البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
اصلاح پانویس
جز (جایگزینی متن - '==پانویس==↵{{پانویس۲}}' به '== پانویس == {{پانوشت}} == یادداشت == {{یادداشت‌ها}}') |
جز (اصلاح پانویس) |
||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
==ساختار و سبک تالیف== | ==ساختار و سبک تالیف== | ||
{{تفسیر}} | {{تفسیر}} | ||
علامه بحرانی در تفسیر البرهان، بسیاری از احادیث رسیده از [[اهل‌بیت(ع)]] در تفسیر [[قرآن]] را جمع‌آوری کرده است.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۳، ص۹۳.</ref> | علامه بحرانی در تفسیر البرهان، بسیاری از احادیث رسیده از [[اهل‌بیت(ع)]] در تفسیر [[قرآن]] را جمع‌آوری کرده است.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۹۳.</ref> | ||
مؤلف در مقدمه کتاب می‌نویسد: | مؤلف در مقدمه کتاب می‌نویسد: | ||
::کتاب البرهان، شما را بر بسیاری از اسرار علوم قرآن آگاه می‌سازد. برخی مسائل علوم شرعی، قصص و اخبار [[پیامبر|انبیاء]](ع) و فضائل اهل‌بیت را برای شما، روشن می‌گرداند... من روایات را از کتب معتبر، قابل اعتماد و مورد رجوعی، انتخاب کردم که مؤلفین آنها از مشایخ معتبر و علمای منتجب هستند. اغلب روایات را از طریق [[امامیه]] نقل کرده‌ام، ولی در آنجایی که روایات [[اهل سنت]] موافق روایات [[اهل بیت(ع)]]، یا در بیان فضائل اهل بیت(ع) هستند، از آنها نیز نقل نموده‌ام. از [[ابن عباس]] نیز مقدار کمی در تفسیر آیات، نقل کرده‌ام، زیرا او شاگرد [[حضرت علی(ع)]] بوده است.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴.</ref> | ::کتاب البرهان، شما را بر بسیاری از اسرار علوم قرآن آگاه می‌سازد. برخی مسائل علوم شرعی، قصص و اخبار [[پیامبر|انبیاء]](ع) و فضائل اهل‌بیت را برای شما، روشن می‌گرداند... من روایات را از کتب معتبر، قابل اعتماد و مورد رجوعی، انتخاب کردم که مؤلفین آنها از مشایخ معتبر و علمای منتجب هستند. اغلب روایات را از طریق [[امامیه]] نقل کرده‌ام، ولی در آنجایی که روایات [[اهل سنت]] موافق روایات [[اهل بیت(ع)]]، یا در بیان فضائل اهل بیت(ع) هستند، از آنها نیز نقل نموده‌ام. از [[ابن عباس]] نیز مقدار کمی در تفسیر آیات، نقل کرده‌ام، زیرا او شاگرد [[حضرت علی(ع)]] بوده است.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۳۳۴ش، ج۱، ص۴.</ref> | ||
شیوه وی در این کتاب چنین است که ابتدا به نام [[سوره]] و محل نزول، فضیلت سوره و تعداد [[آیه|آیات]] اشاره می‌کند، آنگاه آیاتی را که دارای روایت تفسیری‌اند، ذکر کرده، روایات مربوط به هر آیه قرآنی را به دنبال آن نقل می‌نماید.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۴۷۵.</ref> | شیوه وی در این کتاب چنین است که ابتدا به نام [[سوره]] و محل نزول، فضیلت سوره و تعداد [[آیه|آیات]] اشاره می‌کند، آنگاه آیاتی را که دارای روایت تفسیری‌اند، ذکر کرده، روایات مربوط به هر آیه قرآنی را به دنبال آن نقل می‌نماید.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۴۷۵.</ref> | ||
علامه بحرانی در البرهان، تنها به ذکر روایات و اخبار بسنده کرده و سلسله اسناد احادیث‌ِ ضبط‌شده و احادیث اهل سنت را به صورت جداگانه در پایان هر بخش آورده است. او کتاب تفسیر خود را بیان تأویل آیات می‌داند.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴</ref> و منظور وی از تأویل دقیقاً احادیث نقل‌‌شده از [[ائمه معصومین|امامان معصوم]](ع) و ذکر فضایل آنان است. وی در خلال تفسیر خود توضیحی بر مطالب جمع‌آوری‌‌شده، نیفزوده است، اما در مقدمه مفصلی که پیش از تفسیر آورده، دیدگاه‌ها و تحلیل خود از تفسیر و مبانی آن را وصف کرده است.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲-۵.