عذاب ابدی: تفاوت میان نسخه‌ها

عذاب ابدی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۲ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۵۷

۳٬۵۱۱ بایت حذف‌شده ، ۱۲ اوت

←‏سه نظریه درباره عذاب ابدی

دیداریویکی‌متن

Hasanejraei

Automoderated users، confirmed

۳۸۶

ویرایش

@@ خط ۱۴: / خط ۱۴: @@
 ===عذاب ابدی برای کافران و اهل کبائر===
-اکثر متکلمان مسلمان از مذاهب مختلف معتقد به خلود [[کفر|کافران]] در [[جهنم]] بوده‌اند.<ref>برای نمونه: علامه حلی، ص۵۶۱؛ تفتازانی، ج۵، ص۱۳۴، جرجانی، ج۸، ص۳۰۷؛ فاضل مقداد، ص۴۴۱؛ لاهیجی، ج۲، ص۴۲۰</ref> اما درباره خلود شخص [[فاسق]] و به تعبیر دیگر مؤمن مرتکب [[گناهان کبیره|گناه کبیره]] که بدون [[توبه]] از دنیا رفته، بیش‌ترین اختلاف آرای کلامی وجود دارد.<ref>فرج الله عبدالباری، ص۳۰۶</ref> [[خوارج]] و به ویژه دو شاخهٔ [[وعیدیه]] و [[ازارقه]] معتقد بودند که مرتکب کبیره کافر و مخلد در آتش است.<ref>. اشعری، ۱۴۰۰، ص۴۷۴؛ شهرستانی، ج۱، ص۱۷۰، ۱۸۶ </ref> [[معتزله]] بر آن بودند که هر فرد از امت اسلام که مرتکب کبیره شده و به اصطلاح [[فاسق]] گشته، نه کافر است و نه مؤمن، بلکه جایگاه او [[منزلة بین المنزلتین|منزلت بین المنزلتین]] است. با این حال، معتزله، به استثنای دو تن<ref>بغدادی، کتاب اصول الدین، ص۲۴۲</ref> در اینکه چنین شخصی در آتش جهنم مخلد خواهد بود با خوارج هم‌رأی بودند.<ref>اشعری، ۱۴۰۰، ص۴۷۴؛ بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۱۱۵، ۱۱۸-۱۱۹؛ نیز: قاضی عبدالجبار بن احمد، ص۶۵۰</ref>
+اکثر متکلمان مسلمان از مذاهب مختلف معتقد به خلود [[کفر|کافران]] در [[جهنم]] بوده‌اند.<ref>برای نمونه: علامه حلی، ص۵۶۱؛ تفتازانی، ج۵، ص۱۳۴، جرجانی، ج۸، ص۳۰۷؛ فاضل مقداد، ص۴۴۱؛ لاهیجی، ج۲، ص۴۲۰</ref> اما درباره خلود شخص [[فاسق]]، و به تعبیر دیگر، مؤمن مرتکب [[گناهان کبیره|گناه کبیره]] که بدون [[توبه]] از دنیا رفته، بیشترین اختلاف وجود دارد.<ref>فرج الله عبدالباری، ص۳۰۶</ref>
-از جمله استدلال‌های نقلی معتزله استناد به [[آیه ۱۴ سوره نساء|آیات ۱۴ سوره نساء]] و [[آیه ۲۳ سوره جن|۲۳ سوره جن]] است که از خلود عاصیان در آتش خبر داده است که هم شامل [[فاسق]] می‌شود هم کافر. همچنین در [[آیه ۷۴ سوره زخرف]] واژه «مجرم» هم بر کافر و هم بر فاسق اطلاق می‌شود، پس [[فاسق]] نیز مانند کافر در آتش مخلد است.<ref>قاضی عبدالجبار بن احمد، ص۶۵۷-۶۴۸، ۶۶۰</ref>
+[[خوارج]] معتقد بودند مرتکب کبیره کافر است و همیشه در آتش می‌ماند.<ref>. اشعری، ۱۴۰۰، ص۴۷۴؛ شهرستانی، ج۱، ص۱۷۰، ۱۸۶ </ref> در مقابل، [[معتزله]] بر آن بودند که هر فرد مسلمان که مرتکب کبیره و [[فاسق]] شده، نه کافر است و نه مؤمن، بلکه جایگاه او [[منزلة بین المنزلتین]] است؛ گرچه اکثر آنان<ref>بغدادی، کتاب اصول الدین، ص۲۴۲</ref> همانند خوارج معتقد بودند چنین کسی تا ابد در آتش خواهد ماند.<ref>اشعری، ۱۴۰۰، ص۴۷۴؛ بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۱۱۵، ۱۱۸-۱۱۹؛ نیز: قاضی عبدالجبار بن احمد، ص۶۵۰</ref>
+معتزله به آیات [[آیه ۱۴ سوره نساء|آیات ۱۴ سوره نساء]] و [[آیه ۲۳ سوره جن|۲۳ سوره جن]] استناد کرده‌اند که از عذاب ابدی «عاصیان» خبر داده که هم شامل [[فاسق]] می‌شود هم کافر.<ref>قاضی عبدالجبار بن احمد، ص۶۵۷-۶۴۸، ۶۶۰</ref>
