حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها: تفاوت میان نسخه‌ها

| اندازه تصویر =

| زادروز = [[۲۰ جمادی‌الثانی]] ، سال ۵ بعثت

| شهادت = [[۳ جمادی‌الثانی]] ، [[سال ۱۱ هجری قمری|۱۱ق]].

درباره دوران کودکی و نوجوانی فاطمه(س) گزارش‌های کمی وجود دارد. از این دوران فقط گزارش‌هایی درباره همراهی او با پیامبر(ص) در مقابل خشونت‌های [[شرک|مشرکان]]، حضور او در [[شعب ابی‌طالب|شِعب ابی‌طالب]] و [[هجرت به مدینه]] همراه امام علی(ع) نقل شده است.

فاطمه(س) در [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|ماجرای سقیفه]] ضمن مخالفت با اقدام شورای سقیفه، [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|خلافت ابوبکر]] را غاصبانه خواند و با او [[بیعت]] نکرد. او در جریان [[ماجرای فدک|مصادره فدک]] و دفاع از [[خلافت امام علی(ع)]] خطبه‌ای خواند که به [[خطبه فدکیه]] معروف است. وی اندکی پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] و در جریان [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|هجوم طرفداران ابوبکر به خانه‌اش]]، آسیب دید، در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی در [[۳ جمادی‌الثانی]] [[سال ۱۱ هجری قمری]] در [[مدینه]] به [[شهادت حضرت فاطمه(س)|شهادت]] رسید. پیکر دختر پیامبر(ص) به سفارش خودش، شبانه و مخفیانه [[تشییع و تدفین حضرت فاطمه(س)|تشییع و دفن]] شد و [[محل دفن حضرت فاطمه(س)|قبرش]] هیچ‌گاه مشخص نشد.  

==نام و نسب==

|مادر آن مرکز پرگار عشق|مادر آن کاروان سالار عشق

<ref>اقبال لاهوری، اشعار فارسی اقبال لاهوری، ۱۳۶۶ش، ص۱۸۶، اقبال لاهوری، رموز بیخودی، [https://ganjoor.net/iqbal/romooz-bikhodi/sh26/ «در معنی اینکه سیدة النساء فاطمة الزهراء اسوه کامله‌ای است برای نساء اسلام»]، سایت گنجور.</ref>

فاطمه دختر پیامبر اسلام [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|محمد بن عبدالله]] و [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خَدیجَه بنت خُوَیلد]] است. برای فاطمه(س) [[فهرست کنیه‌ها و لقب‌های حضرت فاطمه(س)|القاب متعددی]] (در حدود ۳۰ لقب) یاد شده است. زهرا، صدّیقه، مُحَدَّثه، [[بتول|بَتول]]، [[سیدة نساء العالمین]]، منصوره، طاهره، مُطهّره، زَکیّه، مبارکه، راضیه، مرضیه از مشهورترین القاب فاطمه‌اند.<ref>صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۷۴، ۱۸۷، ۶۸۸، ۶۹۱ و ۶۹۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰؛ مسعودی، اسرارالفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۴۰۹.</ref>  

برای فاطمه(س) چند [[کنیه|کُنیه]] گفته شده است: [[ام ابیها|اُمّ‌اَبیها]]، اُم‌الائمه، ام‌الحسن، ام‌الحسین و ام‌المحسن.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۶؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref>  

==زندگی‌نامه==

فاطمه(س) آخرین فرزند [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خدیجه(س)]] است.<ref>نگاه کنید به: صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۴؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دار المعرفة، ج۱، ص۱۹۰.</ref> به اتفاق مورخان، فاطمه در [[مکه]] و در منزل خدیجه در محلی به نام زُقاق (کوچه، گذرگاه) العطّارین و زُقاق الحجر در نزدیکی [[مسعی|مَسعی]] به دنیا آمد.<ref>بتنونی، الرحلة الحجازیة، المکتبة الثقافیة الدینیه، ص۱۲۸.</ref>

بر اساس دیدگاه رایج [[شیعه|شیعیان]]، حضرت فاطمه(س) در [[سال ۵ بعثت]] مشهور به سَنَه اَحقافیه (سال نزول [[سوره احقاف]])<ref>جمعی از محققین، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ‏‫۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۴۳.</ref> متولد شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی، ص۱۴۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> [[شیخ مفید]] و [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] [[سال دوم بعثت]] را زمان تولد فاطمه(س) دانسته‌اند.<ref> مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲.</ref> طبق دیدگاه رایج [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، ولادت فاطمه(س) پنج سال پیش از [[بعثت|مبعث]] بود.<ref> ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۱۳۳. ج۸، ص۱۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۳؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۹.</ref>  

در منابع [[شیعه]]، روز تولد فاطمه(س) [[۲۰ جمادی‌الثانی]] ذکر شده است.<ref> مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳.</ref> بنا به روایتی که از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل شده است این نامگذاری از جانب [[خدا]] صورت گرفته است. در ادامه این روایت درباره این نامگذاری آمده است که خداوند او را در میثاق (عهد الست و عالم ذر) به علم جدا نمود و از ناپاکی دور داشت.<ref>کلینی، الکافی،۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۰.</ref> همچنین بنا بر روایتی که در [[ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی (کتاب)|کتاب ذخائر العقبی]] (نوشته‌شده در قرن ۷ق) از پیامبر(ص) نقل شده است فاطمه فاطمه نامیده شد چون خدا او و ذریه‌اش را از آتش جهنم باز داشته است.<ref>طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۶ق، ص۲۶.</ref>

از زندگی فاطمه در کودکی و نوجوانی گزارش‌های تاریخی کمی وجود دارد.<ref>[http://mehrkhane.com/fa/news/6613 آیا زن مسلمان امروزی می‌تواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟]، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه.</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی، پس از آشکار شدن دعوت پیامبر، فاطمه در برخی موارد شاهد خشونت‌های [[شرک|مشرکان]] علیه پدرش بود. علاوه بر این، سه سال از دوران کودکی فاطمه، در [[شعب ابی‌طالب|شِعب ابی‌طالب]] و تحت فشارهای اقتصادی و اجتماعی مشرکان علیه [[بنی‌هاشم]] و پیروان پیامبر اسلام گذشت.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۳.</ref> فاطمه همچنین در کودکی، مادرش خدیجه را از دست داد.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۵.</ref> تصمیم [[قبیله قریش|قریش]] برای قتل پیامبر(ص)<ref>ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، بیروت، ج۱، ص۳۶۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۱، ص۱۶۳.</ref> خروج شبانه پیامبر از [[مکه]] و [[هجرت به مدینه]]، و هجرت فاطمه به [[مدینه]] همراه با [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] و برخی از زنان، مهم‌ترین رخدادهای دوران کودکی زهرا(س) بوده است.<ref>محقق سبزواری، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ۱۳۵۹ش، ص۱۷۳-۱۷۴.</ref>

