تذکرة الاولیاء (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
عطار سنی مذهب بوده اما ارادت خاصی به [[اهل بیت|اهل بیت پیامبر اکرم(ص)]] داشته و کتاب خود را با شرح حال [[امام صادق(ع)]] آغاز کرده و با شرح حال [[امام باقر(ع)]] پایان برده است. | عطار سنی مذهب بوده اما ارادت خاصی به [[اهل بیت|اهل بیت پیامبر اکرم(ص)]] داشته و کتاب خود را با شرح حال [[امام صادق(ع)]] آغاز کرده و با شرح حال [[امام باقر(ع)]] پایان برده است. | ||
== نویسنده == | ==نویسنده== | ||
نوشتار اصلی: [[فریدالدین عطار نیشابوری]] | نوشتار اصلی: [[فریدالدین عطار نیشابوری]] | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
عطار [[سنی|سنی مذهب]] بوده است اما کتاب خود را با شرح حال [[امام ششم|امام ششم شیعیان]] آغاز و با شرح حال [[امام پنجم]] به پایان می‌برد، حکایت از ارادت او به [[خاندان پیامبر(ص)]] دارد.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | عطار [[سنی|سنی مذهب]] بوده است اما کتاب خود را با شرح حال [[امام ششم|امام ششم شیعیان]] آغاز و با شرح حال [[امام پنجم]] به پایان می‌برد، حکایت از ارادت او به [[خاندان پیامبر(ص)]] دارد.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ||
== اهمیت == | ==اهمیت== | ||
تذکره، به معنای کتابی است که در آن شرح حال و آثار کسانی از یک گروه نام برده می‌شود. مانند شاعران، نویسندگان، دانشمندان و صوفیان. گفته شد که تذکرة الاولیاء، کهن‌ترین و معروفترین کتابی است که زیر نام تذکره نوشته شده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۶.</ref> | تذکره، به معنای کتابی است که در آن شرح حال و آثار کسانی از یک گروه نام برده می‌شود. مانند شاعران، نویسندگان، دانشمندان و صوفیان. گفته شد که تذکرة الاولیاء، کهن‌ترین و معروفترین کتابی است که زیر نام تذکره نوشته شده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۶.</ref> | ||
[[فریدالدین عطار نیشابوری|عطار]] در تذکرة الاولیاء، نمونه‌هایی از رفتار، کردار، افکار و گفتار هر عارفی را بیان کرده است. البته تأکید او بر گفتار است و هدفش این بوده که این گفتارها درس عملی برای دیگران باشند.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> او بیش از آنکه در صحت روایات دقت کند، به تأثیر تربیتی آنها توجه دارد. از این رو در برخی موارد در ضبط وقایع و صحت مطالب خالی از مسامحه نیست. | [[فریدالدین عطار نیشابوری|عطار]] در تذکرة الاولیاء، نمونه‌هایی از رفتار، کردار، افکار و گفتار هر عارفی را بیان کرده است. البته تأکید او بر گفتار است و هدفش این بوده که این گفتارها درس عملی برای دیگران باشند.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> او بیش از آنکه در صحت روایات دقت کند، به تأثیر تربیتی آنها توجه دارد. از این رو در برخی موارد در ضبط وقایع و صحت مطالب خالی از مسامحه نیست. | ||
== اصل کتاب و اضافات == | ==اصل کتاب و اضافات== | ||
تذکره الاولیاء، مشتمل است بر مقدمه و ۷۲ باب که هریک به زندگی، حالات، اندیشه‌ها و سخنان یکی از عارفان اختصاص دارد. نخستین باب به حالات و سخنان امام صادق(ع) و آخرین باب به حسین بن منصور پارسی معروف به [[حلاج]]. | تذکره الاولیاء، مشتمل است بر مقدمه و ۷۲ باب که هریک به زندگی، حالات، اندیشه‌ها و سخنان یکی از عارفان اختصاص دارد. نخستین باب به حالات و سخنان امام صادق(ع) و آخرین باب به حسین بن منصور پارسی معروف به [[حلاج]]. | ||
