰۱۰ میلادی حدود ۱۵ میلیون مسلمان در اروپا سکونت داشته اند که براساس برخی برآوردهااین رقم در سال ۲۰۴۰ میلادی به ۵۰ میلیون نفر خواهدرسید. به عنوان نمونه در یک گزارش میزان زاد و ولد مهاجران مسلمان فرانسه سه برابر فرانسوی تباران ذکر شده است.<ref> منصوری، جواد، 1385، «اقلیت های مسلمان و بحران هویت در غرب» در مجموعه مقاله های مسلمانان در کشورهای غیر اسلامی (تهران، مجمع جهانی تقریب المذاهب، ص 392- 379 و 389)</ref>

همچنین برخی از پژوهشگران بر این باورند که مسلمانان مهاجری که بعد از پایان جنگ جهانی دوم به اروپا مهاجرت کرند به دلیل تعلق به طبقات پایین جامعه، سطح پایین تحصیلات، خاستگاه سنتی و عواملی از این دست توانایی کمتری برای انطباق با فرهنگ اروپایی را داشتند و این تصلب فرهنگی در میان نسل نخست مهاجران باعث به وجود آمدن نوعی پیش داوری منفی و تنفر آمیز در میان اروپاییان در خصوص تمامی مسلمانان شد.<ref>مرشدی زاد و دیگران، اسلام هراسی در اروپا؛ ریشه ها و عوامل،دانش سیاسی، پاییز و زمستان 1386 ، شماره 6 از 113 تا 140</ref>

یکی از علت های شکل گیری و تشدید اسلام هراسی در دوران معاصر را ظهور ایدئولوژی اسلام سیاسی دانسته اند. اگرچه جنبه های سیاسی اسلام در طول تاریخ مورد توجه قرار داشته است اما در دوران معاصر گرایش های مختلف اسلامی بر ابعاد سیاسی اسلام تأکید مضاعفی داشته اند. تلاش های تبلیغاتی این جریان ها در کشورهای مختلف به ویژه از دهه 1970 میلادی تأثیر فراوانی بر اسلام هراسی داشته است. در این میان جریان های سلفی با حمایت دولت هایی همچون دولت عربستان تبلیغات دامنه داری برای گسترش دیدگاه های خود به عمل آورده اند. امکانات مالی هنگفت و تبلیغات گسترده این جریان باعث شده است که مردم کشورهای غیر مسلمان بر اساس قرائتی که این جریان ها از اسلام رائه می کنند تصور خود را از اسلام شکل دهند.

همچنین جنبه ی دیگر تأثیر ایدئولوژی اسلام سیاسی بر شکل گیری اسلام هراسی را می توان  در شکل گیری سازمان ها و گروه های سیاسی بنیادگرا همچون «جماعت المسلمین» و گروه «التکفیر و الهجره» و «الجهاد» و «القاعده» رصد و ارزیابی کرد.<ref>مرشدی زاد و دیگران، اسلام هراسی در اروپا؛ ریشه ها و عوامل،دانش سیاسی، پاییز و زمستان 1386 ، شماره 6 از 113 تا 140</ref>

بخش قابل توجهی از تحلیل ها درباره پدیده اسلام هراسی بر استراتژی اسلام به مثابه «دیگری» تأکید می کنند. در این تحلیل ها نقش ساموئل هانتینگتون و نظریه برخورد تمدن های او مورد توجه ویژه ای قرار می گیرد. هانتینگتون در این نظریه در پی آن بود تا از نظر مفهومی برخورد میان غرب و اسلام و مسلمانان را با ادعای برخورد اجتناب ناپذیر تمدنی میان اسلام و غرب، پیش بینی و تحلیل کند. <ref>Samuel Huntington, “The Clash of Civilizations?,” Foreign Affairs 72(3), pp. 22-49</ref> هانتینگتون در این باره می نویسد مادامی كه اسلام همچنان اسلام بماند و غرب نیز غرب بماند، نزاع بنیادین میان این دو تمدن و روش زندگی، روابط آنها را در آینده نیز تعریف خواهد كرد؛ درست همان گونه كه در ۱۴ قرن گذشته صورت پذیرفته است.<ref>کریمی، غلامرضا، روند تحولات اسلام هراسی پس از 11 سپتامبر، مجموعه مقالات همایش اسلام هراسی پس از 11 سپتامبر: علل، روندها و راه حلها/ تدوین و گردآوری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تهران، 1389</ref> تحلیل هایی از این دست بر این نکته تأکید می کنند که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و فروریختن نظم دو قطبی در قالب جنگ سرد،غرب نیاز خود به دشمن و «دیگری» را با جایگزینی اسلام به جای کمونیسم جبران کرد.<ref>کریمی، غلامرضا، روند تحولات اسلام هراسی پس از 11 سپتامبر، مجموعه مقالات همایش اسلام هراسی پس از 11 سپتامبر: علل، روندها و راه حلها/ تدوین و گردآوری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تهران، 1389</ref>

