۱۷٬۱۹۲
ویرایش
تذکرة الاولیاء (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (←محتوا) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
مؤلف تذکرة الاولیاء، ابوحامد یا ابوطالب محمد بن ابی بکر ابراهیم بن مصطفی بن شعبان ملقب به فریدالدین، مشهور به عطار است که تاریخ دقیق تولد و درگذشتش دانسته نیست، اما چون تألیف تذکرة الاولیاء در حدود سنهء ۷۱۶ق بوده است پس تا سال ۷۱۶ق زنده بوده است.<ref> عطار، تذکرة الاولیاء، مقدمه روح بخشان، ص۸۴.</ref> | مؤلف تذکرة الاولیاء، ابوحامد یا ابوطالب محمد بن ابی بکر ابراهیم بن مصطفی بن شعبان ملقب به فریدالدین، مشهور به عطار است که تاریخ دقیق تولد و درگذشتش دانسته نیست، اما چون تألیف تذکرة الاولیاء در حدود سنهء ۷۱۶ق بوده است پس تا سال ۷۱۶ق زنده بوده است.<ref> عطار، تذکرة الاولیاء، مقدمه روح بخشان، ص۸۴.</ref> | ||
عطار [[سنی|سنی مذهب]] بوده است اما اینکه کتاب خود را با شرح حال [[امام ششم|امام ششم شیعیان]] آغاز و با شرح حال [[امام پنجم]] به پایان می‌برد، حکایت از ارادت او به [[خاندان پیامبر(ص)]] دارد. | عطار [[سنی|سنی مذهب]] بوده است اما اینکه کتاب خود را با شرح حال [[امام ششم|امام ششم شیعیان]] آغاز و با شرح حال [[امام پنجم]] به پایان می‌برد، حکایت از ارادت او به [[خاندان پیامبر(ص)]] دارد.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ||
== اهمیت == | == اهمیت == | ||
تذکره، به معنای کتابی است که در آن شرح حال و آثار کسانی از یک گروه نام برده می‌شود. مانند شاعران، نویسندگان، دانشمندان و صوفیان. گفته شد که تذکرة الاولیاء، کهن‌ترین و معروفترین کتابی است که زیر نام تذکره نوشته شده است. | تذکره، به معنای کتابی است که در آن شرح حال و آثار کسانی از یک گروه نام برده می‌شود. مانند شاعران، نویسندگان، دانشمندان و صوفیان. گفته شد که تذکرة الاولیاء، کهن‌ترین و معروفترین کتابی است که زیر نام تذکره نوشته شده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۶.</ref> | ||
عطار در تذکرة الاولیاء، نمونه‌هایی از رفتار، کردار، افکار و گفتار هر عارفی را بیان کرده است. البته تأکید او بر گفتار است و هدفش این بوده که این گفتارها درس عملی برای دیگران باشند. او بیش از آنکه در صحت روایات دقت کند، به تأثیر تربیتی آنها توجه دارد. از این رو در برخی موارد در ضبط وقایع و صحت مطالب خالی از مسامحه نیست و مطالب ضعیف و مشکوک دارد. | عطار در تذکرة الاولیاء، نمونه‌هایی از رفتار، کردار، افکار و گفتار هر عارفی را بیان کرده است. البته تأکید او بر گفتار است و هدفش این بوده که این گفتارها درس عملی برای دیگران باشند.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> او بیش از آنکه در صحت روایات دقت کند، به تأثیر تربیتی آنها توجه دارد. از این رو در برخی موارد در ضبط وقایع و صحت مطالب خالی از مسامحه نیست و مطالب ضعیف و مشکوک دارد. | ||
== اصل کتاب و اضافات == | == اصل کتاب و اضافات == | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
== انگیزه == | == انگیزه == | ||
عطّار در مقدمة کتاب<ref>عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ، استعلامی، ص۵.</ref> می‌گوید که پس از [[قرآن]] و [[روایت|اخبار]] [[پیامبر(ص)]] هیچ سخنی برتر از سخنان مشایخ طریقت نیست. او با این اعتقاد و بنا به درخواست دوستان این کتاب را تألیف کرده است. وی در نقل سخنان مشایخ، به شرح آن سخنان نمی‌پردازد مگر برای رفع شبهه<ref>عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۵.</ref> او توجه دارد که اولیا روش و دیدِ یکسان ندارند، اما چون آنان را در راه حق می‌داند، هریک را در جای خود می‌ستاید. به همین دلیل، [[امام ششم|امام ششم شیعیان]]، را در کنار چهار امام [[اهل سنت]] ذکر می‌کند.