دست نویس‌های معتبر تذکرة الاولیاء تا قرن دهم، شامل همین مطالب است، اما پس از قرن دهم فصل‌های دیگری با عنوان «ذکر متأخران از مشایخ کبار» بر این کتاب افزوده شده که حالات و سخنان ۲۵ تن از عارفان قرن‌های چهارم و پنجم را دربر دارد. بیشتر این پیوست از مآخذی برداشته شده که احتمالاً در دسترس مؤلف تذکرة الاولیاء نیز بوده و مطالب آن به شیوة تذکرة الاولیاء تألیف شده است، از این رو بسیاری از پژوهشگران معاصر، از جمله نیکلسون، آن را جزو اصل کتاب پنداشته‌اند. این ملحقات در هیچیک از نسخه‌های کهن کتاب نیست، و فهرستی هم که عطّار در آغاز کتاب آورده، شامل همان ۷۲ نام است.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص بیست وپنج، بیست وهشت.</ref> | دست نویس‌های معتبر تذکرة الاولیاء تا قرن دهم، شامل همین مطالب است، اما پس از قرن دهم فصل‌های دیگری با عنوان «ذکر متأخران از مشایخ کبار» بر این کتاب افزوده شده که حالات و سخنان ۲۵ تن از عارفان قرن‌های چهارم و پنجم را دربر دارد. بیشتر این پیوست از مآخذی برداشته شده که احتمالاً در دسترس مؤلف تذکرة الاولیاء نیز بوده و مطالب آن به شیوة تذکرة الاولیاء تألیف شده است، از این رو بسیاری از پژوهشگران معاصر، از جمله نیکلسون، آن را جزو اصل کتاب پنداشته‌اند. این ملحقات در هیچیک از نسخه‌های کهن کتاب نیست، و فهرستی هم که عطّار در آغاز کتاب آورده، شامل همان ۷۲ نام است.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص بیست وپنج، بیست وهشت.</ref> | ||
== محتوا == | ==محتوا== | ||
تذکرة الاولیاء، شرح حال ۹۷ تن از عارفان را دربر دارد. این کتاب از یک دیباچه و دو بخش تشکیل شده است: | تذکرة الاولیاء، شرح حال ۹۷ تن از عارفان را دربر دارد. این کتاب از یک دیباچه و دو بخش تشکیل شده است: | ||
* دیباچه: اسباب و انگیزه‌های نگارش آن | *دیباچه: اسباب و انگیزه‌های نگارش آن | ||
*بخش اصلی: گزارش احوال و افکار ۷۲ تن را در بردارد. | *بخش اصلی: گزارش احوال و افکار ۷۲ تن را در بردارد. | ||
*بخش تکمله احوال و اقوال ۲۵ را گزارش کرده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | *بخش تکمله احوال و اقوال ۲۵ را گزارش کرده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
در کتاب ترتیب صورت اسامی بر اساس حروف الفبا نیست. بخش اول کتاب پس از دیباچه، با شرح حال امام صادق(ع) آغاز می‌شود و با [[حسین بن منصور حلاج]] پایان می‌پذیرد. بخش دوم که به «ذکر متأخران از مشایخ کبار» اختصاص دارد، با گزارش احوال ابراهیم خواص آغاز می‌شود و با بیان احوال [[امام باقر(ع)]] به پایان می‌رسد.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | در کتاب ترتیب صورت اسامی بر اساس حروف الفبا نیست. بخش اول کتاب پس از دیباچه، با شرح حال امام صادق(ع) آغاز می‌شود و با [[حسین بن منصور حلاج]] پایان می‌پذیرد. بخش دوم که به «ذکر متأخران از مشایخ کبار» اختصاص دارد، با گزارش احوال ابراهیم خواص آغاز می‌شود و با بیان احوال [[امام باقر(ع)]] به پایان می‌رسد.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ||