===خواستگاری و ازدواج===

{{اصلی|ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)}}

فاطمه(س) خواستگاران متعددی داشت؛ اما در نهایت با امام علی(ع) [[ازدواج]] کرد. به اعتقاد برخی پژوهشگران پس از [[هجرت به مدینه|هجرت پیامبر(ص) به مدینه]] و رهبری جامعه اسلامی، فاطمه(س) به سبب نسبت فرزندی با [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در میان [[اسلام|مسلمانان]] مورد احترام قرار گرفت و جایگاه والایی یافت.<ref>طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> در کنار این مسئله ابراز محبت پیامبر به فاطمه(س)<ref>طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۶۷؛ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۱۲۹.</ref> و ویژگی‌های فاطمه در مقایسه با زنان دوره خود<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۱۶۵؛ مغربی، شرح الاخبار، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹؛ سهمی، تاریخ جرجان، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۱. </ref> موجب شد برخی از مسلمانان به دنبال [[ازدواج]] با دختر پیامبر(ص) باشند.<ref>طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> شماری از بزرگان قریش که زودتر از دیگران [[اسلام]] آورده بودند یا از قدرت مالی مناسبی برخوردار بودند از فاطمه خواستگاری کردند.<ref> اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۳؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.</ref> [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]]<ref>نسایی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۳؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفة، ج۲، س۱۶۷ و ۱۶۸.</ref> و [[عبدالرحمن بن عوف]]<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۲.</ref> از این افراد بودند. همه خواستگاران جواب ردّ از پیامبر شنیدند.<ref>خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.</ref> پیامبر در پاسخ به درخواست آنان می‌فرمود: «ازدواج فاطمه امری آسمانی است و نیازمند حکم الهی است.»<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۹.</ref> و در مواردی نیز نارضایتی فاطمه(س) از ازدواج با خواستگاران را مطرح می‌کرد.<ref> طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.</ref>  

[[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] به سبب ارتباط خانوادگی با پیامبر و ویژگی‌های اخلاقی و دینی فاطمه، علاقه زیادی برای [[ازدواج]] با فاطمه داشت؛<ref>صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۶۵۳؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۴.</ref> اما به گفته مورخان به خود اجازه نمی‌داد از دختر پیامبر [[خواستگاری]] کند.<ref> مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.</ref> [[سعد بن معاذ]] این مسئله را به پیامبر منتقل کرد و پیامبر با خواستگاری علی(ع) موافقت نمود.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.</ref> پیامبر(ص) درخواست امام علی(ع) و ویژگی‌های رفتاری و فضیلت او را برای فاطمه(س) بیان کرد که با رضایت فاطمه همراه شد.<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.</ref> پیامبر نیز به امر الهی فاطمه(س) را به [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)|ازدواج با علی(ع)]] درآورد.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۵۶؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۶.</ref> علی(ع) مانند دیگر [[مهاجرین|مهاجران]]، در ماه‌های نخستینِ پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، وضعیت اقتصادی سختی داشت.<ref> ابن‌اثیر جزری، اسدالغابة، انتشارات اسماعیلیان، ج۵، ص۵۱۷.</ref> از این‌رو به توصیه پیامبر، زره خود را فروخت (یا رهن داد) و قیمت آن را [[مهریه فاطمه(س)|مهر فاطمه]] قرار داد.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۵۸.</ref> مراسم [[صیغه ازدواج|عقد]] علی(ع) و فاطمه(س) در حضور مسلمانان در [[مسجد]] برگزار شد.<ref>طبری امامی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۸-۹۰؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۵-۳۳۸.</ref> درباره تاریخ مراسم عقد اختلاف وجود دارد. در بیشتر منابع، سال دوم هجری ذکر شده است.<ref> ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۹۱؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۳؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۳۴۰.</ref> مراسم عروسی پس از [[غزوه بدر|جنگ بدر]] در [[شوال]] یا [[ذی‌الحجة]] [[سال ۲ هجری قمری]] برگزار شد.<ref>طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۳؛ طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۴۱۰. </ref>

===زندگی مشترک با علی(ع)===

در گزارش‌های تاریخی و روایی آمده است فاطمه(س) به [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] به گونه‌های متفاوت و حتی در حضور پیامبر محبت می‌کرد و او را بهترین همسر می‌خواند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۱.</ref> نقل شده است فاطمه، علی(ع) را در خانه با کلمات محبت‌آمیز<ref>خوارزمی، مناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸-۲۷۱.</ref> و در میان مردم با [[کنیه]] اباالحسن خطاب می‌کرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۹۲ و ۱۹۹؛ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۴. </ref> در گزارش‌هایی آمده است که فاطمه(س) در خانه با عطر و وسایل زینتی خود را می‌آراست.<ref>طوسی، امالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۵۶-۵۷؛ صدوق، الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۵۲.</ref>  

دوره نخست زندگی فاطمه(س) و علی(ع) با شرایط دشوار اقتصادی همراه بود<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۲۵.</ref> و در برخی زمان‌ها غذایی برای سیر کردن [[حسنین|حسنین(ع)]] نمی‌یافتند؛<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۷۲.</ref> اما فاطمه(س) به وضع موجود اعتراض نمی‌کرد و گاه برای کمک به همسر خود در تأمین معاش، پشم‌ریسی می‌کرد.<ref>خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸.</ref>  

فاطمه(س) براساس توصیه پیامبر(ص) <ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۳۷۹.</ref> تمایل داشت کارهای درون منزل را خود انجام دهد و امور خارج از منزل را به علی(ع) واگذارد.<ref>حمیری قمی، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۵۲.</ref> زمانی که [[فضه نوبیه|فضه]] را به عنوان خادم به خانه‌اش فرستاد، نیمی از کارهای خانه را خود انجام می‌داد و نیمی دیگر را به فضه می‌سپرد.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۰-۱۴۲.</ref> بر اساس برخی از گزارش‌ها به توصیه فاطمه(س) یک روز فضه و روز دیگر فاطمه(س) خانه‌داری می‌کردند.<ref>انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری، ۱۴۲۸ق، ج‏۱۷، ص۴۲۹.</ref>