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۱۲-۱۸.</ref>، و از آن چهار تن، بصراحت زبان به ستایش [[اهل بیت]] می‌گشاید و می‌گوید که اگر ستایش آل محمد خلاف سنّت است، بگذار که جن و انس مرا گمراه بدانند.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۱۳.</ref> عطار در آغاز کتاب دلایل مختلف و به قول خودش سبب‌ها وباعث‌های گوناگون برای این کار را ذکر کرده است. او در این باره می‌گوید: | عطّار در مقدمة کتاب<ref>عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ، استعلامی، ص۵.</ref> می‌گوید که پس از [[قرآن]] و [[روایت|اخبار]] [[پیامبر(ص)]] هیچ سخنی برتر از سخنان مشایخ طریقت نیست. او با این اعتقاد و بنا به درخواست دوستان این کتاب را تألیف کرده است. وی در نقل سخنان مشایخ، به شرح آن سخنان نمی‌پردازد مگر برای رفع شبهه<ref>عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۵.</ref> او توجه دارد که اولیا روش و دیدِ یکسان ندارند، اما چون آنان را در راه حق می‌داند، هریک را در جای خود می‌ستاید. به همین دلیل، [[امام ششم|امام ششم شیعیان]]، را در کنار چهار امام [[اهل سنت]] ذکر می‌کند.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۱۲-۱۸.</ref>، و از آن چهار تن، بصراحت زبان به ستایش [[اهل بیت]] می‌گشاید و می‌گوید که اگر ستایش آل محمد خلاف سنّت است، بگذار که جن و انس مرا گمراه بدانند.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۱۳.</ref> عطار در آغاز کتاب دلایل مختلف و به قول خودش سبب‌ها وباعث‌های گوناگون برای این کار را ذکر کرده است. او در این باره می‌گوید: | ||
::«که تا فردا نظر شفاعتی در این کار عاجز کنند و مرا چون سگ [[اصحاب کهف]] نومید نگردانند.» | ::«که تا فردا نظر شفاعتی در این کار عاجز کنند و مرا چون سگ [[اصحاب کهف]] نومید نگردانند.»<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ||
== شیوه == | == شیوه == | ||
عطّار در مقدمة کتاب، نحوة گزینش و تألیف مطالب را بیان کرده است. بنا بر مقدمه، نقل‌ها و روایت‌های تذکرة الاولیاء التقاطی از مطالب کتاب‌های دیگر است. مؤلف به اختصار و حذف اِسنادهای دراز توجه داشته و تا آنجا که می‌توانسته از افزودن توضیحات بر سخنان مشایخ پرهیز کرده است. بخشی از مطالب کتاب او، خاصه کلمات و سخنان مشایخ، از منابع عربی ترجمه شده است. مؤلف مطالبِ برگرفته از مآخذ مختلف را مطابق نام هر عارف دسته بندی کرده است. | عطّار در مقدمة کتاب، نحوة گزینش و تألیف مطالب را بیان کرده است. بنا بر مقدمه، نقل‌ها و روایت‌های تذکرة الاولیاء التقاطی از مطالب کتاب‌های دیگر است. مؤلف به اختصار و حذف اِسنادهای دراز توجه داشته و تا آنجا که می‌توانسته از افزودن توضیحات بر سخنان مشایخ پرهیز کرده است. بخشی از مطالب کتاب او، خاصه کلمات و سخنان مشایخ، از منابع عربی ترجمه شده است. مؤلف مطالبِ برگرفته از مآخذ مختلف را مطابق نام هر عارف دسته بندی کرده است. | ||
هر باب تذکرة الاولیاء با عباراتی مسجع اوصاف هریک از اولیا را بیان می‌کند. این سرآغازهای مسجع و کوتاه خالی از تکلف نیست، اما پس از آنها نثر کتاب بسیار ساده و روشن و استوار می‌شود. البته در مواردی که مطالب را عیناً از کتاب‌هایی چون ترجمه رساله قُشَیریه آورده، از نثر آن ترجمه و منابع مشابه پیروی کرده است. وی در ترجمه سخنان مشایخ از زبان عربی نیز همان سادگی و روشنی را مراعات کرده است. در بعضی از دست نویس‌های تذکرة الاولیاء که چندان معتبر نیستند کاربردهای خاص دستوری و شکل‌های متفاوتی در صرف افعال مشاهده می‌کنیم که با زبان ادبی خراسان در قرن‌های پنجم تا هفتم همانند نیست<ref> عطّار، تذکرة الاولیا، چاپ نیکلسون، ج۱، مقدمة | هر باب تذکرة الاولیاء با عباراتی مسجع اوصاف هریک از اولیا را بیان می‌کند. این سرآغازهای مسجع