حق والدین: تفاوت میان نسخه‌ها

در احادیث، فرمان‌برداری از پدر و مادر از نشانه‌های [[ایمان]]، نگاه کردن به آنان [[عبادت]] و نیک‌رفتاری با آنان از محبوب‌ترین اعمال نزد خدا و رضا و غضب الهی در خشنودی یا ناخشنودی والدین از فرزندانشان است. بنا بر روایات کسی که به والدین خود نیکی می‌کند، به [[بهشت]] وارد می‌شود و نیکی‌هایی که به نیابت از والدین انجام می‌دهد و حتی بیش از آن، برای او ثبت می‌شود. در مقابل [[عاق والدین|عقوق والدین]] موجب محرومیت از بهشت، [[لعن]] خدا، سلب توجه و رحمت و نعمت پروردگار می‌شود.

 

در جوامع حدیثی [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]] نیز بر جایگاه ویژه والدین تأکید شده و بخش مستقلی بدان اختصاص یافته است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۷ـ۱۶۳؛ مجلسی، ج ۷۱، ص ۲۲ـ۸۶؛ بخاری، ۱۴۰۱، ج ۷، ص ۶۸ـ۷۱؛ مسلم‌بن حجاج، ج ۸، ص ۲ـ۶.</ref> تا جایی که حق‌ناشناسی و نافرمانی از آنان را [[حرام]] و در زمرهٔ [[گناهان کبیره]] برشمرده‌اند.<ref>رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۲۷۸؛ بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۷۰ـ۷۱.</ref> سفارش به حق و احترام والدین در برخی کتب ادیان دیگر همچون [[عهد عتیق]] هم آمده است.<ref>رجوع کنید به کتاب مقدس، سفر لاویان، ۱۹، آیه ۲ـ۴؛ سفر خروج، ۱۲، آیه ۲۰؛ سفر تثنیه، ۵، آیه ۱۶.</ref>

احسان و احترام به والدین جزو حقوق پدر و مادر شمرده می‌شود.<ref>ابوالسعود، تفسیر ابی السعود، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۱۹۸.</ref> [[شیخ حر عاملی|شیخ حُر عاملی]] در [[وسائل الشیعة (کتاب)|کتاب وسائل]] بخشی را به حقوق والدین اختصاص داده و در آن، احادیثی از معصومان را جمع آوری نموده که دربارهٔ نیکی، احسان و احترام نسبت به پدر و مادر است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۵۰۵.</ref><br>

در احادیث معصومان نگاه کردن به والدین [[عبادت]] <ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج ۴، ص۲۴۰ </ref> و نیک‌رفتاری با آنان از محبوب‌ترین اعمال نزد [[خدا]] <ref> بخاری، ۱۴۰۱، ص ۶۹ </ref> و رضایت ایشان شرط [[جهاد]] در راه خدا (در غیر موارد [[وجوب |وجوب عینی]]) است.<ref> ابن‌حنبل، ج ۳، ص ۷۶؛ نیز رجوع کنید به صنعانی، ج ۸، ص ۴۶۳؛ ابن‌ابی‌شیبه، ج ۶، ص ۹۹؛ ابن‌حنبل، ج ۲، ص ۱۶۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۶۰.</ref> و رضا و غضب الهی در خشنودی یا ناخشنودی والدین از فرزندانشان است. <ref> ترمذی، ج ۳، ص ۲۰۷؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص ۴۲۸.</ref> به‌علاوه، در کوتاهی کردن نسبت به رعایت به ایشان هیچ عذری پذیرفته نیست <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۶۲.</ref> بر این اساس، [[پیامبر اکرم]] نیکی به والدین را از عوامل فضیلت فرد بر دیگران بیان کرده <ref> رجوع کنید به ه‌مان، ج ۲، ص ۵۷ </ref> و [[امام باقر|امام باقر علیه‌السلام]] نیز آن را از ویژگی های بارز [[شیعیان]] شمرده است <ref> رجوع کنید به ه‌مان، ج ۲، ص ۷۴ </ref> ازاین‌رو، مسلمانان به نیکی در حق والدین و تحمل سختی های آن امر شده‌اند، <ref> رجوع کنید به ه‌مان، ج ۲، ص ۱۶۲؛ ابن‌بابویه، ۱۴۱۴، ج ۴، ص ۳۶۱ </ref> حتی اگر والدین آن‌ها [[شرک|مشرک]] باشند <ref> رجوع کنید به بخاری، ۱۴۰۱، ج ۷، ص ۷۱ </ref> یا در قید حیات نباشند. <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۸.</ref>

در [[سیره رسول اکرم]] نیز این موضوع مشهود است، چنان‌که گفته شده‌است حضرت، مادر رضاعی خود را بسیار بزرگ می‌داشت <ref> رجوع کنید به ابوداوود، ج ۲، ص ۵۰۷ ـ ۵۰۸ </ref> و کسانی را که با پدر و مادر خویش خوش‌رفتاری می‌کردند، تکریم می‌نمود؛ <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۶۱.</ref> البته در احادیث نیز، همچون قرآن، تأکید شده که وجوب اطاعت از والدین ـ حتی اگر مشرک باشند ـ شامل اموری است که [[معصیت]] خدا نباشد <ref> لاطاعة للمخلوق فی معصیة الخالق؛ رجوع کنید به ه‌مان، ج ۱، ص ۴۲۸؛ ابن‌بابویه، ۱۳۶۳ش، ج ۲، ص ۱۲۴ </ref> و این البته به معنای ساقط شدن حق پدر و مادر نیست. <ref> رجوع کنید به مسلم‌بن حجاج، ج ۳، ص ۸۱؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۹.</ref>