</ref> مقدمه دیگری نیز بر کتاب او توسط [[ابوالحسن شریف عاملی اصفهانی]] (د ۱۱۳۸ق یا ۱۱۴۰ق) با عنوان [[مرآة الانوار و مشکاة الاسرار]] نگارش یافته است. | علامه بحرانی در البرهان، تنها به ذکر روایات و اخبار بسنده کرده و سلسله اسناد احادیث‌ِ ضبط‌شده و احادیث اهل سنت را به صورت جداگانه در پایان هر بخش آورده است. او کتاب تفسیر خود را بیان تأویل آیات می‌داند.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۳۳۴ش، ج۱، ص۴</ref> و منظور وی از تأویل دقیقاً احادیث نقل‌‌شده از [[ائمه معصومین|امامان معصوم]](ع) و ذکر فضایل آنان است. وی در خلال تفسیر خود توضیحی بر مطالب جمع‌آوری‌‌شده، نیفزوده است، اما در مقدمه مفصلی که پیش از تفسیر آورده، دیدگاه‌ها و تحلیل خود از تفسیر و مبانی آن را وصف کرده است.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۳۳۴ش، ج۱، ص۲-۵.</ref> مقدمه دیگری نیز بر کتاب او توسط [[ابوالحسن شریف عاملی اصفهانی]] (د ۱۱۳۸ق یا ۱۱۴۰ق) با عنوان [[مرآة الانوار و مشکاة الاسرار]] نگارش یافته است. | ||
علامه بحرانی در ۱۶ باب مقدمه مسائل قرآنی و دیدگاه‌های تفسیری خود را بیان می‌کند و فضای حاکم بر این ابواب و مقدمات بیان اختصاص تفسیر به [[ائمه اطهار(ع)]] است و صریحاً در باب ششم، دیگران را از دست زدن به [[تفسیر]] نهی می‌کند. هرچند تعبیر او از تفسیر در اینجا به [[تفسیر|تأویل]] بسیار نزدیک شده است. در باب پانزدهم به بیان همبستگی [[اهل بیت(ع)|عترت]] و قرآن و تأکید بر اینکه باطن و علم قرآن نزد ائمه(ع) است، می‌پردازد. باب آخر مقدمه، یعنی باب شانزدهم معرفی منابع وی و ارائه برخی اصطلاحات رایج تفسیری است؛ بی‌آنکه تعریفی از هیچ یک از این اصطلاحات از قبیل [[ناسخ و منسوخ]]، [[محکم و متشابه]]، عام و خاص، و تقدیم و تأخیر ارائه دهد و بدین‌گونه، زمینه را برای وارد شدن در تفسیر آیات و بیان احادیثی در ذیل آیه، یا آیات منتخب هموار می‌سازد. حسی که به فضای تفسیر البرهان غلبه دارد، حاکی از دفاعی کلامی برای اثبات حقانیت و معرفی فضایل [[اهل بیت(ع)]] است. | علامه بحرانی در ۱۶ باب مقدمه مسائل قرآنی و دیدگاه‌های تفسیری خود را بیان می‌کند و فضای حاکم بر این ابواب و مقدمات بیان اختصاص تفسیر به [[ائمه اطهار(ع)]] است و صریحاً در باب ششم، دیگران را از دست زدن به [[تفسیر]] نهی می‌کند. هرچند تعبیر او از تفسیر در اینجا به [[تفسیر|تأویل]] بسیار نزدیک شده است. در باب پانزدهم به بیان همبستگی [[اهل بیت(ع)|عترت]] و قرآن و تأکید بر اینکه باطن و علم قرآن نزد ائمه(ع) است، می‌پردازد. باب آخر مقدمه، یعنی باب شانزدهم معرفی منابع وی و ارائه برخی اصطلاحات رایج تفسیری است؛ بی‌آنکه تعریفی از هیچ یک از این اصطلاحات از قبیل [[ناسخ و منسوخ]]، [[محکم و متشابه]]، عام و خاص، و تقدیم و تأخیر ارائه دهد و بدین‌گونه، زمینه را برای وارد شدن در تفسیر آیات و بیان احادیثی در ذیل آیه، یا آیات منتخب هموار می‌سازد. حسی که به فضای تفسیر البرهان غلبه دارد، حاکی از دفاعی کلامی برای اثبات حقانیت و معرفی فضایل [[اهل بیت(ع)]] است. | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
==نقدها== | ==نقدها== | ||
[[محمدمهدی آصفی]] می‌نویسد: | [[محمدمهدی آصفی]] می‌نویسد: | ||