== انگیزه == | ==انگیزه== | ||
[[فریدالدین عطار نیشابوری|عطار]] در مقدمة کتاب<ref>عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ، استعلامی، ص۵.</ref> می‌گوید که پس از [[قرآن]] و [[روایت|اخبار]] [[پیامبر(ص)]] هیچ سخنی برتر از سخنان مشایخ [[طریقت]] نیست. او با این اعتقاد و بنا به درخواست دوستان این کتاب را تألیف کرده است. وی در نقل سخنان مشایخ، به شرح آن سخنان نمی‌پردازد مگر برای رفع شبهه<ref>عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۵.</ref> او توجه دارد که اولیا روش و دیدِ یکسان ندارند، اما چون آنان را در راه حق می‌داند، هریک را در جای خود می‌ستاید. به همین دلیل، [[امام ششم|امام ششم شیعیان]]، را در کنار چهار امام [[اهل سنت]] ذکر می‌کند.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۱۲-۱۸.</ref>، و از آن چهار تن، بصراحت زبان به ستایش [[اهل بیت]] می‌گشاید و از شافعی بیتی نقل کرده که می‌گوید که اگر ستایش آل محمد خلاف سنّت است، بگذار که جن و انس مرا گمراه([[رافضی]]) بدانند.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۱۳.</ref> عطار در آغاز کتاب دلایل مختلف و به قول خودش سبب‌ها وباعث‌های گوناگون برای این کار را ذکر کرده است. او در این باره می‌گوید: | [[فریدالدین عطار نیشابوری|عطار]] در مقدمة کتاب<ref>عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ، استعلامی، ص۵.</ref> می‌گوید که پس از [[قرآن]] و [[روایت|اخبار]] [[پیامبر(ص)]] هیچ سخنی برتر از سخنان مشایخ [[طریقت]] نیست. او با این اعتقاد و بنا به درخواست دوستان این کتاب را تألیف کرده است. وی در نقل سخنان مشایخ، به شرح آن سخنان نمی‌پردازد مگر برای رفع شبهه<ref>عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۵.</ref> او توجه دارد که اولیا روش و دیدِ یکسان ندارند، اما چون آنان را در راه حق می‌داند، هریک را در جای خود می‌ستاید. به همین دلیل، [[امام ششم|امام ششم شیعیان]]، را در کنار چهار امام [[اهل سنت]] ذکر می‌کند.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۱۲-۱۸.</ref>، و از آن چهار تن، بصراحت زبان به ستایش [[اهل بیت]] می‌گشاید و از شافعی بیتی نقل کرده که می‌گوید که اگر ستایش آل محمد خلاف سنّت است، بگذار که جن و انس مرا گمراه([[رافضی]]) بدانند.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۱۳.</ref> عطار در آغاز کتاب دلایل مختلف و به قول خودش سبب‌ها وباعث‌های گوناگون برای این کار را ذکر کرده است. او در این باره می‌گوید: | ||
::«تا فردا نظر شفاعتی در این کار عاجز کنند و مرا چون سگ [[اصحاب کهف]] نومید نگردانند.»<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ::«تا فردا نظر شفاعتی در این کار عاجز کنند و مرا چون سگ [[اصحاب کهف]] نومید نگردانند.»<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ||
== شیوه == | ==شیوه== | ||