امام علی(ع) متقابلا فاطمه را احترام می‌کرد. روایتی که از امام علی(ع) نقل شده است که نه من هیچ‌گاه فاطمه را به خشم آوردم و نه فاطمه هیچ گاه مرا به خشم آورد.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۳۴.</ref>در ماجرای درخواست ابوبکر و عمر از امام علی(ع) برای ملاقات با فاطمه(س)، وی خطاب به علی(ع) گفت: خانه از آنِ توست و این زن آزاده‌ای که با تو سخن می‌گوید همسر تو، هر کاری خواستی انجام بده.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۸.</ref>

منابع شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] هم‌رأی‌اند که [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن]]،<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۶۳و۱۷۳.</ref> [[امام حسین علیه‌السلام|حسین]]،<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۸۰.</ref> [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب]]<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۴۶۵.</ref> و [[ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)|ام‌کلثوم]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۱۷۶.</ref> چهار فرزند فاطمه و علی هستند.<ref>مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۵.</ref> در منابع [[شیعه]] و برخی از منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] از فرزند دیگری برای او نام برده شده که بر اثر آسیبی که در جریان حوادثِ پس از پیامبر(ص) بر فاطمه وارد شد [[سقط جنین|سقط]] گردید. نام او [[محسن بن علی(ع)|مُحسِن]] یا مُحَسَّن ذکر شده است.<ref> شهرستانی، الملل و النحل، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۵۷۸؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۴ و ۱۵۵؛ هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.</ref>

===وقایع پایان زندگی===

در چند ماه پایانی زندگی فاطمه(س) حوادث ناگواری برای او اتفاق افتاد؛ چنانکه گفته شده در این دوره هیچ کس زهرا(س) را خندان ندید.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۸؛ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۲۸.</ref> درگذشت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.</ref> [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|ماجرای سقیفه]]، غصب [[خلافت]][[ماجرای فدک|، مصادره فدک]] توسط [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و خواندن [[خطبه فدکیه]] در حضور [[صحابه]]<ref>مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰؛ سیدمرتضی، الشافی فی‌الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، دارالرضا، ج۲۹، ص۱۲۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۶۴.</ref> مهم‌ترین وقایع پایانی زندگی اوست. فاطمه در کنار علی(ع) یکی از مخالفان اصلی شورای سقیفه و خلافت ابوبکر بود؛<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۳؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۷.</ref> به همین دلیل مورد تهدید دستگاه خلافت قرار گرفتند که نمونه آن تهدید به آتش‌زدن خانه فاطمه است.<ref>ابن‌ابی‌شیبه کوفی، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۷۲.</ref> [[بیعت]] نکردن علی(ع) و مخالفان ابوبکر و تحصن آنان در خانه فاطمه موجب شد یاران خلیفه به خانه او حمله کنند و در این [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|هجوم]] فاطمه به سبب ممانعت از بردن علی برای بیعتِ اجباری با ابوبکر<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۷۲ و ۷۳.</ref> آسیب دید و فرزندش سقط شد.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۱۰۹.</ref> فاطمه(س) پس از این واقعه در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی به [[شهادت]] رسید.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> در کتاب [[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|الاحتجاج]] سخنانی نیز از او در جمع زنان مدینه که به قصد عیادت به خانه‌اش آمده بودند گزارش شده است که در بردارنده پاره‌ای دیگر از مواضع حضرت و اظهار نارضایتی از مواضع مردم پس از وفات پیامبر (ص)است.<ref>طبرسی، الإحتجاج، ج‏۱، ص۱۰۸.</ref>  

==مشارکت‌ها و مواضع سیاسی==

فاطمه(س) فعالیت‌های اجتماعی و موضع‌گیری‌های سیاسی متعددی داشته است. [[هجرت به مدینه]]، مداوای [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در جریان [[غزوه احد|جنگ احد]]،<ref> مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶؛ ابن‌کثیر، السیره النبویه، ۱۳۹۶ق، ج۳، ص۵۸.</ref> حضور در کنار بدن [[حمزة بن عبدالمطلب|حمزه سیدالشهدا]] همراه با [[صفیه دختر عبدالمطلب|صفیه]] خواهر حمزه وعمه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در [[غزوه احد |اُحُد]]<ref>واقدی، المغازی، ج۱، ص۲۹۰.</ref> رساندن آذوقه برای پیامبر در جنگ [[غزوه خندق|خندق]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۴۵.</ref> و همراهی‌اش در [[فتح مکه]]<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۳۵.</ref> از جمله فعالیت‌های وی قبل از [[رحلت پیامبر(ص)]] است؛ اما بیشتر فعالیت‌های سیاسی فاطمه(س) مربوط به دوران کوتاه زندگی‌اش پس از رحلت پیامبر است. از مهم‌ترین موضع‌گیری‌های سیاسی وی این موارد است: مخالفت با [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|واقعه سقیفه]] و انتخاب [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] به عنوان [[خلافت|خلیفه]] پس از پیامبر، رفتن به خانه سران [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] برای اقرار گرفتن از آنان در خصوص شایستگی و برتری امام علی(ع) برای خلافت، تلاش برای بازپس‌گیری مالکیت [[فدک]]، خواندن [[خطبه فدکیه]] در جمع [[مهاجرین]] و [[انصار]]، دفاع از علی(ع) در [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|ماجرای هجوم به خانه او]]، سخنرانی در جمع زنان(مهاجر وانصار) که به عیادتش آمدند و وصیت کردن برای انجام مراسم پس از مرگش به صورت مخفیانه و پنهانی. به باور برخی پژوهشگران، بسیاری از گفتارها و رفتارهای فاطمه پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] به نوعی واکنش سیاسی و اعتراض به [[غصب خلافت]] از سوی ابوبکر و طرفداران دستگاه خلافت او بود.<ref>فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ص۳۰۹-۳۱۶.</ref>  

===مخالفت با تصمیم شورای سقیفه===

{{نقل قول یک طبقه|عنوان= [[میشل کعدی]]؛ نویسنده مسیحی|فاطمه زهرا مجاهد در راه خدا، اسلام و حق است. او در مقابل ظلم ایستادگی کرد و برای حمایت از سیاست بر حق الهی به‌پا خواست. او زمانی اعتراض خود را به اوج رساند که وصیت کرد شبانه دفن شود تا افرادی که منکر حق شدند و او را اذیت کردند، نتوانند در تشییع او حاضر شوند.|خط آخر=[https://www.alkawthartv.ir/news/127669 «كاتب المسيحي: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحماية سياسة الحق الإلهي»]،‌ وبگاه شبکه الکوثر. |عرض= 25 | تراز=چپ | پس زمینه عنوان= | رنگ خط عنوان= | پس زمینه= | }}