::''با وجود تلاش علمی فراوان در تفسیر البرهان، این کتاب بخشی از روایات ضعیفه در [[غلو]] و تحریف را دربردارد. به نظر می‌رسد که، مصنف محترم اقدام به تصفیه و جداسازی احادیث ضعیف ننموده است، با اینکه اهتمام نموده، ولی اقدام او کافی نبوده است. ایشان از مصادری که متهم به وضع و ضعف هستند، استفاده نموده‌است، و نیز روایاتی نقل نموده که، از حیث سند، ضعیف و از حیث متن، مضطرب می‌باشند، بنابراین می‌توان گفت: البرهان یک تلاش علمی مفیدی است، که راه را برای محققین آشنا به نصوص، عارف به ضعف و اضطراب روایات و توانا در استخراج صحیح از سقیم، هموار کرده است. وجود روایات ضعیف و مضطرب از اهمیت کار [[سید هاشم بحرانی|سید بحرانی]] نمی‌کاهد، همانگونه که [[بحار الانوار]] مرحوم [[علامه مجلسی|مجلسی]]، دارای روایات ضعیف و مضطرب می‌باشد، امّا وجود آنها از اعتبار و عظمت تلاش مجلسی و خدمتی که به کتابخانه [[تشیع]] نمود، نمی‌کاهد. منتهی، جمع آوری و تنظیم، مرحله اول کار است، مرحله دوم، تنقیح و تصفیه آثار تفسیری مرویه از اهل بیت و جداسازی صحیح از غیر آن و مرحله سوم، استخراج و استنباط اصول و خطوط کلی شیوه تفسیری اهل بیت می‌باشد. بدون تکمیل هر سه مرحله، نمی‌توان از روایات تفسیری [[اهل بیت]] بهره فراوانی برد.''<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، مقدمه شیخ محمد مهدی آصفی.</ref> | ::''با وجود تلاش علمی فراوان در تفسیر البرهان، این کتاب بخشی از روایات ضعیفه در [[غلو]] و تحریف را دربردارد. به نظر می‌رسد که، مصنف محترم اقدام به تصفیه و جداسازی احادیث ضعیف ننموده است، با اینکه اهتمام نموده، ولی اقدام او کافی نبوده است. ایشان از مصادری که متهم به وضع و ضعف هستند، استفاده نموده‌است، و نیز روایاتی نقل نموده که، از حیث سند، ضعیف و از حیث متن، مضطرب می‌باشند، بنابراین می‌توان گفت: البرهان یک تلاش علمی مفیدی است، که راه را برای محققین آشنا به نصوص، عارف به ضعف و اضطراب روایات و توانا در استخراج صحیح از سقیم، هموار کرده است. وجود روایات ضعیف و مضطرب از اهمیت کار [[سید هاشم بحرانی|سید بحرانی]] نمی‌کاهد، همانگونه که [[بحار الانوار]] مرحوم [[علامه مجلسی|مجلسی]]، دارای روایات ضعیف و مضطرب می‌باشد، امّا وجود آنها از اعتبار و عظمت تلاش مجلسی و خدمتی که به کتابخانه [[تشیع]] نمود، نمی‌کاهد. منتهی، جمع آوری و تنظیم، مرحله اول کار است، مرحله دوم، تنقیح و تصفیه آثار تفسیری مرویه از اهل بیت و جداسازی صحیح از غیر آن و مرحله سوم، استخراج و استنباط اصول و خطوط کلی شیوه تفسیری اهل بیت می‌باشد. بدون تکمیل هر سه مرحله، نمی‌توان از روایات تفسیری [[اهل بیت]] بهره فراوانی برد.''<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۳۳۴ش، مقدمه شیخ محمد مهدی آصفی.</ref> | ||
[[محمدهادی معرفت]] در [[التفسیر و المفسرون]] می‌نویسد: | [[محمدهادی معرفت]] در [[التفسیر و المفسرون]] می‌نویسد: | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۳۷: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
*آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، | *آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، دار‌الأضوا، بیروت ۱۴۰۳ق. | ||
*ایازی، سید محمدعلی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۴ق. | *ایازی، سید محمدعلی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۴ق. | ||
*بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ محمودبن جعفر موسوی زرندی، | *بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ محمودبن جعفر موسوی زرندی، تهران، ۱۳۳۴ش. | ||
*بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، | *بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بعثت، [بی‌تا]. | ||
*خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی. تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۷۷ش. | *خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی. تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۷۷ش. | ||
*معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۴۱۸ق. | *معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۴۱۸ق. | ||