عطّار در مقدمة کتاب، نحوة گزینش و تألیف مطالب را بیان کرده است. بنا بر مقدمه، نقلها و روایت‌های تذکرة الاولیاء التقاطی از مطالب کتاب‌های دیگر است. مؤلف به اختصار و حذف اِسنادهای دراز توجه داشته و تا آنجا که می‌توانسته از افزودن توضیحات بر سخنان مشایخ پرهیز کرده است. بخشی از مطالب کتاب او، خاصه کلمات و سخنان مشایخ، از منابع عربی ترجمه شده است. مؤلف مطالبِ برگرفته از مآخذ مختلف را مطابق نام هر عارف دسته بندی کرده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | عطّار در مقدمة کتاب، نحوة گزینش و تألیف مطالب را بیان کرده است. بنا بر مقدمه، نقلها و روایت‌های تذکرة الاولیاء التقاطی از مطالب کتاب‌های دیگر است. مؤلف به اختصار و حذف اِسنادهای دراز توجه داشته و تا آنجا که می‌توانسته از افزودن توضیحات بر سخنان مشایخ پرهیز کرده است. بخشی از مطالب کتاب او، خاصه کلمات و سخنان مشایخ، از منابع عربی ترجمه شده است. مؤلف مطالبِ برگرفته از مآخذ مختلف را مطابق نام هر عارف دسته بندی کرده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
عطار، هر زندگینامه را با یک خطبۀ دو سطری مسجع آغاز می‌کند. او در خطبه چکیده احوال و خصوصیات روحی و اخلاقی صاحب زندگینامه را منعکس می‌کند. در زندگینامه‌های بلند، پس از خطبه چند قول دربارۀ احوال صاحب ترجمه «نقل» می‌شود و سپس نمونۀ گفته‌های او به نوشتن در می‌آید. گفته‌ها معمولا کوتاه هستند و از چند کلمه تجاوز نمی‌کنند. البته قول‌های بلند هم، که گاه به نیم صفحه نمی‌رسند، وجود دارد.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | عطار، هر زندگینامه را با یک خطبۀ دو سطری مسجع آغاز می‌کند. او در خطبه چکیده احوال و خصوصیات روحی و اخلاقی صاحب زندگینامه را منعکس می‌کند. در زندگینامه‌های بلند، پس از خطبه چند قول دربارۀ احوال صاحب ترجمه «نقل» می‌شود و سپس نمونۀ گفته‌های او به نوشتن در می‌آید. گفته‌ها معمولا کوتاه هستند و از چند کلمه تجاوز نمی‌کنند. البته قول‌های بلند هم، که گاه به نیم صفحه نمی‌رسند، وجود دارد.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۷.</ref> | ||
== زمان نگارش == | ==زمان نگارش== | ||
کتاب تذکرة الاولیاء در حدود سال ۶۱۷ قمری یعنی در آستانۀ تاخت و تاز مغولان در [[ایران]]، به نگارش درآمده است. در جلد اول بعد از ذکر اسم علاءالدین محمد خوارزمشاه آمده است که «اعلی‌اللّه شأنه» پس تألیف کتاب باید قبل از سال ۶۱۷ق، که سال فوت خوارزمشاه است، باشد. و حال آنکه در جای دیگر دو بار ذکر سال «سبع عشر و ستمائه(۶۱۷ق)»...شده است. | کتاب تذکرة الاولیاء در حدود سال ۶۱۷ قمری یعنی در آستانۀ تاخت و تاز مغولان در [[ایران]]، به نگارش درآمده است. در جلد اول بعد از ذکر اسم علاءالدین محمد خوارزمشاه آمده است که «اعلی‌اللّه شأنه» پس تألیف کتاب باید قبل از سال ۶۱۷ق، که سال فوت خوارزمشاه است، باشد. و حال آنکه در جای دیگر دو بار ذکر سال «سبع عشر و ستمائه(۶۱۷ق)»...شده است. | ||
[[فریدالدین عطار نیشابوری|عطار]]، از ترکان خاتون مادر خوارزمشاه به عبارت «خداوند، ملکه ترکان، دام ملک‌ها» تعبیر می‌کند. و این تصریح است در اینکه ترکان خاتون، آن وقت در عین شوکت... بوده، و حال آنکه در آخر سال ۶۱۶ق از خوارزم فرار کرده است....پس تألیف کتاب قبل از ۶۱۶ یا اقلا در همان سال بوده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۶.</ref> | [[فریدالدین عطار نیشابوری|عطار]]، از ترکان خاتون مادر خوارزمشاه به عبارت «خداوند، ملکه ترکان، دام ملک‌ها» تعبیر می‌کند. و این تصریح است در اینکه ترکان خاتون، آن وقت در عین شوکت... بوده، و حال آنکه در آخر سال ۶۱۶ق از خوارزم فرار کرده است....پس تألیف کتاب قبل از ۶۱۶ یا اقلا در همان سال بوده است.<ref>روح بخشان، تذکرة الاولیا، ص۵۶.</ref> | ||