و کوتاه خالی از تکلف نیست، اما پس از آنها نثر کتاب بسیار ساده و روشن و استوار می‌شود. البته در مواردی که مطالب را عیناً از کتاب‌هایی چون ترجمه رساله قُشَیریه آورده، از نثر آن ترجمه و منابع مشابه پیروی کرده است. وی در ترجمه سخنان مشایخ از زبان عربی نیز همان سادگی و روشنی را مراعات کرده است. در بعضی از دست نویس‌های تذکرة الاولیاء که چندان معتبر نیستند کاربردهای خاص دستوری و شکل‌های متفاوتی در صرف افعال مشاهده می‌کنیم که با زبان ادبی خراسان در قرن‌های پنجم تا هفتم همانند نیست<ref> عطّار، تذکرة الاولیا، چاپ نیکلسون، ج۱، مقدمة قزوینی، ص یط کد.</ref> و شاید از تغییرات کاتبان باشد<ref> بهار، سبک‌شناسی، ج۲، ص۲۰۵.</ref> بیشتر این کاربردهای خاص در نسخه معتبر مورخ ۶۹۲ کتابخانة پیرهدایی ترکیه، و نسخه مورخ ۷۰۱ کتابخانة ملی تهران وجود ندارد.<ref>عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص بیست و پنج.</ref> | ||
در تذکرة الاولیاء، پس از معرفی کوتاه هر «ولی» در عبارت مسجع و آهنگین، مقام و درجۀ او در میان اولیا ذکر شده است و سپس نمونه‌هایی از رفتار، کردار، افکار و مخصوصا گفتار او بیان شده است. | در تذکرة الاولیاء، پس از معرفی کوتاه هر «ولی» در عبارت مسجع و آهنگین، مقام و درجۀ او در میان اولیا ذکر شده است و سپس نمونه‌هایی از رفتار، کردار، افکار و مخصوصا گفتار او بیان شده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ||
عطار، هر زندگینامه را با یک خطبۀ دو سطری مسجع آغاز می‌کند. او در خطبه چکیده احوال و خصوصیات روحی و اخلاقی صاحب زندگینامه را منعکس می‌کند. در زندگینامه‌های بلند، پس از خطبه چند قول دربارۀ احوال صاحب ترجمه «نقل» می‌شود و سپس نمونۀ گفته‌های او به نوشتن در می‌آید. گفته‌ها معمولا کوتاه هستند و از چند کلمه تجاوز نمی‌کنند. البته قول‌های بلند هم، که گاه به نیم صفحه نمی‌رسند، وجود دارد. | عطار، هر زندگینامه را با یک خطبۀ دو سطری مسجع آغاز می‌کند. او در خطبه چکیده احوال و خصوصیات روحی و اخلاقی صاحب زندگینامه را منعکس می‌کند. در زندگینامه‌های بلند، پس از خطبه چند قول دربارۀ احوال صاحب ترجمه «نقل» می‌شود و سپس نمونۀ گفته‌های او به نوشتن در می‌آید. گفته‌ها معمولا کوتاه هستند و از چند کلمه تجاوز نمی‌کنند. البته قول‌های بلند هم، که گاه به نیم صفحه نمی‌رسند، وجود دارد.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ||
== زمان نگارش == | == زمان نگارش == | ||
کتاب تذکرة الاولیاء در حدود سال ۷۱۶ قمری یعنی در آستانۀ تاخت و تاز مغولان در [[ایران]]، به نگارش درآمده است. در جلد اول بعد از ذکر اسم علاءالدین محمد خوارزمشاه آمده است که «اعلی‌اللّه شأنه» پس تألیف کتاب باید قبل از سال ۷۱۶ق، که سال فوت خوارزمشاه است، باشد. و حال آنکه در جای دیگر دو بار ذکر سال «سبع عشر و ستمائه(۶۱۷ق)»...شده است. | کتاب تذکرة الاولیاء در حدود سال ۷۱۶ قمری یعنی در آستانۀ تاخت و تاز مغولان در [[ایران]]، به نگارش درآمده است. در جلد اول بعد از ذکر اسم علاءالدین محمد خوارزمشاه آمده است که «اعلی‌اللّه شأنه» پس تألیف کتاب باید قبل از سال ۷۱۶ق، که سال فوت خوارزمشاه است، باشد. و حال آنکه در جای دیگر دو بار ذکر سال «سبع عشر و ستمائه(۶۱۷ق)»...شده است. | ||
عطار، از ترکان خاتون مادر خوارزمشاه به عبارت «خداوند، ملکه ترکان، دام | عطار، از ترکان خاتون مادر خوارزمشاه به عبارت «خداوند، ملکه ترکان، دام ملکها» تعبیر می‌کند. و این تصریح است در اینکه ترکان خاتون، آن وقت در عین شوکت... بوده، و حال آنکه در آخر سال ۶۱۶ق از خوارزم فرار کرده است....پس تألیف کتاب قبل از ۶۱۶ یا اقلا در همان سال بوده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۶.</ref> | ||
== منابع و مآخذ کتاب == | == منابع و مآخذ کتاب == | ||