 ===اختصاص عذاب ابدی به کافران===
 جاحظ و عبدالله بن حسن عنبری معتقد بوده‌اند خلود در عذاب برای کافر معاند صادق است، اما اگر کسی کوشش کند و دلایل حق برایش آشکار نشود و اسلام نیاورد، معذور است و عذابش در جهنم قطع می‌شود.<ref>فخررازی، کتاب المحصل، ص۵۶۶؛ تفتازانی، ج۵، ص۱۳۱؛ جرجانی، ج۸، ص۳۰۸-۳۰۹</ref>
-گروهی از عالمان [[اشاعره]] نیز بر این باور بودند که گناهکار توبه‌نکرده، از عذاب نجات می‌یابد.<ref>اشعری، ۱۴۲۰، ص۱۶۲-۱۶۳؛ شهرستانی، ج۱، ص۱۳۹؛ فخررازی، کتاب المحصل، ص۶۵۲</ref> به گفتهٔ سعدالدین تفتازانی ما اعتقاد قطعی داریم که آنان در عذاب آتش مخلد نخواهند بود.و این به سبب نوید رحمت اوست.<ref>ج۵، ص۱۳۵.</ref> [[میرسید شریف جرجانی]]<ref>میر سیدشریف جرجانی، ج۸، ص۳۰۹</ref> نیز چنین استدلال کرده که بر اساس [[آیه ۷ سوره زلزال]] «هر کس هم‌وزن ذره‌ای نیکی کند، آن را خواهد دید.»<ref> زلزال:۷</ref> مرتکب گناه کبیره، بی‌تردید واجد عمل نیک است که همان ایمان اوست. پس او باید ثواب عملش را بچشد؛ اگر ثواب عملش را قبل از ورود به آتش ببیند و سپس در آتش باقی بماند، عقلاً نادرست است، اما اگر بعد از خروج از آتش ثواب عملش را ببیند، مطلوب است و خروج از آتش و عدم خلود در آن یعنی همین.
+گروهی از عالمان [[اشاعره]] نیز بر این باور بودند که گناهکارِ توبه‌نکرده از عذاب نجات می‌یابد.<ref>اشعری، ۱۴۲۰، ص۱۶۲-۱۶۳؛ شهرستانی، ج۱، ص۱۳۹؛ فخررازی، کتاب المحصل، ص۶۵۲</ref> به گفتهٔ سعدالدین تفتازانی، چنین کسانی به‌دلیل رحمت خداوند در آتش نخواهند ماند.<ref>ج۵، ص۱۳۵.</ref> [[میرسید شریف جرجانی]]<ref>میر سیدشریف جرجانی، ج۸، ص۳۰۹</ref> نیز چنین استدلال کرده که بر اساس [[آیه ۷ سوره زلزال]] «هر کس ذره‌ای نیکی کند آن را خواهد دید»،<ref> زلزال:۷</ref> و افزوده که مرتکب گناه کبیره بی‌تردید واجد عمل نیک است که همان ایمان اوست، پس او باید ثواب عملش را بچشد؛ اگر ثواب عملش را قبل از ورود به آتش ببیند و سپس در آتش باقی بماند، عقلاً نادرست است، اما اگر بعد از خروج از آتش ثواب عملش را ببیند، مطلوب است و خروج از آتش و عدم خلود در آن یعنی همین.
 ===مخالفت با عذاب ابدی===
-مخالفت با عذاب ابدی در بین عالمان مذاهب مختلف وجود دارد. این مخالفان نظر واحدی ندارند. بنا بر پژوهش‌های انجام شده مخالفان عذاب ابدی را می‌توان در شش گروه جای داد<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۵.</ref> که عبارتند از؛
+مخالفت با عذاب ابدی در بین عالمان مذاهب مختلف وجود دارد، اما این مخالفان نظر واحدی ندارند. بنابر پژوهش‌های انجام شده مخالفان عذاب ابدی را می‌توان در شش گروه جای داد؛<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۵.</ref> ۱. خروج از جهنم و ورود به بهشت،<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۵.</ref> ۲. فنای جهنم و اهل آن،<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۵.</ref> ۳. اعطای قوه صبر به جهنمیان و فراموشی عذاب،<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۶.</ref> ۴. عذاب آمیخته با نعمت،<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۶.</ref> ۵. تبدیل عذاب به گوارایی (عذب)،<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۷.</ref> و ۶. خلود نوعی.<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۸.</ref>
