متکلم: تفاوت میان نسخه‌ها

متکلم (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۵ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۴۷

۱۳٬۹۰۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۵ مارس ۲۰۲۲

تغییرمسیر به کلام اسلامی حذف شد

دیداریویکی‌متن

H.ahmadi

Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor

۵٬۵۹۵

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-#تغییر_مسیر [[کلام اسلامی]]
+'''مُتکلِم''' عالِم علم [[کلام]] است و کلام علمی است که در آن عقاید دینی اثبات و شبهات مربوط به آن رد می‌شود. استنباط عقاید و آموزه‌های دینی از متون مقدس و دفاع عقلانی از این آموزه‌ها از مهم‌ترین وطایف متکلم به شمار می‌رود.
+متکلم از پیش اعتقادات دینی را پذیرفته و خود را موظف و متعهد به دفاع از آن‌ها می‌داند، در حالی که [[فیلسوف]] خود را متغهد به دفاع از آموزه‌های دینی نمی‌داند و هدف او صرفاً شناخت حقیقت هستی به روشی آزادانه است.
+نص‌گرایی و عقل‌گرایی به عنوان دو رویکرد عمده در کلام شیعه به شمار می‌روند. [[شیخ صدوق]] را از متکلمان نص‌گرا و افرادی چون [[شیخ مفید]]، [[سید مرتضی]] و [[شیخ طوسی]] را از متکلمان عقل‌گرا دانسته‌اند.
+==مفهوم‌شناسی==
+به عالم علم [[کلام]] متکلم گفته می‌شود<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «متکلم».</ref> و کلام علمی است که متکلم به کمک آن می‌تواند با ارائه دلایل و رد شبهات، عقاید دینی را اثبات کند<ref>ایجی، المواقف فی علم الکلام، عالم الکتب، ص۷.</ref> یا به عبارتی دیگر: ملکه‌ای است که انسان (متکلم) به کمک آن می‌تواند از راه گفتار به یاری و دفاع از آراء و افعال محدود و معینی که صاحب شریعت آنها را به صراحت بیان کرده، بپردازد و هر چه را مخالف آن است، ابطال نماید.<ref>فارابی، احصاء العلوم، ۱۹۹۶م، ص۸۴.</ref>
+===وظایف متکلم===
+استنباط عقاید و آموزه‌های دینی از متون مقدس و دفاع عقلانی از این آموزه‌ها را می‌توان از مهم‌ترین وظایف متکلم بر شمرده‌اند.<ref>برنجکار، روش‌شناسی علم کلام، ۱۳۹۱ش، ص۲۲.</ref> دفاع از آموزه‌های استنباط شده نیز در قالب فعالیت‌های زیر از سوی متکلم، امکان‌پذیر است:
+*نظام‌مند کردن متون مقدس دین خود و بررسی و بیان مراد آن در جهت استنباط آموزه‌ها و عقاید دینی؛<ref>[http://pebr.faslnameh.org/content/20/سخنرانی-مصطفی-ملکیان-در-رونمایی-از-کتاب-%C2«ÙÙØ³ÙÙ-Ø§ÙØ¯ÛØ´Ù-Ø¯ÛÙÛ%C2» «سخنرانی مصطفی ملکیان در رونمایی از کتاب «فلسفه اندیشه دینی»»، سایت فصلنامه نقد کتاب: فلسفه و اخلاق.]</ref>
+*تبیین و توضیح آموزه‌های استنباط شده و تحلیل مبانی و لوازم آن در صورت نیاز؛<ref>برنجکار، روش‌شناسی علم کلام، ۱۳۹۱ش، ص۲۲-۲۳.</ref>
+*تنظیم، دسته‌بندی و اثبات آنها؛<ref>برنجکار، روش‌شناسی علم کلام، ۱۳۹۱ش، ص۲۲-۲۳.</ref>
+*رد شبهاتی که به این آموزه‌ها یا عقاید استنباط شده وارد می‌شود.<ref>برنجکار، روش‌شناسی علم کلام، ۱۳۹۱ش، ص۲۲-۲۳.</ref>
+براین اساس متکلم کسی است که در دو مقام استنباط آموزه‌های دینی و دفاع از آنها به کمک بدیهیات عقلی، آیات متون مقدس و روایات معتبر از پیشوایان دین و با روش عقلی-نقلی نقش‌‌آفرینی می‌کند.<ref>برنجکار، روش‌شناسی علم کلام، ۱۳۹۱ش، ص۲۴.</ref>
+==فرق متکلم و فیلسوف==
+بین متکلم و [[فیلسوف]] تفاوت‌هایی بیان شده که برخی از آنها به شرح زیر است:
+*هم متکلم و هم فیلسوف تکیه‌شان بر استدلال‌های عقلی است، با این تفاوت که متکلم به استدلال‌هایی استناد می‌جوید که بر پایه اصولی مانند [[حسن و قبح عقلی]]، [[قاعده لطف]] و [[وجوب اصلح]] است، ولی فیلسوف بدیهیات عقلی چون «محال بودن اجتماع و ارتفاع نقیضین» را پایه استدلال خود قرار می‌دهد.<ref>مطهری، آشنایی با علوم اسلامی: بخش فلسفه، ۱۳۸۸ش، ص۱۷۸-۱۷۹.</ref>
+*متکلم خود را موظف و متعهد به دفاع از حریم دین می‌داند؛ در حالی که فیلسوف متعهد به دفاع از دین نمی‌داند و هدف او شناخت حقیقت هستی به روشی آزادانه است.<ref>مطهری، آشنایی با علوم اسلامی: بخش فلسفه، ۱۳۸۸ش، ص۱۷۹.</ref>
+*هم متکلم و هم فیلسوف به بحث درباره «موجود بما هو موجود»، اوصاف و عوارض آن می‌پردازند؛ با این تفاوت که متکلم در استدلال‌ها و قیاس‌های خود بایستی از مبادی‌ای استفاده کند که با مسائل اثبات‌شده از راه ظوهر شرع مطابقت داشته باشد، اما فیسلوف از مبادی‌ای که مطابق با قوانین عقلی صرف است، استفاده می‌کند؛ اعم از این که با ظواهر شرع سازگار باشد یا سازگار نباشد و اگر با ظواهر شرع سازگار نباشد، از راه تأویل، آن را با قوانین عقلی سازگار می‌کند.<ref>لاهیجی، شوارق الالهام، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۷۰.</ref>
+*متکلم از پیش اعتقاداتی دینی را پذیرفته و سپس درصدد اثبات آنها برمی‌آید<ref>حسن‌زاده آملی، مآثر آثار، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۱۰۱.</ref> و فیلسوف درصدد اثبات مطالب از پیش تعیین‌شده نیست.<ref>[https://philosophyar.net/marefat/24-december-2010/ «فرق فیلسوف و حکیم»، سایت برنامه معرفت.]</ref>
+==متکلمان نص‌گرا و عقل‌گرا==
+عقل‌گرایی در مباحث علم کلام به رویکردی اشاره دارد که برای شناخت معارف دینی، نقش عقل و دیگر ابزار عادی کسب معرفت را نادیده نمی‌گیرد و نص‌گرایی رویکردی است که دین‌داران را از ارزیابی عقلانی باورهای دینی برحذر می‌دارد و معتقد است که معارف دینی باید از متون دینی و منابع وحیانی اخذ شود.<ref>شریعتمداری، توکلی محمدی، «عقل‌گرایی و نص‌گرایی در کلام اسلامی با بررسی دیدگاه شیخ طوسی و ابن ادریس»، ص۳۰.</ref> [[شیخ صدوق]] را می‌توان به عنوان یکی از متکلمین نص‌گرا معرفی کرد و متکلمانی چون [[شیخ مفید]]، [[سید مرتضی]] و [[شیخ طوسی]] از نمایندگان رویکرد عقل‌گرایی در کلام شیعه، به شمار می‌روند.<ref>شریعتمداری، توکلی محمدی، «عقل‌گرایی و نص‌گرایی در کلام اسلامی با بررسی دیدگاه شیخ طوسی و ابن ادریس»، ص۳۳.</ref> عقل‌گرایی را از مهم‌ترین ویژگی [[مکتب کلامی بغداد]]<ref>فرمانیان و صادقی کاشانی، نگاهی به تاریخ تفکر امامیه، ۱۳۹۴ش، ص۵۷.</ref> و نص‌گرایی را از ویژگی‌های مهم [[مکتب کلامی قم]] برشمرده‌اند.<ref>جعفری، «مقایسه‌ای میان دو مکتب فکری شیعه در قم و بغداد در قرن چهارم هجری»، ص۱۶.</ref>
+==متکلمان معروف شیعه==
+برخی از متکلمان معروف شیعه عبارتند از:
+{| class="wikitable"
+|+
+|-
+! ردیف !! نام متکلم !! ولادت !! وفات !! مهم‌ترین اثر کلامی !! رویکرد کلامی !! مکتب کلامی
+|-
+| ۱ ||  [[هشام بن حکم]]||  ||  || [[التوحید]]، [[الامامة]] ||  ||
+|-
+| ۲ || [[ابوسهل نوبختی]] || ۲۳۷ق || ۳۱۱ق || [[التنبیة فی الامامة]] || عقل‌گرا || [[مکتب کلامی بغداد| بغداد]]
+|-
+| ۳ || [[شیخ صدوق]] || ۳۰۵ق || ۳۸۱ق || [[التوحید (کتاب)| التوحید]]، [[الاعتقادات (کتاب)| الاعتقادات]] || نص‌گرا || [[مکتب کلامی قم| قم]]
+|-
+| ۳ || [[شیخ مفید]] || ۳۳۶ یا ۳۳۸ق || ۴۱۳ق || [[اوائل المقالات (کتاب)| اوائل المقالات]]، [[تصحیح الاعتقادات (کتاب)| تصحیح الاعتقادات]] || عقل‌گرا || بغداد
+|-