== منابع و مآخذ کتاب == | ==منابع و مآخذ کتاب== | ||
مطالعه تذکرة الاولیاء و مقایسه مطالب آن با منابع دیگر صوفیه نشان می‌دهد که عطّار از مهمترین آثار فارسی و عربی مقدّم بر تذکرة الاولیاء مطالبی برگرفته است. خود او در مقدمة تذکرة الاولیاء<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۵.</ref> از کتاب‌های شرح القلب کشف الاسرار، و معرفة النّفس یا معرفة النّفس والرب نام می‌برد. البته عطّار تصریح نمی‌کند که در تألیف تذکره، این سه کتاب منبع او بوده است. | مطالعه تذکرة الاولیاء و مقایسه مطالب آن با منابع دیگر صوفیه نشان می‌دهد که عطّار از مهمترین آثار فارسی و عربی مقدّم بر تذکرة الاولیاء مطالبی برگرفته است. خود او در مقدمة تذکرة الاولیاء<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص۵.</ref> از کتاب‌های شرح القلب کشف الاسرار، و معرفة النّفس یا معرفة النّفس والرب نام می‌برد. البته عطّار تصریح نمی‌کند که در تألیف تذکره، این سه کتاب منبع او بوده است. | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۱: | ||
در مناقب الابرار ابن خمیس نقلها و روایت‌هایی شبیه به تذکرة الاولیاء آمده است، اما با اطمینان نمی‌توان گفت از مآخذ تذکرة الاولیاء بوده است<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص شانزده.</ref> در کتاب صفة الصفوه اثر ابن جوزی (متوفی ۵۹۷)، معاصر عطّار، نیز مواردی وجود دارد که روایت‌ها و نقل‌های راجع به یکی از عرفا را می‌توان با مطالب تذکرة الاولیاء مقایسه کرد، اما غالباً جزئیات روایت در این دو کتاب یکسان نیست، و فقط می‌توان احتمال داد که اثر ابن جوزی به دلیل شهرت مؤلف آن به نیشابور و به دست عطّار رسیده بوده است.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص شانزده، هفده.</ref> | در مناقب الابرار ابن خمیس نقلها و روایت‌هایی شبیه به تذکرة الاولیاء آمده است، اما با اطمینان نمی‌توان گفت از مآخذ تذکرة الاولیاء بوده است<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص شانزده.</ref> در کتاب صفة الصفوه اثر ابن جوزی (متوفی ۵۹۷)، معاصر عطّار، نیز مواردی وجود دارد که روایت‌ها و نقل‌های راجع به یکی از عرفا را می‌توان با مطالب تذکرة الاولیاء مقایسه کرد، اما غالباً جزئیات روایت در این دو کتاب یکسان نیست، و فقط می‌توان احتمال داد که اثر ابن جوزی به دلیل شهرت مؤلف آن به نیشابور و به دست عطّار رسیده بوده است.<ref> عطّار، تذکرة الاولیاء، چاپ استعلامی، ص شانزده، هفده.</ref> | ||
== ترجمه== | ==ترجمه== | ||
*نخستین اثری که به عنوان ترجمه این کتاب شناخته شده است، نسخه خطی عربی به تاریخ ۸۶۹، محفوظ در [[کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران]] است<ref>منزوی، فهرست نسخه‌های خطی، ج۲، ص۵۳۸-۵۴۵.