===ماجرای فدک و خطبه فدکیه===

پس از آنکه ابوبکر فدک را از فاطمه(س) گرفت و آن را به نفع [[خلافت]] خود مصادره کرد، فاطمه(س) با این اقدام او مخالفت کرد.<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.</ref> او برای بازپس‌گیری فدک با ابوبکر گفتگو کرد و پس از ارائه دلیل و شاهد،<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.</ref> ابوبکر در نوشته‌ای فدک را از آنِ فاطمه دانست؛ اما [[عمر بن خطاب]] با بی‌احترامی آن نوشته را از فاطمه(س) گرفت و پاره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۴۳.</ref> برخی منابع از ضربه عمر به فاطمه(س) و آسیب دیدن و [[سقط جنین]]ش در این ماجرا خبر داده‌اند.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۸۴ و ۱۸۵؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۴۸۸.</ref> فاطمه پس از بی‌نتیجه ماندن تلاشش برای بازپس‌گیری فدک، به [[مسجدالنبی|مسجد پیامبر]] رفت و در حضور [[صحابه]] خطبه‌ای، که بعدها به [[خطبه فدکیه]] مشهور شد، خواند و در آن، اقدام ابوبکر در مصادره فدک و [[غصب خلافت]] را نکوهش کرد. فاطمه(س) در این خطبه نتیجه اقدامات ابوبکر و طرفداران او را آتش [[جهنم|دوزخ]] دانست.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۰-۱۲۱.</ref> از این خطبه برای اثبات جواز مشارکت زنان مسلمان در اجتماعات سیاسی استفاده می‌شود.<ref>نگاه کنید به بهرام، «فعالیت‌های اجتماعی زنان از دیدگاه فقه و حقوق»، ص۱۱۸.</ref>

===همراهی با تحصن‌کنندگان مخالف ابوبکر===

پس از آنکه [[صحابه]]، ابوبکر را [[خلافت|خلیفه]] خواندند و با او [[بیعت]] کردند و سخن پیامبر(ص) بر جانشینی [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را نادیده گرفتند، فاطمه(س) به همراه علی(ع)، [[بنی‌هاشم]] و تعدادی از صحابه با این بیعت مخالفت کردند و در خانه فاطمه تحصن کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴؛ ابن‌کثیر، تاریخ ابن‌کثیر، ۱۳۵۱-۱۳۵۸ق، ج۵، ص۲۶۶؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دارالمعرفه، ج۲، ص۶۵۶.</ref> [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[سلمان فارسی]]، [[ابوذر غفاری]]، [[عمار یاسر|عمار بن یاسر]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[ابی بن کعب انصاری|اُبیّ بن کَعب]]، و گروهی از [[بنی‌هاشم]] از جمله تحصن‌کنندگان بودند.<ref>عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.</ref>

===دفاع از علی(ع) در واقعه هجوم به خانه===

به دنبال هجوم موافقان خلافت ابوبکر به خانه علی(ع)، فاطمه(س) در مقابل مهاجمان ایستاد و از بردن اجباری علی(ع) برای بیعت با ابوبکر ممانعت کرد.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة والسیاسه، ۱۴۱۳ق، ج۱ ص۳۰.</ref> بر اساس گزارش ابن عبدربّه، از عالمان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] در قرن سوم و چهارم قمری، پس از مطلع شدن ابوبکر از تحصن مخالفانش در خانه فاطمه(س)، دستور داد به آنجا حمله کنند و جمع مخالفان را بر هم بزنند و در صورت مقاومت، با آنان وارد جنگ شوند. [[عمر بن خطاب|عمر]] به همراه عده‌ای به سوی خانه فاطمه(س) رفت و از تحصن‌کنندگان خواست از خانه بیرون بیایند؛ سپس تهدید کرد در صورت سرپیچی از دستورش، خانه را آتش می‌زند.<ref>ابن عبدربّه اندلسی، العقد الفرید، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۳.</ref> عمر به همراه دیگر مهاجمان با خشونت وارد خانه شدند. در این میان، حضرت فاطمه(س) مهاجمان را تهدید کرد که اگر از خانه بیرون نروند به [[خدا]] شکایت خواهد کرد.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۰۵.</ref> از این رو مهاجمان خانه را ترک کردند و به جز علی و بنی‌هاشم همه تحصن‌کنندگان را به [[مسجد]] بردند تا با ابوبکر بیعت کنند.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۱.</ref>  

مهاجمان پس از آنکه از تحصن‌کنندگان به اجبار بیعت گرفتند، برای آنکه از امام علی(ع) و بنی‌هاشم نیز بیعت بگیرند، دوباره به خانه فاطمه(س) هجوم بردند و درِ خانه را آتش زدند. فاطمه که پشت در قرار داشت، بر اثر آتش و فشار و ضربه عمر، [[قنفذ]] و دیگر همراهان بر درب خانه، مجروح و جنینش ([[محسن بن علی(ع)|محسن(ع)]]) سقط شد.<ref>طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۷۹ش، ص۲۰۶.</ref> در برخی گزارش‌ها آمده است قنفذ، فاطمه(س) را بین در و دیوار گذاشت<ref>هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.</ref> و در را به فاطمه(س) کوبید و پهلوی او را شکست.<ref>هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱؛ عاملی، رنج‌های حضرت زهرا(س)، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۳۵۰-۳۵۱.</ref> فاطمه(س) پس از این ماجرا در بستر بیماری افتاد.<ref>طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref>

===خشم فاطمه(س) از ابوبکر و عمر===

برخوردهای شدید [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] با فاطمه و علی بر سر [[ماجرای فدک]] و وقایع مرتبط با [[بیعت]] اجباری با [[خلافت|خلیفه]]، خشم فاطمه از ابوبکر و عمر را تا پایان زندگی‌اش به دنبال داشت.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۸۲.</ref> بر اساس گزارش‌ها پس از هجوم عمر و دیگر مهاجمان به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند برای عذرخواهی به خانه فاطمه بروند؛ اما فاطمه اجازه ورود به آنان نداد. آنان در نهایت با وساطت علی وارد خانه فاطمه شدند. فاطمه در دیدار با آن دو، روی خود را به دیوار کرد و [[سلام]] آنان را بی‌پاسخ گذاشت. فاطمه پس از یادآوری [[حدیث بضعه]] که در آن پیامبر خشنودی و خشم خود را در گرو خشنودی و خشم فاطمه قرار داده بود، به ابوبکر و عمر اعلام کرد که باعث خشم او شده‌اند.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.</ref> در برخی از گزارش‌ها آمده است فاطمه [[سوگند]] خورد پس از هر [[نماز|نمازی]] آنان را نفرین کند.<ref>کحاله، اعلام النساء، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م، ج۴، ص۱۲۳-۱۲۴؛ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.</ref>

