سید محمد موسوی عاملی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{در دست ویرایش ۲|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۲۷]]|سال=[[۱۳۹۴]]|کاربر=Naimi  }}

'''سید محمد بن علی موسوی عاملی''' (۱۰۰۹-۹۴۶ ق) معروف به صاحب [[مدارک الاحکام|مدارک]]، از [[فقیه|فقهای]] مشهور [[شیعه]] و نوه دختری [[شهید ثانی]].

عالمان [[رجال|رجالی]]، علم و تقوای وی را ستوده و او را محققی دقیق معرفی کرده‌اند. از اساتید وی می‌توان از پدرش سید نورالدین [[علی موسوی عاملی |علی موسوی عاملی]] و [[مقدس اردبیلی]] نام برد. سید محمد همچنین با دایی خود [[حسن بن زین الدین عاملی|حسن بن زین الدین]] معروف به صاحب [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین|معالم]] هم‌درس بود و شاگردان بسیاری از جمله [[محمدامین استرآبادی]] تعلیم داده است.

بنابر مشهور سید محمد از آن دست دانشورانی است که با وجود داشتن تحقیقات علمی بسیار، کمتر تالیف کرده است؛ در عین حال آثار قابل توجهی مانند: [[مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام]]، حاشیه بر [[استبصار]] و حاشیه بر [[تهذیب الاحکام]] از وی به جای مانده است. وی از جمله عالمان شیعه است که به [[واجب|وجوب عینی]] [[نماز جمعه]] در [[غیبت امام زمان|زمان غیبت]]، اعتقاد داشت و در تالیفاتش بر آن تصریح کرد؛ همچنین وی از جمله فقیهانی است که به لزوم ولایت داشتن [[ولایت فقیه|فقیه]] جامع الشرایط در امور اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی حکم می‎کند. صاحب مدارک در سال ۱۰۰۹ق و در سن ۶۲ سالگی درگذشت.

سید شمس الدین محمد بن علی بن الحسین بن أبی الحسن موسوی عاملی جبعی در سال ۹۴۶ق به دنیا آمد. پدرش سید نورالدین علی موسوی عاملی و مادرش دختر شهید ثانی بود. سید علی از عالمان به نام عصر خود به شمار می‌رفت و پس از شهادت شهید ثانی، با همسر دیگر وی یعنی مادر حسن بن زین الدین معروف به صاحب معالم ازدواج کرد و حاصل این ازدواج فرزند پسر دیگری به نام [[سید نورالدین علی |سید نورالدین علی]] بود که یکی دیگر از عالمان این خانواده به شمار می‌رود. <ref>امین، اعیان الشیعه، ج ۱۰، ص۶.</ref>

شیخ [[حر عاملی]] درباره وی گفته است: سید محمد شخصیتی بزرگوار و دانشمندی فاضل و متبحّر و ماهر و محققی تیزبین بود و زاهد و عابد و صاحب ورع بود، وی جامع علوم بوده و جایگاه و منزلتی بزرگ داشت. <ref>حر عاملی، امل الآمل، ج ۱، ص۱۶۷.</ref>

درباره دقت وی در تحقیق گفته‌اند، سید محمد، روش فقهی استادش مقدس اردبیلی را دنبال کرد؛ در احادیث، تحقیق و تحفص کرده و آرا و اقوال و دریافت‌های علما را حجت نمی‌دانست. <ref>عظیمی، تاریخ فقه و فقها، ص۲۳۷.</ref>

بنا بر گزارش برخی منابع، سید محمد به همراه صاحب معالم، به علت داشتن تقوا و علاقه شدید به اشتغالات علمی و از بیم آن که با مسافرت به ایران، شاه عباس از او بخواهد که وارد دربار شود؛ زیارت امام رضا(ع) را ترک کرد؛ <ref>مدرس، ریحانه الادب، ج ۳، ص۳۹۲.</ref>

سید محمد [[ادبیات عرب |ادبیات عرب]]، [[منطق |منطق]]، ریاضی و [[علوم معقول و منقول |علوم معقول و منقول]] و فروع را نزد پدرش سید نورالدین علی و عالمی به نام [[سید علی صائغ حسینی جزینی |سید علی صائغ حسینی جزینی]] فراگرفت که هر دو آنان از شاگردان شهید ثانی بودند. <ref>موسوی خوانساری، روضات الجنات، ج ۷، ص۴۸.</ref>

وی به همراه صاحب معالم درس‎های منطق، [[مطوّل |مطوّل]]، [[حاشیة خطائی |حاشیة خطائی]]، [[حاشیه ملا عبدالله]]، کتاب [[تهذیب المنطق]] و همچنین [[فقه]] و [[حدیث]] را نزد [[ملا عبد الله یزدی |ملا عبد الله یزدی]](صاحب حاشیه در منطق) فرا گرفتند. <ref>امین، اعیان الشیعه، ج ۱۰، ص۶.</ref>

او از محضر شیخ حسین بن عبد الصمد پدر شیخ بهایی که از شاگردان شهید ثانی بوده نیز بهره برد <ref>قمی، فوائدالرضویه، ج ۲، ص۸۷۲-۸۷۱.</ref>و روایاتی را به واسطه وی از شهید ثانی نقل نموده است. <ref>بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص۴۸. </ref>

پس از مدتی سید محمد به همراه دایی خود صاحب معالم برای تکمیل آموزش به [[نجف اشرف]] مهاجرت کرده و در درس مقدس اردبیلی حاضرشدند و از آن جهت که نمی‌توانستند مدت زیادی در [[عراق]] بمانند از استاد درخواست کردند روش خاصی را در تدریس به کار گیرد؛ به این صورت که آنان پیشاپیش درس را مطالعه کنند و استاد فقط مطالبی را که فهم نکردند برای آنان تدریس کند. مقدس اردبیلی این روش را پسندید و سید محمد و سید حسن نزد او برخی دروس از جمله [[اصول فقه|اصول]] و منطق و [[کلام]] و کتاب‌هایی مانند شرح مختصر عضدی و [[شرح شمسیة |شرح شمسیة]] و شرح [[المطالع]] را فرا گرفتند.