-#خروج از جهنم و ورود به بهشت<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۵.</ref>
-#فنای جهنم و اهل آن<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۵.</ref>
-#اعطای قوه صبر و فراموشی عذاب<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۶.</ref>
-#عذاب آمیخته با نعمت<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۶.</ref>
-#تبدیل  عذاب به گوارایی (عذب)<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۷.</ref>
-#خلود نوعی<ref>قدردان قراملکی،‌ «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۸.</ref>
-به جز جهم بن صفوان و برخی از پیروان وی نیز چون قائل به فنای جهنم و بهشت بوده‌اند و طبعاً به خلود اعتقاد نداشته‌اند،<ref>اشعری،اشعری، ۱۴۰۰، ص۴۷۴؛ بغدادی، همانجاها</ref> [[ابن‌عربی|محیی الدین ابن عربی]] را برجسته‌ترین مخالف خلود دوزخیان دانسته‌اند.<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۷۹.</ref> به نوشته ابن عربی در الفتوحات المکیة، اهل آتش پس از اینکه به قدر اعمالشان عذاب چشیدند، در جهنم مشمول فضل و رحمت حق می‌گردند، به گونه‌ای که دیگر آتش را احساس نمی‌کنند.<ref>ابن عربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۱۱۴، ۳۰۳.</ref> و بدون آنکه عذاب بکشند در جهنم باقی خواهند ماند.<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۷۹.</ref> صدرالمتألهین نیز در برخی آثارش مانند ابن عربی با خروج کفار از جهنم مخالف است ولی بر این باور است که بالاخره عذاب جهنم پس از مدتی تمام خواهد شد و اهل جهنم دیگر احساس عذاب و درد نخواهند کرد.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۱.</ref>
-ابن عربی در فصوص الحکم تصریح می‌کند که صورت آتش بعد از پایان‌یافتن مدت عقاب، سرد و سلام خواهد گشت و عذاب جهنم برایشان شیرین و گوارا خواهد شد، چرا که عذاب از «عَذب» (گوارا و دلپذیر) مشتق شده و این نعیم دوزخیان است.<ref>ابن عربی، فصوص الحکم، ج۱۷ ص۱۶۹</ref> [[عبدالرزاق کاشی]] از پیروان مکتب عرفانی ابن عربی در شرح فصوص الحکم،<ref>عبدالرزاق کاشی، شرح فصوص الحکم، ص۱۲۳</ref> و داوود قیصری از دیگر شارحان فصوص الحکم ابن عربی نیز همین نظریه را تبیین کرده‌اند.<ref>شرح فصوص الحکم، ص۷۲۶</ref>
-[[ابن‌سینا]] در النجاة<ref>قسم ۳، ص۲۹۶-۲۹۷</ref> تأکید می‌کند که رنج و عذاب شدیدی که بر اثر خُلقیات حاصل از پیوند نفس با بدن در دنیا، برای نفس بعد از مفارقت از بدن پدید می‌آید، عارضی است نه ذاتی. از این رو اندک اندک زایل می‌شود و سرانجام نفس به سعادت حقیقی می‌رسد.<ref>النجاة، ابن سینا، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۰.</ref>
