کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

اختلاف بر سر مباحث کلامی باعث پیدایش فرقه‌های کلامی بسیاری در [[اسلام]] شده است. مهم‌ترین فرقه‌هایی که برای [[شیعه]] ذکر شده، [[امامیه]]، [[زیدیه]]، [[اسماعیلیه]] و [[کیسانیه]] هستند و فرقه‌های کلامی [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] را [[مرجئه|مُرجئه]]، [[اصحاب حدیث|اهل حدیث]]، [[اشاعره]]، [[ماتریدیه|ماتُریدیه]] و [[وهابیت]] برشمرده‌اند. [[شیخ مفید]] (درگذشت۴۱۳ق)، [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیر الدین طوسی]](درگذشت ۶۷۲ق) و [[علامه حلی]](درگذشت ۷۲۶ق) را از متکلمان برجسته امامیه، قاضی عبدالجبار معتزلی، ابوالحسن اشعری، ابوحامد غزالی و فخر رازی را از متکلمان مشهور اهل‌سنت دانسته‌اند. کتاب‌های [[تصحیح الاعتقادات (کتاب)|تصحیح الاعتقاد]]، [[تجرید الاعتقاد (کتاب)|تجرید الاعتقاد]] و [[کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (کتاب)|کشف المراد]]، از کتاب‌های مهم کلامی شیعه و شرح الاصول الخمسه، شرح المقاصد و شرح المواقف از آثار کلامی اهل‌سنت شمرده است.

==تعریف و نام‌ها==

*'''اهداف و فایده‌ها'''

متفکران مسلمان اهدافی برای علم کلام برشمرده‌اند؛ از جمله:

#اثبات اعتقادات و آموزه‌های دینی،<ref>شوارق الالهام، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۷۳ـ۷۴.</ref>

#دفاع از عقاید دینی در برابر شُبهه‌ها و ایرادها.<ref> فیض کاشانی، مفاتیح الشرایع، ج۲، ص۱۶؛ لاهیجی، شوارق‌الالهام، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۷۳و۷۴. فارابی، احصاءالعلوم، ص۷۶و۷۷.</ref>

{{اصلی|فرق تشیع}}

مهم‌ترین فرقه‌هایی که برای [[شیعه]] ذکر شده، [[امامیه]]، [[زیدیه]]، [[اسماعیلیه]] و [[کیسانیه]] هستند.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۲؛ برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۶۲.</ref> درباره غالیان گفته شده ازآن‌رو که قائل به الوهیتِ (خدابودن) امام علی(ع) بودند، باید خارج از مسلمانان دانسته شوند.<ref>برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۶۲.</ref>

[[امامیه]] یا شیعه اثناعشری در اصطلاح به کسانی گفته می‌شود که معتقدند [[ امام علی علیه‌السلام |امام علی(ع)]] جانشین بلافصل [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] است و پس از او دو فرزندش [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن]] و [[امام حسین علیه‌السلام|حسین]] و نُه نفر از نسل حسین(ع) امام‌اند.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۱۹۷و۱۹۸؛ برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۶۵و۶۶.</ref> گفته شده است اگرچه شیعه از همان زمانِ پیامبر(ص) وجود داشت، به‌سبب خفقانِ دوره [[بنی‌امیه]]، امامیه به‌عنوان گروهی منسجم با یک مدرسه کلامی خاص، پس از [[  امام محمد باقر علیه‌السلام |امام باقر(ع)]] و [[امام صادق علیه‌السلام| امام صادق(ع)]] ظهور یافت. این دو [[امامت|امام]] فرصت یافتند معارف شیعه ازجمله کلام امامیه را بنیان نهند. در این زمان ([[قرن دوم هجری قمری|سده دوم هجری]]) متکلمان برجسته‌ای چون [[هشام بن حکم|هِشام بن حَکَم]]، [[هشام بن سالم جوالیقی|هِشام بن سالم]] و [[مؤمن الطاق|مؤمن طاق]] پرورش یافتند.<ref>برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۶۵و۶۶.</ref>