</ref> که مطالب تذکره را تقریباً با همان ترتیب، اما با حذف چند باب، دربر دارد و در هرباب نیز بخشی از نقلها و قصه‌های تذکره نیامده است. با اینکه محمد قزوینی آن را ترجمه عربی تذکرة الاولیاء دانسته، با دقت در جزئیات آن، می‌توان گفت که گردآورنده شاید با اقتباس از منابع عربی کتاب‌هایی چون طبقات الصوفیه و حلیة الاولیاء با همان شیوة عطّار، مطالبی گردآوری و در زیر نام عرفای بزرگ فصل بندی کرده است. | *نخستین اثری که به عنوان ترجمه این کتاب شناخته شده است، نسخه خطی عربی به تاریخ ۸۶۹، محفوظ در [[کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران]] است<ref>منزوی، فهرست نسخه‌های خطی، ج۲، ص۵۳۸-۵۴۵.</ref> که مطالب تذکره را تقریباً با همان ترتیب، اما با حذف چند باب، دربر دارد و در هرباب نیز بخشی از نقلها و قصه‌های تذکره نیامده است. با اینکه محمد قزوینی آن را ترجمه عربی تذکرة الاولیاء دانسته، با دقت در جزئیات آن، می‌توان گفت که گردآورنده شاید با اقتباس از منابع عربی کتاب‌هایی چون طبقات الصوفیه و حلیة الاولیاء با همان شیوة عطّار، مطالبی گردآوری و در زیر نام عرفای بزرگ فصل بندی کرده است. | ||
* ترجمه دیگری به ترکی اویغوری از قرن نهم موجود است که تنها نسخه آن در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود. پاوه دو کورتی در ۱۳۰۳/ ۱۸۸۶ این نسخه را همراه با ترجمه فرانسه آن در پاریس به چاپ رساند. پاوه دو کورتی در مقدمه آورده است که در کتابخانة ملی پاریس ترجمه‌های ترکی دیگری هم از این کتاب هست که همه اقتباس و تلخیص است نه ترجمه کامل. | *ترجمه دیگری به ترکی اویغوری از قرن نهم موجود است که تنها نسخه آن در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود. پاوه دو کورتی در ۱۳۰۳/ ۱۸۸۶ این نسخه را همراه با ترجمه فرانسه آن در پاریس به چاپ رساند. پاوه دو کورتی در مقدمه آورده است که در کتابخانة ملی پاریس ترجمه‌های ترکی دیگری هم از این کتاب هست که همه اقتباس و تلخیص است نه ترجمه کامل. | ||
* در زبان انگلیسی نیز دو ترجمه از تذکرة الاولیاء به صورت خلاصه موجود است که یکی از آنها ترجمه بانکی بهاری است (چاپ ۱۳۴۴ش / ۱۹۶۵) و دیگری ترجمه آ.ج. آربری، ایران شناس انگلیسی. ترجمه اخیر که در ۱۳۴۵ش / ۱۹۶۶ به چاپ رسیده، دقیق‌تر است. | *در زبان انگلیسی نیز دو ترجمه از تذکرة الاولیاء به صورت خلاصه موجود است که یکی از آنها ترجمه بانکی بهاری است (چاپ ۱۳۴۴ش / ۱۹۶۵) و دیگری ترجمه آ.ج. آربری، ایران شناس انگلیسی. ترجمه اخیر که در ۱۳۴۵ش / ۱۹۶۶ به چاپ رسیده، دقیق‌تر است. | ||
== تصحیح و چاپ == | ==تصحیح و چاپ== | ||
چاپ و نشر تذکرة الاولیاء از اوایل قرن چهاردهم آغاز شده است. در شبه قاره [[هند]] چند بار چاپ سنگی شد. | چاپ و نشر تذکرة الاولیاء از اوایل قرن چهاردهم آغاز شده است. در شبه قاره [[هند]] چند بار چاپ سنگی شد. | ||
* اولین بار رینولد نیکلسون آن را تصحیح انتقادی کرد.<ref>[https://archive.org/details/tadhkiratulawliy02arfauoft ذکرةالأولیاء، بخش اول، چاپ لیدن]</ref> نسخه‌هایی که نیکلسون از آنها استفاده کرده است (نسخه‌های لیدن، موزۀ بریتانیا، برلین و پاریس) بی‌تاریخ است و تنها نسخه خطی دارای تاریخ او، تاریخ ۱۰۹۱ را دارد و ظاهراً نیکلسون از نسخه‌های معتبری که خاصه در کتابخانه‌های ترکیه موجود است، بی‌خبر بوده است. از امتیازات تصحیح نیکلسون، مقدمة محمد قزوینی بر آن است که حاوی اطلاعات دقیق و سودمندی است. | *اولین بار رینولد نیکلسون آن را تصحیح انتقادی کرد.<ref>[https://archive.org/details/tadhkiratulawliy02arfauoft ذکرةالأولیاء، بخش اول، چاپ لیدن]</ref> نسخه‌هایی که نیکلسون از آنها استفاده کرده است (نسخه‌های لیدن، موزۀ بریتانیا، برلین و پاریس) بی‌تاریخ است و تنها نسخه خطی دارای تاریخ او، تاریخ ۱۰۹۱ را دارد و ظاهراً نیکلسون از نسخه‌های معتبری که خاصه در کتابخانه‌های ترکیه موجود است، بی‌خبر بوده است. از امتیازات تصحیح نیکلسون، مقدمة محمد قزوینی بر آن است که حاوی اطلاعات دقیق و سودمندی است. | ||