=== خطبه در دیدار با زنان مهاجر و انصار===

پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] و بستری‌شدن فاطمه، در خانه جمعی از زنان مهاجر و انصار از فاطمه(س) و سخنان حضرت در پاسخ به احوالپرسی آنان یکی از این حوادث است. حضرت فاطمه(س) در این دیدار پس از حمد و ثنای الهی و درود فرستادن بر پدرش به شدت مردان (مهاجران و انصار) را به این سبب توبیخ و نکوهش کرد که جانشینی پیامبر را از جایگاهش کندند و از پایگاه رسالت دورش کردند؛ و خود را گرفتار زیانی اشکار ساختند. حضرت زهرا(س) در ادامه سخنش علت روی‌گردانی مردم و انتقامشان از امام علی(ع) را پایبندی و محافظت او بر اجرای عدالت دانست و تصریح کرد که اگر به حکومتش دل می‌دادند و او را می‌پذیرفتند؛ آنان را به آبشخوری گوارا وارد می‌کرد که آب از دو سوی آن لبریز بود، و درهای برکات زمین و آسمان بر آنان باز می شد واینک که حکومت و حاکمیتش را نپذیرفتند خداوند آنان را به آنچه کرده اند مؤاخذه و عِقاب خواهد کرد.<ref> طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۸.</ref> بر اساس برخی گزارش‌ها پس از این دیدار چون مردان مهاجر و انصار در جریان قرار گرفتند برای (به ظاهر) عذرخواهی و (بیشتر به قصد) توجیه کاری (بیعت با ابوبکر) که کرده بودند به حضور فاطمه آمدند که حضرت زهرا(س) به آنان فرمود: دور شوید از من، که دیگر، بعد از عذرخواهی های غیر صادقانه، عذری باقی نمانده است و این تقصیر و اشتباه شما قابل برگشت نخواهد بود.<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۹.</ref>

==شهادت، تشییع، تدفین==

فاطمه پس از مدتی بیماری ناشی از صدمات جسمی که در حوادث پس از رحلت پیامبر متحمل شد، در سال [[سال ۱۱ هجری قمری|۱۱ هجری قمری]] درگذشت.<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> درباره تاریخ [[شهادت]] اختلاف‌نظر وجود دارد و از چهل شب پس از رحلت پیامبر(ص) تا هشت ماه پس از آن ذکر شده است.<ref>شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۱۵۴.</ref> مشهورترین قول نزد [[شیعه]]،<ref>شبیری، «شهادت فاطمه(س)»، ص۳۴۷.</ref> [[۳ جمادی‌الثانی|سوم جمادی الثانی]] است؛<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref> یعنی ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر(ص).<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref> مستند این قول روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] است.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۲۷.</ref> بر اساس دیدگاه‌های دیگر، ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱ و ۴۵۸.</ref> ([[۱۳ جمادی‌الاول]])، [[۸ ربیع‌الثانی|هشتم ربیع الثانی]]<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref>، [[۱۳ ربیع‌الثانی|سیزدهم ربیع الثانی]]<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> و [[۳ رمضان|سوم رمضان]]<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> روز شهادت فاطمه(س) است.

به اعتقاد برخی پژوهشگران، وصیت فاطمه بر [[دفن]] پنهانی پیکرش، آخرین اقدام سیاسی او در مخالفت با دستگاه [[خلافت]] بود.<ref>فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۱۵.</ref>  

====محل دفن====

حضرت فاطمه قبل از شهادت، [[وصیت]] کرده بود دوست ندارد افرادی که به او ستم کردند و اسباب خشم و غضب او را فراهم کردند، بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] بخوانند و در [[تشییع جنازه|تشییع]] او حاضر شوند؛ از این رو خواسته بود او را مخفیانه تشییع و [[دفن]] کنند و محل دفن او مخفی بماند.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.</ref> به گفته مورخان، علی(ع) به کمک [[اسماء دختر عمیس|اسماء بنت عُمیس]]، همسرش را [[غسل میت|غسل]] داد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۳-۴۷۴.</ref> و خود بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] خواند.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> به غیر از امام علی(ع) چند نفر دیگر نیز در نماز شرکت کردند که در مورد تعداد و نام افراد اختلاف وجود دارد. منابع تاریخی [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن]]، [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین]]، [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[عمار یاسر|عمار]]، [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]]، [[زبیر بن عوام|زبیر]]، [[عبدالله بن مسعود]] و فضل بن عباس را افرادی دانسته‌اند که در این نماز شرکت داشتند.<ref>هلالی عامری، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ص۳۹۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰؛ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳ و ۳۴.</ref>

*برخی محل دفن حضرت فاطمه(س) را در [[روضة النبی]] دانسته‌اند.<ref>طبری آملی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶.</ref>

*خانه حضرت فاطمه و امام علی(ع) مکان دیگر محل دفن معرفی شده است. این مکان با گسترش [[مسجدالنبی]] در زمان [[بنی‌امیه]]، بخشی از مسجد قرار گرفت.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۱.</ref>

*[[خانه عقیل بن ابی‌طالب]] مکان دیگری است که منابع آن‌را محل دفن حضرت فاطمه دانسته‌اند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۹۹.</ref> خانه عقیل، خانه‌ای بزرگ، در کنار قبرستان بقیع بود<ref>واقدی، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۳۳.</ref> و پس از دفن شدن پیکر [[فاطمه بنت اسد]]، عباس بن عبدالمطلب و تعدادی از [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] از حالت مسکونی به صورت زیارتگاه عمومی تغییر یافت.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/85362 نجمی، «قبر فاطمه(س) یا قبر فاطمه بنت اسد»]، سایت پرتال جامع علوم انسانی.</ref>

===عصمت===

به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، شیعیان اجماع قطعی بر عصمت حضرت فاطمه(س) دارند.<ref> مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۳۳۵. </ref> [[آیه تطهیر]]،<ref>سیدمرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۲.</ref> [[حدیث بضعه]] و احادیث بیان کننده عصمت اهل بیت(ع) از دلایل عصمت فاطمه(س) به شمار می‌روند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> بر اساس آیه تطهیر، خداوند اراده کرده است اهل بیت(ع) را از هرگونه زشتی و پلیدی پاک گرداند و بنابر بسیاری از [[حدیث|روایات]] شیعه و اهل سنت، فاطمه یکی از مصادیق [[اهل‌بیت(ع)|اهل‌بیت]] است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۸.</ref> لازمه معصوم بودن حضرت زهرا(س) آن است که از برخی شئون پیامبران و امامان(ع)، مانند حجیت گفتار و رفتار و تقریر و مرجعیت دینی و صلاحیت تفسیر و تبیین دین برخوردار بوده و سیره عملی و موضع‌گیرهای او ملاک تشخیص حق از باطل باشد و همچنین الگوی کامل در عرصه‌های زندگی به شمار می‌رود.<ref> کافی و شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، ص۷۲. </ref>