مفهوم «دیگری» در این تحلیل ها و سیاست ها از یک سو بسیاری از سیاست های قدرت های غربی که به خودی خود قابل پذیرش نیستند را توجیه می کند و از سوی دیگر به هویت غربی معنا می دهد. توجیه بودجه‌های متورم، زیر نظر گرفتن شهروندان و نقض حریم خصوصی و حقوق شهروندی آنان، تقض حقوق بشر، حملات نظامی و اشغال کشورهای دیگر نمونه هایی از کارکردهای این سیاست محسوب می‌شوند.<ref>آرتور اف. بوهلر،اسلام هراسی: جلوه‌ای از روی تاریک غرب،مجموعه مقالات همایش اسلام هراسی پس از 11 سپتامبر: علل، روندها و راه حلها/ تدوین و گردآوری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تهران، 1389 </ref>

در زمینه کارکرد هویت بخشانه ادوراد سعید، شرق شناس مسلمان بر این باور است که نگاه غرب به اسلام(كه منشأ دیدگاه‌های اسلام ستیزانه بوده است) نشأت گرفته از مسائل هویتی و احساس خطر از مسلمانان بوده است. به عقیده او نگاه جوامع غربی به اسلام و مسلمانان از دریچه نگاهی غیر واقعی بوده و آنها در صدد کشف شرق نبوده اند<ref>سعید، ادوارد، ١٣٧٧ ، شرق شناسی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377</ref> بلكه شرقی را اختراع كرده اند تا آن را مبنای تقویت هویت غربی قرار دهند و ازاین رو مسلمانان به دیگری جهان غرب تبدیل شوند كه نقش تعیین كننده‌ای در تثبیت هویت غربی ایفا می‌كند.<ref>سعید، بابی، ۱۳۷۹ ، هراس بنیادین، ترجمه غلامرضا جمشیدی (تهران: دانشگاه تهران).</ref>

[[آیت الله خامنه ای]] رهبر [[جمهوری اسلامی ایران]] نیز در [[نامه ای برای تو]] خطاب به جوانان اروپا و آمریکای شمالی این مؤلفه را از عوامل اسلام هراسی قلمداد کرده است.

===اروپا محوری و نژاد‌پرستی===

===انقلاب اسلامی ایران===

===فعالیت های خشونت آمیز گروه های اسلامی===

===انگیزه های فرافکنانه===

==اسلام هراسی در رسانه ها==

==واکنش ها و مخالفت ها==

=== نامه رهبر جمهوری اسلامی ایران===

در سال ۱۳۹۳ و بعد از وقوع یک واقعه تروریستی در فرانسه توسط گروه‌هایی از مسلمانان، آیت الله [[سید علی خامنه‌ای]] رهبر مذهبی [[ایران]] پیامی خطاب به جوانان اروپا و آمریکای شمالی صادر کرد و در آن از جوانان خواست که برای شناخت اسلام، به جای تکیه بر رسانه‌ها به متن اصلی اسلام یعنی [[قرآن]] و زندگی [[پیامبر اسلام(ص)]] مراجعه کنند. <ref>[http://farsi.khamenei.ir/ndata/news/28731/index.html#fa نامه‌ای برای تو]</ref>

این پیام با هشتگی به نام [[نامه‌ای برای تو]] به صورت گسترده و به چند زبان در شبکه‌های اجتماعی در فضای اینترنتی منتشر شد. <ref>[http://www.entekhab.ir/fa/news/187944 بازتاب پیام در رسانه‌ها]</ref> <ref>[http://edition.cnn.com/2015/01/22/middleeast/iran-ayatollah-letter/ در CNN]</ref> <ref>[http://www.bbc.com/news/world-middle-east-30931363 در BBC]</ref>