* پس از نشر نخستین چاپ تصحیح رینولد نیکلسون، یکی از کتاب فروشی‌های تهران همان را دوباره به عنوان تذکرة الاولیاء تصحیح علامه قزوینی منتشر کرده است، ولی با اطمینان می‌توان گفت که محمد قزوینی هرگز تذکرة الاولیاء را تصحیح نکرده است. نخستین تصحیح تذکره بر پایه نسخه‌های قدیم و معتبر را محمد استعلامی میان سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۵ش انجام داد. اساس این تصحیح بر قدیمترین نسخه تذکرة الاولیاء (مورخ چهارم صفر ۶۹۲)، حدود هفتاد سال پس از فوت عطّار محفوظ در کتابخانه پیرهدایی است و مصحح آن را با نسخه مورخ ۷۰۱ محفوظ در کتابخانه ملی تهران و نسخه ۷۱۰ تحریر قونیه، و نیز با چاپ نیکلسون و چاپ‌های هند، مقابله کرده است. گفتنی است که نسخه‌های مقدّم بر ۶۹۲ که در بعضی از کتابخانه‌های ایران و هند موجود است، غالباً تاریخ‌های دست کاری شده یا نامعتبر دارند. نخسه تصحیح محمد استعلامی تا کنون ۲۵ بار چاپ شده‌است.<ref>[http://www.ketab.org.ir/bookview.aspx?bookid=1871825 سایت خانهٔ کتاب تذکرةالاولیا، تصحیح محمد استعلامی، انتشارات زوّار، چاپ بیست‌وپنجم، ۱۳۹۳]</ref> | *پس از نشر نخستین چاپ تصحیح رینولد نیکلسون، یکی از کتاب فروشی‌های تهران همان را دوباره به عنوان تذکرة الاولیاء تصحیح علامه قزوینی منتشر کرده است، ولی با اطمینان می‌توان گفت که محمد قزوینی هرگز تذکرة الاولیاء را تصحیح نکرده است. نخستین تصحیح تذکره بر پایه نسخه‌های قدیم و معتبر را محمد استعلامی میان سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۵ش انجام داد. اساس این تصحیح بر قدیمترین نسخه تذکرة الاولیاء (مورخ چهارم صفر ۶۹۲)، حدود هفتاد سال پس از فوت عطّار محفوظ در کتابخانه پیرهدایی است و مصحح آن را با نسخه مورخ ۷۰۱ محفوظ در کتابخانه ملی تهران و نسخه ۷۱۰ تحریر قونیه، و نیز با چاپ نیکلسون و چاپ‌های هند، مقابله کرده است. گفتنی است که نسخه‌های مقدّم بر ۶۹۲ که در بعضی از کتابخانه‌های ایران و هند موجود است، غالباً تاریخ‌های دست کاری شده یا نامعتبر دارند. نخسه تصحیح محمد استعلامی تا کنون ۲۵ بار چاپ شده‌است.<ref>[http://www.ketab.org.ir/bookview.aspx?bookid=1871825 سایت خانهٔ کتاب تذکرةالاولیا، تصحیح محمد استعلامی، انتشارات زوّار، چاپ بیست‌وپنجم، ۱۳۹۳]</ref> | ||
* در سال ۹۷۳۱م به وسیلۀ انتشارات اساطیر و به کوشش روح بخشان براساس نسخۀ مصحّح رینولد آلن نیکلسون انجام گرفته است. در این چاپ مقدمۀ محمد قزوینی عینا نقل شده است. شرح احوال و آثار رینولد الن نیکلسن، نوشته دکتر اسد اللّه آزاد<ref> این شرح حال برگرفته از مشکوة، مشهد، آستان مقدس رضوی، پاییز ۷۶۳۱، ص۰۲۱-۳۳۱.