در منابع روایی و تاریخی [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز روایاتی گزارش شده که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] با استشهاد به آیه تطهیر، اهل بیت خود یعنی فاطمه(س)، علی(ع)، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|حسین(ع)]] را از هرگونه [[گناه]] مبرا دانسته است.<ref>ابن‌مردویه اصفهانی، مناقب علی‌بی ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۳۰۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۹؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۱۶.</ref>

===عبادت===

فاطمه زهرا(س) همانند پیامبر(ص) علاقه زیادی به [[عبادت]] داشت و بخشی از اوقات خود را به [[نماز]] و مناجات می‌گذراند.<ref>قزوینی، فاطمه زهرا از ولادت تا شهادت، ص۱۳۱ - ۱۳۲؛ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۸.</ref> در برخی منابع گزارش‌هایی درباره [[امداد غیبی]] نسبت به فاطمه(س) وجود دارد؛ برای نمونه [[سلمان فارسی]] از اینکه زهرا(س) در کنار سنگ آسیاب در حال قرائت قرآن است و سنگ آسیاب به خودی خود می‌چرخد، تعجب کرد و موضوع را با پیامبر در میان گذاشت. پیامبر در جواب فرمود: «...خداوند [[جبرئیل]] را فرستاده است تا آسیاب را برای او بگرداند».<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶ و ۱۱۷.</ref> طولانی بودن نمازها، [[احیا|شب‌زنده‌داری]]، [[دعا]] برای دیگران از جمله همسایه‌ها،<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> [[روزه|روزه‌داری]]، زیارت قبور شهدا از جمله ویژگی‌های رفتاری فاطمه(س) است که در سخنان اهل‌بیت، برخی [[صحابه]] و [[تابعین]] بر آن تأکید شده است.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۹.</ref> بر همین اساس در کتاب‌های [[دعا]] و مناجات برخی از نمازها، ادعیه و تسبیحات به فاطمه(س) منسوب است.<ref>ر.ک: ابن‌طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش. ج۳، ص۳۴۳؛ سیدبن‌طاووس‏، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق‏، ص۱۳۹-۱۴۲.</ref>

===جایگاه فاطمه نزد خدا و پیامبر===

[[سید محمدحسن میرجهانی]] در کتاب جُنّة العاصمه حدیثی را در کتاب خود آورده است که خلقت فاطمه را علت خلقت افلاک می‌داند. این حدیث که با نام [[حدیث لولاک]] خوانده می‌شود از پیامبر(ص) نقل شده است، و بر اساس آن خلقت افلاک در گرو خلقت پیامبر و خلقت پیامبر در گرو خلقت علی(ع) بوده است و خلقت پیامبر و علی در گرو خلقت فاطمه.<ref>میرجهانی، جنة العاصمة، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۸.</ref> برخی ضمن اشکال به [[حدیث#سند حدیث|سند]] این حدیث، محتوای آن را قابل توجیه می‌دانند.<ref>[http://jamaran.ir/fa/NewsContent-id_38627.aspx گفت‌وگو با آیت الله‌العظمی شبیری زنجانی]، سایت جماران.</ref>  

پیامبر(ص) علاقه زیادی به فاطمه(س) داشت و به او بیشتر از دیگران محبت و احترام می‌کرد. در حدیثی مشهور به [[حدیث بضعه]] پیامبر(ص) فاطمه را پاره تن خود معرفی می‌کند و می‌گوید هر کس او را بیازارد، مرا آزرده است. این روایت را محدثان نخستین نظیر [[شیخ مفید]] از میان علمای [[شیعه]] و [[احمد بن حنبل]] از میان علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، به گونه‌های مختلف گزارش کرده‌اند.<ref>مفید، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۶۰؛ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۴؛ ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۴، ص۵.</ref> رسول اسلام(ص) زمانی که به مسافرت می‌رفت، آخرین نفری که با او خداحافظی می‌کرد فاطمه(س) بود و وقتی از سفر بر می‌گشت، ابتدا به دیدن فاطمه می‌رفت.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۸۶.</ref>

در روایات متعددی که شیعیان و اهل‌سنت نقل کرده‌اند آمده است فاطمه برترینِ زنان [[بهشت]]، [[سیدة نساء العالمین|برترینِ زنان دو عالم]] و برترینِ زنان [[امت]] است.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۸۲؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۱؛ ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۳، ص۸۰؛ بخاری، صحیح البخاری، بیروت، ج۴، ص۱۸۳؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، ج۷، ص۱۴۳ و ۱۴۴.</ref>  

====تنها زن برگزیده در ماجرای مباهله====  

====استمرار نسل پیامبر از طریق فاطمه====

===سخاوت===

===مُحَدَّثه بودن===

[[تحدیث|سخن‌گفتن فرشتگان]] با فاطمه(س) یکی از ویژگی‌های او است که موجب شد او را مُحَدَّثه بنامند.<ref>صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> گفتگوی فرشتگان با فاطمه در زمان پیامبر و پس از رحلت وی، برای تسلی دادن فاطمه(س) و خبردادن از آینده نسل پیامبر بوده است.<ref>نگاه کنید به: ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶.</ref> رویدادهای آینده را که فرشته الهی به فاطمه می‌گفت، امام علی(ع) می‌نوشت که به [[مصحف فاطمه(س)|مصحف فاطمه]] معروف شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰ و ۲۴۱.</ref> در این گزارش تنها به سخن گفتن یک [[فرشته]] آن هم یک سویه اشاره شده و فاطمه(س) تنها شنونده بوده است و آنچه را فاطمه(س) می‌شنیده امام علی(ع) نیز می‌شنیده و یادداشت می‌کرده است. حضور امام علی(ع) هنگام دیدار با آن فرشته به در خواست حضرت فاطمه(س) بوده است. علت این در خواست هم به نظر [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] در [[الوافی (کتاب)| وافی]] ترس و بیمی بوده که هنگام تنهایی و هم‌سخن شدن با فرشته داشته است.<ref>فیض کاشانی، وافی، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۵۸۱.</ref> اما در پاورقی [[الکافی (کتاب)|الکافی]] با تصحیح [[علی‌اکبر غفاری]] و محمد آخوندی علت درخواست حضرت فاطمه(س) از امام علی(ع) برای همراهی با او هنگام حضور فرشته نگرانی از به خاطر نماندن سخنان فرشته دانسته شده است.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۰.</ref>