*رعایت آداب معاشرت از دیگر حقوق والدین است، مانند اینکه فرزند باید هم‌نشین نیکویی برای آنان باشد، ایشان را به نام نخواند، جلوتر از آنان راه نرود و پیش از ایشان و نیز پشت به آنان ننشیند؛ <ref> رجوع کنید به بخاری، ۱۴۰۶، ص ۲۱؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۸ـ۱۵۹؛ ابن‌بابویه، ۱۴۱۴، ج ۴، ص ۳۷۲ </ref> و چنانچه او را بخوانند، به سرعت اجابت کند، حتی اگر در [[نماز]] باشد. <ref> راوندی کاشانی، ص ۹۲؛ متقی، ج ۱۶، ص ۴۷۰ </ref> همچنین اگر رفتار و گفتار آن دو برخلاف میل او بود، از روی ترش کردن یا دشنام دادن به آنان و حتی گفتن «اُف»، که کمترین مرتبه ناسپاسی نسبت به والدین است، بپرهیزد، <ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص ۳۴۹؛ طوسی، التبیان؛ سیوطی، ذیل اسراء: ۲۳ </ref> زیرا اندوهگین کردن ایشان از مصادیق عقوق آنان است؛ <ref> ابن‌بابویه، ۱۴۱۴، همانجا </ref>

*حفظ حریم خصوصی پدر و مادر؛ <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص ۵۰۳؛ ابن‌بابویه، ۱۴۱۴، همانجا.</ref>

در احادیث معصومان  فرمانبرداری از پدر و مادر از نشانه‌های [[ایمان]] قلمداد شده است.<ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۸.</ref> همانطور که [[مجتهد|فقیهان]] نیز رعایت حقوق والدین را بر فرزندان [[واجب]] شمرده‌اند.<ref>گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۸۵؛ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی، ج۳، ص۸۵.</ref>

خوش‌رفتاری (برّ) با آنان و اطاعت از ایشان را رفتاری عقلانی <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۲.</ref> و حاکی از شناخت صحیح بنده از خدا دانسته <ref>رجوع کنید به مصباح الشریعة، ص۷۰ </ref>

به فرزندان توصیه شده است در [[انفاق|انفاقِ]] مال، پدر و مادر را بر دیگران مقدّم دارند <ref> رجوع کنید به همان، ج ۴، ص ۱۳؛ طبرانی، ج ۳، ص ۳۳۲ </ref> و در رفع نیازهای مادّی آنان، حتی اگر مستغنی باشند، اهتمام ورزند. <ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۵۷.</ref>

در [[احادیث]] بر توجه خاص به مادر تأکید <ref> رجوع کنید به ابن‌حنبل، ج ۵، ص ۳؛ بخاری، ۱۴۰۱، ج ۷، ص ۶۹؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص ۱۵۹ـ۱۶۰.</ref> و بیشترین حق از آنِ او دانسته شده <ref> رجوع کنید به حاکم نیشابوری، ج ۴، ص۱۵۰ </ref> تا جایی‌که ادای حق او غیرممکن شمرده شده است. <ref> رجوع کنید به ابن‌ابی‌جمهور، ج ۱، ص ۲۶۹ </ref> همچنین بیان مشهور پیامبر مبنی بر اینکه «[[بهشت]] زیر پای مادر است»، <ref> ابن‌حنبل، ج ۳، ص ۴۲۹؛ نسائی، ج ۶، ص ۱۱؛ نیز رجوع کنید به ابن‌ماجه، ج ۲، ص۹۳۰ </ref> حاکی از حرمت خاص مادر و تأثیر رعایت احوال او در کسب رضای الهی است. حتی، بنابر بعضی روایات، نیکی به مادر به منزله [[کفاره|کفّاره]] گناهان پیشین است. <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۶۲؛ قطب‌راوندی، ص ۱۲۶ </ref> ازاین‌رو، حقوق پدر و مادر و وظایف فرزندان در قبال هریک متفاوت است.

به فرزندان سفارش شده است پس از [[مرگ]] والدین نیز به ایشان احسان کنند، <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص ۱۵۹ و ۱۶۳.</ref> از جمله با اموری چون طلب آمرزش، قرائت [[قرآن]]، پرداخت [[صدقه]]، پرداخت دیون مالی و دیگر تعهدات، [[صله رحم]] با نزدیکان و احترام به دوستان والدین و ارتباط با آنان <ref> رجوع کنید به بخاری، ۱۴۰۶، ص ۲۰؛ ابن‌ماجه، ج ۲، ص ۱۲۰۹؛ کلینی؛ فضل‌بن حسن طبرسی، همانجاها </ref> و نیز به جای آوردن [[نماز]]، [[روزه]] و [[حج]] از جانب والدین. <ref> رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص ۱۵۹.</ref> حتی در کتاب های فقهی به‌جای آوردن قضای نماز و روزه پدر بر پسر بزرگ او واجب شده‌است. <ref> برای نمونه رجوع کنید به محقق حلّی، قسم۴، ص۸۲۶ </ref> در صحیفه سجادیه <ref> صحیفه سجادیه، دعای ۲۴ </ref> مجموعه کاملی از وظایف فرزند در قبال والدین در قالب [[دعا]] آمده است. <ref> برای نمونه‌هایی از ادعیه امامان شیعه در حق والدین رجوع کنید به طوسی، مصباح المتهجّد، ص ۹۹، ۱۰۱، ۱۴۶، ۲۶۷، ۳۰۰، ۳۱۳، ۶۱۳، ۷۲۷ </ref>

*کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، بیروت، ۱۴۰۱ق.