السیرة النبویة (ابن هشام): تفاوت میان نسخه‌ها

نسب ابن هشام را ذهلی، منسوب به ذهل بن معاویة، تیره‌ای از قبیله «کنده»، ذکر کرده‌اند و برخی نیز او را حمیری(منتسب به منطقه‌ای در [[یمن]]) می‌دانند. <ref>ذهبی، تاریخ الإسلام، ج ۱۵، ص۲۸۲.</ref>

وی از عالمان مورد وثوق نزد [[اهل سنت]] بوده است که اغلب رجال‌شناسان سنی مذهب او را ستوده‌اند. <ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ج ۱۵، ص۲۸۲.</ref>«القصائد الحمیریه» و «التیجان فی ملوک حمیر» از دیگر آثار اوست. <ref>زرکلی، الاعلام، ج ۴، ص۱۶۶.</ref>

عمده شهرت ابن هشام، تالیف کتاب سیرة النبویه است تا جایی که [[ابن خلّکان |ابن خلّکان]] در شرح حال وی می‌نویسد: «ابن هشام همان کسی است که سیرۀ رسول الله را از مغازی واقدی و سیره ابن اسحاق جمع‌آوری نموده و آنها را تهذیب و تلخیص کرده است و این همان سیره‌ای است که در دسترس مردم قرار دارد و به سیرۀ ابن هشام معروف است.» <ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج ۳، ص۱۷۷.</ref>

السیرة النبویة در واقع همان "سیره ابن اسحاق" است که ابن هشام به روایت زیاد بن عبد الملک بکّایی عامری کوفی (م ۱۸۳ ه) نقل و آن‌را اصلاح، تهذیب و تلخیص کرده است. <ref>موسوعة التاریخ الاسلامی، شیخ محمدهادی یوسفی غروی، ج ۱، ص۲۰ _ ۲۱.</ref>

سیره ابن اسحاق مشتمل بر روایت‌های تاریخی از زمان حضرت آدم تا پایان زندگی پیامبر اسلام است؛ <ref>جعفریان، منابع تاریخ اسلام، ص۵۶.</ref>وی اخبار و حوادث دوران [[مکه]] و [[مدینه]] و احوال پیامبر(ص) و بخشی از ماجراهای مربوط به عصر جاهلی را که در کتاب‌ها و مجموعه‌های پراکنده گوناگون یافته بود در سیره خود جمع‌آوری نموده و به منصور خلیفه عباسی تقدیم کرد.<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج ۴، ص۲۷۷. </ref>

ابن هشام از سیره ابن اسحاق حذف و به آن اضافه کرد و آن را مورد نقد و مقایسه با روایات متعارض قرار داد که حاصل آن کتابی است که امروزه به سیره ابن هشام شهرت دارد. <ref>موسوعة التاریخ الاسلامی، شیخ محمدهادی یوسفی غروی، ج ۱، ص۲۰ _ ۲۱</ref> وی در ابتدای همین کتاب آورده است:

«ما به خواست خدا این کتاب را با ذکر زندگانی اسماعیل بن ابراهیم که جدّ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله از طرف پدرانش بوده است، شروع می‌کنیم و زندگی پدران رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله را تا حضرت اسماعیل با ذکر حوادث مربوط به هر کدام توضیح می‌دهیم و برای رعایت اختصار نامی از دیگر فرزندان اسماعیل را نیاورده‌ایم. و در این میان بعضی از مطالبی را که ابن اسحاق ذکر کرده است؛ ولی در آنها ذکری از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله به میان نیامده و یا در قرآن اشاره‌ای بدان نشده است و یا ربطی به موضوع این کتاب ندارد، برای مختصر کردن کتاب آنها را حذف می‌کنیم. هم چنین بعضی از اشعار را که وی نقل کرده و به وسیلۀ هیچ یک از استادان شعر شناخته نشده و یا اخباری را ذکر نموده که سخن گفتن دربارۀ آنها زشت است! و یا بعضی از مردم آن را نمی‌پسندند! و یا بکایی به صحّت آنها اقرار نکرده است را حذف می‌کنیم. و به خواست خدا مطالب دیگری که از وی نقل شده است را تا آنجا که برای ما روایت شده باشد و به آن علم یافته باشیم پی‌گیری و نقل خواهیم نمود.» <ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج ۱، ص۴.</ref>

*اشعاری که از نظر وی ثابت نشده است تا جایی که ادعا شده اشعار موجود در سیره ابن هشام یک پنجم آن چیزی است که در نسخه ابن اسحاق وجود داشته است. <ref>جعفریان، منابع تاریخ اسلام، ص ۶۱.</ref>

علاوه بر این تغییرات،ابن هشام ‌روایت‌هایی را که برایش ثابت شده، به کتاب اضافه کرده <ref>ذهبی، تاریخ الإسلام، ج ۱۵، ص۲۸۱.</ref> در عین حال مطالبى که ابن هشام در سیره ابن اسحاق افزوده است، با نام خودش مشخص شده و از مطالب متن اصلی قابل تشخیص است.<ref>جعفریان، منابع تاریخ اسلام، ص۵۸.</ref>

گفته شده که ابن هشام مواردى که در «سیره ابن اسحاق» منطبق با گرایش شیعى بوده را حذف کرده است، مانند:

برخی نیز این ادعا را رد کرده و به مواردی استناد کرده‌اند که ابن هشام از ابن اسحاق درباره امام علی(ع) نقل کرده <ref>رک: سیره ابن هشام، ج ۱، ص۲۴۵و۵۰۵.</ref>،و هم مواردی که خود ابن هشام مستقلاً در مناقب علی (ع) آورده است.<ref>رک: به سیره ابن هشام، ج ۱، ص۸۷ و ج ۲، ص۱۵۱ و ۵۱۹ – ۵۲۰.</ref>

برای کتاب «سیره ابن هشام» شرح‌، تلخیص‌ و ترجمه‌هایی نوشته شده است؛ که برخی از آن‌ها عبارتند از:

*ابوذر بن محمد بن مسعود خَشَنی(۶۰۴-۵۳۳) نیز شرحی ادبی در یک مجلد بر سیره ابن هشام تالیف کرده است که توسط بولس برونله تصحیح شده و توسط دارالکتب العلمیه به چاپ رسیده است. <ref>جعفریان، منابع تاریخ اسلام، ص۶۱-۶۲.</ref>

*مسعود انصاری نیز سیره ابن هشام را در سه جلد با نام «سیرت محمد رسول الله» تالیف کرده که اثر وی در سال ۱۳۹۲ از سوی انتشارات مولی در تهران منتشر شده است. در این ترجمه تصحیح مصطفی السقا، ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی مبنا قرار گرفته و برای تکمیل آن از کتاب الروض الانف هم استفاده شده است.مقدمه ابن هشام عینا ترجمه شده که مقدمه‌ای بسیار قدیمی است. بنا بر ادعای مترجم، متن ترجمه کامل است تا جایی که هیچ بیتی، مورد غفلت واقع نشده است.

این ترجمه در سه جلد منتشر شده است که عبارتند از: جلد اول: از تبارشناسی تا هجرت؛ جلد دوم: از هجرت تا خندق؛ جلد سوم: از خندق تا وفات. این در حالی است که دانش سیره تقسیم خاص خود را دارد و افزودن چنین عناوینی کار مرسومی نیست. <ref>[http://www.khabaronline.ir/detail/341068/weblog/jafarian وبلاگ شخصی رسول جعفریان]</ref>

{{پانویس2}}

{{ستون-شروع|2}}