حضور این دو در نجف مصادف با زمانی بود که مقدس اردبیلی مشغول تالیف شرحی بر کتاب ارشاد بود؛ وی بخش‌هایی از نوشته هایش را برای اصلاح به آنان می‌سپرد تا عبارات غیرفصیح را اصلاح کنند. <ref>موسوی خوانساری، روضات الجنات، ج ۷، ص۴۸.</ref>

{{ستون-شروع|3}}

*[[سید اسماعیل بن علی کفرحونی |سید اسماعیل بن علی کفرحونی]]،

* [[حسن بن علی حانینی |حسن بن علی حانینی]]،

*[[عبد السلام بن محمد مشغر |عبد السلام بن محمد مشغر]] پدر بزرگ (مادری) مولف کتاب«أمل‌الآمل»،

*[[علی بن أحمد بن موسی نباطی نجفی |علی بن أحمد بن موسی نباطی نجفی]]،

* [[علی بن محمد الحرّ مشغری |علی بن محمد الحرّ مشغری]] پدر بزرگ مؤلف کتاب «أمل‌الآمل»،

 

سید محمد به عالم کثیرالتحقیق و قلیل التالیف معروف است و در عین این که تالیفات وی از نظر تعداد محدودند ولی نشان از دقت نظر علمی او دارند و شامل ردّیات فراوانی بر نظریات فقهی و اصولی مشهور بین علمای متاخر هستند. <ref>حر عاملی، امل الآمل، ج ۱، ص۱۶۸.</ref>

{{ستون-شروع|3}}

* حاشیة علی [[الفیة |الفیة]] الشهید،

* حاشیة [[التهذیب]]، <ref>موسوی خوانساری، روضات الجنات، ج ۷، ص۴۶.</ref>

*نهایة المرام فی شرح مختصر شرایع الاسلام <ref>امین، اعیان الشیعه، ج ۱۰، ص۷.</ref>

* حاشیه بر شرح الفیة [[ابن ناظم قمی |ابن ناظم قمی]]. <ref>قمی، فوائدالرضویه، ج ۲، ص۸۷۱.</ref>

بنابر تحقیق [[محسن امین]] در کتاب [[اعیان الشیعه]]، انتساب دو کتاب آخر به سید محمد اشتباهی فاحش است و مولفان این دو کتاب افراد دیگری هستند.امین، <ref>اعیان الشیعه، ج ۱۰، ص۷.</ref>

سید محمد عاملی درباره برخی امور اجتماعی و امور مربوط به اداره جامعه مانند برخی فقهای دیگر، نظریات متفاوتی دارد. وی از جمله علمای شیعه است که نماز جمعه را در زمان غیبت، واجب عینی می‌داند، <ref>عاملی، مدارک الاحکام، ج۴، ص۲۱.</ref> همچنین در اداره امور جامعه اسلامی، ولایت و تصدی فقیه [[جامع الشرایط]] را لازم دانسته و برای چنین فردی [[نیابت عام]] از جانب [[معصوم]] قایل است. به عنوان مثال وی در کتاب مدارک که شرحی بر کتاب شرایع است؛ بعد از نقل این کلام [[محقق حلی]] که گفته است: «یجب أن یتولی صرف حصة الإمام فی الأصناف الموجودین من إلیه الحکم بحق النیابة»؛ می‌گوید: «المراد بمن إلیه الحکم: الثقة العدل الإمامی الجامع لشرائط الفتوی، و إنما وجب تولیه». <ref>موسوی عاملی، مدارک الأحکام، ج ۵، ص۴۲۷.</ref>(منظور از من إلیه الحکم ثقه عادل امامی مذهب جامع الشرایط فتوا است که از جانب امام به طور عام نیابت داشته و حق تولیت سهم امام را دارد.)

سید محمد پسری به نام [[سید نجم الدین]] داشته است که وی و دو فرزندش (نوه‌های صاحب مدارک) [[ابی عبد الله محمد]] و [[ابی الصلاح علی،]] از صاحب معالم دارای اجازه بوده‌اند. <ref>امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۷.</ref>

فرزند دیگر صاحب مدارک سید حسین نام داشت که شیخ حر عاملی در خصوص او گفته است: او فقیهی فاضل، ماهر، جلیل القدر و عظیم الشان و از شاگردان پدرش و [[بهاء الدین محمد عاملی |بهاء الدین محمد عاملی]] به شمار می‌رود. <ref>حرعاملی، امل الآمل، ج۱، ص۷۹.</ref>

سید محمد موسوی عاملی در شب دهم ربیع الاول سال ۱۰۰۹ در روستای جبع <ref>حرعاملی، امل الآمل، ج۱، ص۱۶۹.</ref> و در ۶۲ سالگی <ref>موسوی خوانساری، روضات الجنات، ج۷، ص۵۵.</ref> درگذشت. برخی نیز تاریخ وفات وی را شب شنبه ۱۸ ربیع الاول ۱۰۰۹ قمری می‌دانند. <ref>بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص۵۰.</ref>

کلمه «نجاح» به حساب حروف ابجد بیانگر عدد ۶۲ است که اشاره به سن وی و جمله «و جد ذوالمدارک» اشاره به عدد ۱۰۰۹ است که سال وفات اوست. <ref>عاملی، مدارک الاحکام، ج ۱، ص۳۵ از مقدمه کتاب.</ref>

{{پانویس2}}