-ملاصدرا در برخی آثار فلسفی خود به شرح سخنان کسانی چون [[ابن‌عربی|ابن عربی]] و قیصری، پرداخته و در نهایت نتیجه گرفته که بعید است عذاب همیشگی باشد، زیرا اولاً خداوند به بندگانش مهربان است؛ ثانیاً بنا به دلیل عقلی، نه عبادات بندگان نفعی برای او دارد و نه معاصی آن‌ها زیانی به او می‌رساند و نیز سیر و جریان هر امری به [[قضا و قدر]] اوست. ملاصدرا به حدیثی با این مضمون استناد می‌کند که آخرین کسی که از گناهکاران [[شفاعت]] می‌کند، خداوند ارحم الراحمین است.<ref>براین نمونه: ۱۹۸۱، سفر ۴، ج۲، ص۳۴۹-۳۵۳؛ ۱۳۸۶، ص۳۸۶-۳۹۰</ref> او هم‌چنین در [[المبدأ و المعاد (ملاصدرا)|المبدأ و المعاد]] با اشاره به عقیده [[معتزله]] که مرتکبان [[گناهان کبیره|کبیره]] را در آتش جاودانه می‌دانند، می‌گوید قائلان به چنین اعتقادی ندانسته‌اند که رحمت عام و گسترده خداوند به همه چیز می‌رسد.<ref>ص ۴۶۰</ref>
+گفته شده که جز جهم بن صفوان و برخی از پیروان وی که قائل به فنای جهنم و بهشت بوده‌اند و بنابراین به خلود اعتقاد نداشته‌اند،<ref>اشعری، ۱۴۰۰، ص۴۷۴؛ بغدادی، همانجاها</ref> [[ابن‌عربی|محیی الدین ابن عربی]] برجسته‌ترین مخالف خلود دوزخیان است.<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۷۹.</ref> به نوشته ابن‌عربی در الفتوحات المکیة، اهل آتش پس از اینکه به‌قدر اعمالشان عذاب چشیدند، در جهنم مشمول فضل و رحمت حق می‌گردند؛ به‌گونه‌ای که دیگر آتش را احساس نمی‌کنند.<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۱۱۴، ۳۰۳.</ref> ملاصدرای شیرازی نیز در برخی آثارش مانند ابن‌عربی با خروج کفار از جهنم مخالف است، ولی بر این باور است که در نهایت عذاب جهنم پس از مدتی تمام خواهد شد و اهل جهنم دیگر احساس عذاب و درد نخواهند کرد.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۱.</ref>
-ملاصدرا در برخی دیگر از آثارش به نظریه خلود نوعی معتقد شده است. بر اساس این نظریه هر چند جهنم و عذاب آن دائمی است ولی عذاب برای یک شخص دائمی نیست. بلکه گروه‌های مختلف کفار وارد جهنم شده و عذاب می‌کشند و پس از مدتی عذابشان تمام می‌شود ولی گروه دیگر هستند که عذاب بکشند.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref>
+[[ابن‌سینا]] در کتاب النجاة<ref>قسم ۳، ص۲۹۶-۲۹۷</ref> تأکید می‌کند که رنج و عذاب شدیدی که بر اثر خُلقیات حاصل از پیوند نفس با بدن در دنیا، بعد از مفارقت از بدن برای نفس پدید می‌آید، عارضی است نه ذاتی. از این رو اندک‌اندک زایل می‌شود و سرانجام نفس به سعادت حقیقی می‌رسد.<ref>النجاة، ابن سینا، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۰.</ref>
 [[فیض کاشانی]]، شاگرد [[ملاصدرا]] نیز در فرازهایی از آثارش عبارات ابن‌عربی، عبدالرزاق کاشی، قیصری و ملاصدرا مبنی بر نفی عذاب دائم را بدون نقد و رد نقل کرده است.<ref>فیض کاشانی، علم الیقین، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۲۱-۱۳۲۵.</ref> خوانساری نویسنده روضات الجنات نیز وی را قائل به عدم خلود کفار در عذاب آتش معرفی کرده است.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۶، ص۸۱.</ref> [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] را نیز در همین دسته از عالمان قرار داده‌اند که به نجات از عذاب و بهره‌مندی دوزخیان از شفاعت باور دارد<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۹۵.</ref> و برای این مدعا به رحمت عام الهی و زوال‌ناپذیری [[فطرت|فطرت الهی انسان]] تمسک کرده است.<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۹۵.</ref>