+| ۴ || [[سید مرتضی]] || ۳۵۵ق || ۴۳۶ق || [[الشافی]]، [[تنزیه الانبیاء (کتاب)| تنزیه الانبیاء]] || عقل‌گرا || بغداد
+|-
+| ۵ || [[شیخ طوسی]] || ۳۸۵ق || ۴۶۰ق || [[تمهید الاصول فی علم الکلام (کتاب)|تمهید الاصول فی علم الکلام]]، [[ کتاب الغیبة (شیخ طوسی)| کتاب الغیبة]] || عقل‌گرا || بغداد
+|-
+| ۶ || [[سدیدالدین حمصی رازی]] || ۴۸۵ق || ۵۸۵ق || [[المنقذ من التقلید و المرشد الی التوحید]] || عقل‌گرا || [[مکتب کلامی حله| حله]]
+|-
+| ۷ || [[ابن میثم بحرانی]] || ۶۳۶ق || ۶۷۹ یا ۶۹۹ق || [[قواعد المرام فی علم الکلام (کتاب)| قواعد المرام فی علم الکلام]] || عقل‌گرا || حله
+|-
+| ۸ || [[خواجه نصیرالدین طوسی]] || ۵۹۷ق || ۶۷۲ق || [[تجرید الاعتقاد (کتاب)| تجرید الاعتقاد]]، [[قواعد العقائد]] || عقل‌گرا ||
+|-
+| ۹ || [[علامه حلی]] || ۶۴۸ق || ۷۲۶ق || [[کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (کتاب)| کشف المراد]]، [[نهج الحق و کشف الصدق (کتاب)| نهج الحق و کشف الصدق]] || عقل‌گرا || حله
+|-
+| ۱۰ || [[عبدالرزاق لاهیجی]] ||  || ۱۰۷۲ق  || [[گوهر مراد (کتاب)| گوهر مراد]]، [[شوارق الالهام (کتاب)| شوارق الالهام]] || عقل‌گرا ||
+|-
+| ۱۱ || [[سید نورالله حسینی شوشتری]] || ۹۵۶ق || ۱۰۱۹ق || [[احقاق الحق و ازهاق الباطل]] ||  ||
+|-
+| ۱۲ || [[محمد حسن مظفر ]] || ۱۳۰۱ق || ۱۳۷۵ق || [[دلائل الصدق لنهج الحق (کتاب)|دلائل الصدق لنهج الحق]] ||  ||
+|-
+| ۱۳ || [[جعفر سبحانی]] || ۱۳۰۸ش ||  || [[آیین وهابیت (کتاب)| آیین وهابیت]]، [[محاضرات فی الالهیات]] || عقل‌گرا ||
+|}
+==پانویس==
+{{پانویس}}
+==منابع==
+*ایجی، عبد الرحمن بن احمد، المواقف فی علم الکلام، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا.
+*برنجکار، رضا، روش‌شناسی علم کلام، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
+*دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
+*جعفری، یعقوب، «مقایسه‌ای میان دو مکتب فکری شیعه در قم و بغداد در قرن چهارم هجری»، در مقالات فارسی(مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید، ج۶۹)، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
+*حسن‌زاده آملی، حسن، مآثر آثار، قم، انتشارات الف. لام. میم، ۱۳۸۶ش.
+*[https://3danet.ir/مصطفی-ملکیان-فلسفه-اندیشه-دینی/ «سخنرانی مصطفی ملکیان در رونمایی از کتاب «فلسفه اندیشه دینی»»]، سایت صدانت، تاریخ بازدید: ۲۵ بهمن ۱۴۰۰ش.
+*شریعتمداری، حمیدرضا و مرتضی توکلی محمدی، «عقل‌گرایی و نص‌گرایی در کلام اسلامی با بررسی دیدگاه شیخ طوسی و ابن ادریس»، پژوهشگاه کلام، شماره ۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.
+*فارابی، محمد بن محمد، احصاء العلوم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۹۶م.
+*فرمانیان، مهدی و مصطفی صادقی کاشانی، نگاهی به تاریخ تفکر امامیه؛ از آغاز تا ظهور صفویه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
+*[https://philosophyar.net/marefat/24-december-2010/ «فرق فیلسوف و حکیم»]، سایت برنامه معرفت، تاریخ درج مطلب: ۳ دی ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۶ بهمن ۱۴۰۰ش.
+*لاهیجی، عبد الرزاق، شوارق الالهام، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۴۲۸ق.
+*مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی: بخش فلسفه، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۸۸ش.
+{{پایان}}
+[[رده:کلام]]
+[[رده:متکلمان]]
+[[رده:متکلمان شیعه]]