</ref> نیز بر آن افزوده شده و مقدمه‌های مصحح انگلیسی به فارسی درآورده شده‌اند. افزون بر این‌ها متن به بازنگاری شده و صفحه‌بندی آن به شکلی تازه انجام گرفته است. بیست و سه فهرست گوناگون هم بر آخر کتاب افزوده شده است. | *در سال ۹۷۳۱م به وسیلۀ انتشارات اساطیر و به کوشش روح بخشان براساس نسخۀ مصحّح رینولد آلن نیکلسون انجام گرفته است. در این چاپ مقدمۀ محمد قزوینی عینا نقل شده است. شرح احوال و آثار رینولد الن نیکلسن، نوشته دکتر اسد اللّه آزاد<ref> این شرح حال برگرفته از مشکوة، مشهد، آستان مقدس رضوی، پاییز ۷۶۳۱، ص۰۲۱-۳۳۱.</ref> نیز بر آن افزوده شده و مقدمه‌های مصحح انگلیسی به فارسی درآورده شده‌اند. افزون بر این‌ها متن به بازنگاری شده و صفحه‌بندی آن به شکلی تازه انجام گرفته است. بیست و سه فهرست گوناگون هم بر آخر کتاب افزوده شده است. | ||
*تذکرة‌الولیاء با مقدمه تصحیح و تعلیقات [[محمدرضا شفیعی کدکنی]]، ادیب و پژوهشگر و استاد دانشگاه تهران، که چاپ اول آن در دو جلد در سال ۱۳۹۸ش به‌چاپ رسید.<ref>مرداخانی، «[https://www.cgie.org.ir/fa/news/219153/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%C2%AB%D8%AA%D8%B0%DA%A9%D8%B1%D8%A9%E2%80%8C-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%A1%C2%BB-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B4%D9%81%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%DA%A9%D8%AF%DA%A9%D9%86%DB%8C نگاهی به تصحیح جدید تذکرة الاولیاء اثر محمدرضا شفیعی کدکنی]»</ref> | |||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* بهار، محمدتقی، سبک شناسی، تهران، ۱۳۵۵-۱۳۵۶ ش. | * بهار، محمدتقی، سبک شناسی، تهران، ۱۳۵۵-۱۳۵۶ ش. | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۴: | ||
* عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، چاپ نیکلسون، لیدن ۱۹۰۵-۱۹۰۷م. | * عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، چاپ نیکلسون، لیدن ۱۹۰۵-۱۹۰۷م. | ||
* عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ش. | * عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ش. | ||
* تذکره الاولیاء، محمد بن ابراهیم عطار، تصحیح: رینولدالین نیکلسون، مقدمه: عبدالمحمد روح بخشان، اساطیر، ۹۷۳۱م | * تذکره الاولیاء، محمد بن ابراهیم عطار، تصحیح: رینولدالین نیکلسون، مقدمه: عبدالمحمد روح بخشان، اساطیر، ۹۷۳۱م. | ||
*مرداخانی، «نگاهی به تصحیح جدید تذکرة الاولیاء اثر محمدرضا شفیعی کدکنی»، انتشار: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۸ش، بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ش. | |||
* منزوی، علی‌نقی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۲: فهرست کتابخانه اهدائی آقا سید محمد مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران، تهران ۱۳۳۲ش. | * منزوی، علی‌نقی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۲: فهرست کتابخانه اهدائی آقا سید محمد مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران، تهران ۱۳۳۲ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | ==پیوند به بیرون== | ||
* منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/7502 دانشنامه جهان اسلام] | *منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/7502 دانشنامه جهان اسلام] | ||
<onlyinclude>{{درجه‌بندی | <onlyinclude>{{درجه‌بندی | ||