===علم و دانش===

الگوبودن حضرت فاطمه زهرا(س) در ابعاد مختلف عبادی، تربیتی، اخلاقی، همسرداری و... لازمه‌اش بهره‌مندی وی از دانش و کمالات علمی ویژه است تا بتواند در پرتو آن پاسخگوی نیازهای علمی مراجعان مختلف باشد.<ref>جوادی آملی، فاطمه اسوه بشر، ۱۳۹۷ش، ص۲۳۱.</ref> در فرازی از زیارت‌نامه حضرت فاطمه(س) به او این گونه سلام داده شده است عنوان «السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ» (سلام بر تو ای هم‌سخن با ملائکه و ای بسیار دانا) <ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۱۰.</ref>

===زیارت‌نامه===

در برخی از منابع [[شیعه]] برای زهرا(س) زیارت‌نامه‌ای توسط [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بیان شده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۹.</ref> بنا بر متن زیارت‌نامه، فاطمه(س) قبل از آفریده شدن مورد امتحان [[خدا|خداوند]] قرار گرفته و در این امتحان [[حلم|صبور]] بوده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.</ref>  

==میراث معنوی==

سخنان و زندگی عبادی، سیاسی و اجتماعی فاطمه(س) به مثابه میراثی برجای مانده از او مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است و در آثار مسلمانان از آن‌ها یاد شده است. مصحف فاطمه، خطبه فدکیه، تسبیحات و نماز حضرت زهرا بخشی از میراث معنوی فاطمه است.  

* روایات، بخش مهمی از میراث فاطمه(س) هستند. این روایات مشتمل بر موضوعات اعتقادی، [[فقه|فقهی]]، [[اخلاق|اخلاقی]] و اجتماعی‌اند. برخی از روایات وی در [[جامع حدیثی|کتاب‌های حدیثی]] شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] ذکر شده است و شماری از روایات در کتاب‌هایی مستقل با عناوینی نظیر «مسنَد فاطمه» و «اخبار فاطمه» تدوین شده‌اند. برخی از این مسندها در طول زمان مفقود شده‌اند و تنها در کتاب‌های [[علم رجال|رجالی]]، تراجِم و کتاب‌شناسی‌ها از راویان و نویسندگان این کتاب‌ها سخن به میان آمده است.<ref>معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۱ -۵۶۳.</ref>  

* [[مصحف فاطمه(س)|مصحف فاطمه]]، شامل مطالبی است که فاطمه آن‌ها را از [[فرشته]] الهی شنید و امام علی(ع) آن را نوشته است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.</ref> به اعتقاد [[شیعه|شیعیان]] مصحف فاطمه نزد [[امامان شیعه]] بوده و هر [[امامت|امامی]] در پایان عمر خود آن را به امام بعدی تحویل داده است<ref>صفار، بصائرالدرجات الکبری، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۳ و ۱۸۱.</ref> و غیر از امامان هیج فردی به کتاب دسترسی نداشته است. این کتاب اکنون در دست [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام زمان(عج)]] است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۱۲۶.</ref>

 

* [[خطبه فدکیه]]، یکی از سخنان مشهور فاطمه است که درباره [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده]]، [[غصب خلافت]] و [[ماجرای فدک|مصادره فدک]] بیان شده است. چندین شرح درباره خطبه فدکیه نوشته شده است که نام بیشتر آنها شرح خطبه زهرا(س) یا شرح خطبه لُمَّه (نام دیگر خطبه فدکیه) است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۹۳؛ ج۱۳، ص۲۲۴.</ref>  

 

 

==فاطمه در فرهنگ و ادبیات شیعه==

شیعیانْ فاطمه(س) را الگوی خود می‌دانند و سیره فاطمه(س) در فرهنگ شیعه و زندگی شیعیان جریان دارد. برخی از نمونه‌های آن عبارت‌اند از:  

* [[ایام فاطمیه]]: شیعیان در ایام [[شهادت حضرت فاطمه(س)|شهادت فاطمه(س)]] مراسم [[سوگواری|عزاداری]] برپا می‌کنند. در [[ایران]] روز شهادت حضرت زهرا مطابق با [[۳ جمادی‌الثانی|سوم جمادی‌الثانی]] تعطیل رسمی است<ref> [http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910204001186 «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»]، خبرگزاری فارس.</ref> و [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] به صورت پیاده‌روی در عزاداری شرکت می‌کنند.<ref>[http://www.iribnews.ir/fa/news/47372/فاطمیه-درقم-پیاده-روی-دو-تن-از-مراجع-تقلید-تا-حرم- فاطمیه درقم ؛ پیاده روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم]، خبرگزاری صداو سیما.</ref>  

* بازسازی نمادین [[محله بنی‌هاشم]]: همزمان با ایام فاطمیه محله بنی‌هاشم، [[بقیع|قبرستان بقیع]] و خانه فاطمه(س) به صورت نمادین با سبک قدیمی ساخته می‌شود و بسیاری از مردم از این اماکن بازدید می‌کنند.<ref>[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/111797/عطر-کوچه‌های-بنی‌هاشم-در-تهران-تصاویر نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم]، خبرگزاری مشرق.</ref>  

*انتساب به فرزندان فاطمه(س): در میان فرقه‌های شیعه، [[زیدیه]] معتقدند امامت و رهبری برای کسی است که از فرزندان فاطمه باشد. از این رو زیدیان تنها از کسی به عنوان [[امامت|امام]] پیروی می‌کردند و حکومت او را بر حق می‌دانستند که از نسل فاطمه(س) باشد.<ref>رصاص، مصباح العلوم، ۱۹۹۹م، ص۲۳-۲۴.</ref> علاوه بر زیدیه [[فاطمیان]] نیز که نام حکومتشان برگرفته از فاطمه(س) است نسب خود را به فرزندان فاطمه(س) می‌رساندند.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/article/view/6400 ربانی گلپایگانی، علی، فاطمیان و قرامطه]، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref>