در توصیف [[کلام امامیه]] آمده است که کلام امامیه نه با عقل‌گریزیِ [[اصحاب حدیث]] و [[حنبلیان]] موافق بوده و نه با عقل‌گرایی افراطیِ [[معتزله|مُعتزله]] همراهی داشته است. همچنین با جمودگرایی [[اشاعره]] و نادیده‌گرفتن نقش عقل در کشف عقاید، سر آشتی نداشته است. منابع معارف امامیه [[قرآن]]، سنت پیامبر، و [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل بیت]] و [[عقل]] است. پنج اصل [[توحید]]، [[عدل الهی|عدل]]، [[نبوت]]، [[امامت]] و [[معاد]] به‌عنوان اصول عقاید امامیه معرفی شده‌اند.<ref>برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۸۱و۸۲.</ref>

[[زیدیه]] کسانی‌اند که پس از امام حسین(ع) به امامت [[زید بن علی|زید]] فرزند[[ امام سجاد علیه‌السلام| امام سجاد(ع)]] معتقدند.<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه،نشر ادیان، ص۱۷و۱۸.</ref> به‌اعتقاد آنان پیامبر(ص) فقط به [[امامت]] سه امام نخست تصریح کرده است و پس از آنان، امام کسی است که شرایطی ازجمله [[جهاد]] علنی و مبارزه مسلحانه با ستمگران داشته باشد.<ref>برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۸۹.</ref> برخی از اندیشه‌های کلامی زیدیه این موارد است: اندیشه [[توحید]] به‌معنای نفی تشبیه از خداوند، اصل وعد و وعید، اصل [[امر به معروف و نهی از منکر]] و اینکه مرتکبِ [[گناهان کبیره|گناه کبیره]]، نه [[ایمان|مؤمن]] است و نه [[کفر|کافر]]، بلکه [[فاسق]] است.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۸۱تا۸۵.</ref>

[[اسماعیلیه]] کسانی‌اند که به امامت شش امام اولِ [[امامیه|شیعیان دوازده‌امامی]] معتقدند و می‌گویند بعد از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] (امام ششم)، فرزندش [[اسماعیل پسر امام صادق(ع)|اسماعیل]] یا نوه‌اش محمد بن اسماعیل، امام است.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۷۰و۱۷۱.</ref> مهم‌ترین ویژگی این فرقه، [[باطنی‌گری]] و تأویل [[آیه|آیات]] و [[حدیث|احادیث]] و معارف و [[احکام شرعی|احکام اسلامی]] است. آنان معتقدند متون دینی و معارف اسلامی ظاهر و باطن دارند. امام باطن آنها را می‌داند و فلسفه امامت، تعلیم باطن دین و بیان معارف باطنی است.<ref>برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۹۵.</ref>

برخی از متکلمان مهم و کتاب‌های کلامی اهل‌سنت هم به‌تفکیک مذهب کلامی‌شان عبارت است از:

==کلام جدید==

درباره چیستی کلام جدید و اینکه آیا با کلام قدیم (کلام اسلامی) کاملاً متفاوت است یا خیر، نظرها مختلف است. برخی بر این باورند که کلام جدید همان کلام قدیم است، با این تفاوت که شبهات جدید یا مسائل جدید در این علم مطرح شده یا در ساختار یا موضوع آن، تحول ایجاد شده است؛ اما برخی دیگر این دو علم را متمایز از هم دانسته<ref>نگاه کنید به خسروپناه، مسائل جدید کلامی و فلسفه دین، ۱۳۸۸ش، ص۲۳تا۳۰؛ ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلام، ۱۳۸۷ش، ص۱۴۳.</ref> و «التزام به دینی خاص» و «رویکرد جانبدارانه» را از ویژگی‌های کلام قدیم بیان کرده‌اند.<ref>یوسفیان، کلام جدید، ۱۳۹۰ش، ص۱۵و۱۶.</ref>

==جستارهای وابسته==

{{پایان}}

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

==پیوند به بیرون==

{{کلام اسلامی}}