برخی از شاعران و ادیبان فارسی‌زبان آثاری ادبی درباره فاطمه(س) تألیف و اشعاری درباره وی سروده‌اند. برخی معتقدند قدیمی‌ترین شعر فاطمی به قرن پنجم هجری برمی‌گردد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/01/04/310012/ مرتضی امیری اسفندقه در گفت‌وگو با تسنیم: ما حسین فهمیده‌های شعر فاطمی هستیم]، خبرگزاری تسنیم.</ref> در دوره معاصر شعر فاطمی در میان شاعران رواج بیشتری داشته است، به طوری که کنگره‌هایی با عنوان شعر فاطمی با حضور شاعرانی که در این زمینه شعرهایی سروده‌اند برگزار می‌شود.<ref>[http://www.isna.ir/news/95112920169/کنگره-شعر-فاطمی-برگزار-شد کنگره «شعر فاطمی» برگزار شد]، خبرگزاری ایسنا.</ref> افزایش اشعار فاطمی سروده‌شده موجب شده برخی از پژوهشگرانِ حوزه ادبیات، شعر فاطمی را یکی از سبک‌های [[شعر آیینی]] بدانند که در آن به مقام و سیره فاطمه پرداخته می‌شود.<ref>[http://shahrestanadab.com/Content/articleType/ArticleView/articleId/1815/شاعر-اهل-بیتی-زکات-طبعش-را-میدهد مرتضی امیری اسفندقه از شعر فاطمی میگوید]، پایگاه اینترنتی شهرستان ادب.</ref>  

در میان آثار ادبی معاصر می‌توان به کتاب [[کشتی پهلو گرفته (کتاب)|کشتی پهلو گرفته]] و [[فاطمه فاطمه است (کتاب)|فاطمه فاطمه است]] اشاره کرد. واز میان اشعار معروف سروده شده درباره شأن و مقام حضرت فاطمه می توان به شعر معروف مرحوم آیت الله شیخ [[محمدحسین غروی اصفهانی]] معروف به کمپانی اشاره کرد که مطلعش این است:{{شعر}}{{ب| دختر فکر بکر من غنچه لب چو واکند| از نمکین کلام خود حق نمک ادا کند}}{{پایان شعر}} ابیاتی دیگر از این قصیده مشهور چنین است{{شعر}}{{ب|وهم به اوجِ قدسِ ناموس اله کی رسد؟|

فهمِ که نعتِ بانوی خلوت کبریا کند؟}}{{ب| ناطقه مرا مگر روح قدس کند مدد|

  تا که ثنای حضرت سیده نسا کند}}{{ب|لیله قدر اولیا، نور نهار اصفیا|

  صبح جمال او طلوع از افق عُلا  کند}}{{ب|بَضعه سید بشر امّ ائمه غُرَر| کیست جز او که همسری باشه [[لا فتی الا علی|لافتی]] کند؟}}

{{ب|[[وحی]] و نبوّتش نسب، جود و فتوّتش حسب|

قصّه ای از مروّتش [[سوره انسان |سوره «هل اتی»]] کند}}{{ب| [[عصمت]] او حجاب او عفت او نقاب او،|

  سرّ قِدَم حدیث از آن ستر و از آن حیا کند}}{{ب| بهر کنیزیش بود زهره کمینه مشتری|

 

 

 

 

 

 

 

 

از میان مسندهای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] درباره فاطمه(س) می‌توان به «السقیفه و فدک» اثر جوهری بصری، «مَن رُویَ عَن فاطمة مِن اولادِها» اثر ابن‌عقده جارودی و «مسند فاطمه» اثر دارقطنی شافعی و از میان مناقب‌نگاری‌ها می‌توان به «[[فضائل فاطمة الزهراء]]» اثر [[حاکم نیشابوری]]، «الثغور الباسمة فی فضائل السیدة فاطمة» اثر [[جلال‌الدین سیوطی]] و «[[اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل (کتاب)|اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل]]» اثر محمدعلی مناوی اشاره کرد.<ref>نگاه کنید به: معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۲-۵۶۷.</ref>

==آثار نمایشی==

نمایشنامه بانوی بی‌نشان عنوان نمایشنامه‌ای است که سید حسین فدائی‌حسین آن را بر اساس [[کشتی پهلو گرفته (کتاب)]] نوشته است. این نمایشنامه چندین بار در شهرهای مختلف ایران در [[ایام فاطمیه]] به اجرا گذاشته شده است. <ref>[https://www.mehrnews.com/news/1585848/ مصاحبه با خبرگزاری مهر درباره بانوی بی‌نشان]</ref>

بانوی بهشتی، نام انیمیشنی است که مرکز تولید و نشر دیجیتال انقلاب اسلامی (متنا) آن را در سال ١٣٩٧ش تولید و منتشر کرده است. در این انیمیشن، شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) به تصویر کشیده شده است.<ref>[https://www.dana.ir/news/1457292.html/%d8%a7%d9%86%db%8c%d9%85%db%8c%d8%b4%d9%86---%d8%a8%d8%a7%d9%86%d9%88%db%8c-%d8%a8%d9%87%d8%b4%d8%aa%db%8c--%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af انیمیشن "بانوی بهشتی"]، شبکه اطلاع‌رسانی دانا.</ref>

* ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تاریخ ابن‌کثیر، مصر، مطبعة السعادة، ۱۳۵۱-۱۳۵۸ق.

* [http://mehrkhane.com/fa/news/6613/آیا-زن-مسلمان-امروزی-می-تواند-از-حضرت-زهراس-الگو-بگیرد آیا زن مسلمان امروزی میتواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه، تاریخ انتشار: ۱۱-۰۲-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۷-۱۲-۱۳۹۵ش.]

* بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار/ ریاض زرکلی، بیروت ، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.

* [http://www.hawzah.net/fa/article/view/۶۴۰۰ ربانی گلپایگانی، «علی، فاطمیان و قرامطه»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ انتشار : ۱۳۸۵/۵/۴، تاریخ بازدید: ۱۳۹۵/۱۲/۰۶.]

* شهیدی، سید جعفر، زندگانی فاطمه زهرا (س)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۳ش.

* شیخ حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.

* طبری، احمد بن عبدالله، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی علیهم السلام، قاهره، مکتبة الاندلسی، ۱۳۵۶ق.

* عاملی، سید جعفر مرتضی، رنج‌های حضرت زهرا (س)، ترجمه: محمد سپهری، قم، انتشارات تهذیب، ۱۳۸۲ش.

* [https://www.alkawthartv.ir/news/127669 «كاتب المسيحي: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحماية سياسة الحق الإلهي»]،‌ وبگاه شبکه الکوثر، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۸ مرداد ۱۴۰۲ش.

* محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعة، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.

==پیوند به بیرون==

* [http://ensani.ir/fa/article/1897 «جایگاه حضرت فاطمه(س) در منابع اهل تسنن».]  

{{زنان تاثیرگذار از نگاه شیعه}}

  | توضیحات =  

[[رده:همسران امام علی]]