امکان فقری: تفاوت میان نسخه‌ها

گروهی از [[تفسیر قرآن|مفسران]]، با الهام از حکمت متعالیه، واژه «الْفُقَراءُ» در آیه ''«یا أَیهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللهِ»''(ترجمه:‌ای مردم همه شما به خدا نیازمندید.)<ref>سوره فاطر، آیه۱۵.</ref> را به «امکان فقری» تفسیر کرده‌اند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۲۲۱-۲۲۲؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۸۷ش، ص۲۹.</ref>[[ملاصدرا]] شعر {{شعر}}{{ب|سیه روئی ز ممکن در دو عالم‌|جدا هرگز نشد و الله أعلم‌}}{{پایان شعر}} را ترجمه حدیث نبوی الفقر سواد الوجه فی الدارین {{یادداشت|فقر، در هر دو جهان، مایۀ سیه رویی است }}دانسته است.<ref>ملاصدرا، الاسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص، ج۲، ص۳۴۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۷۲، ص۳۰.

# '''نظریه حدوث:''' هر چیزی برای این که زمانی از عدم به وجود آید ([[حدوث و قدم|حدوث زمانی]])،{{یادداشت|[[حدوث و قدم|حدوث]] بر دو قسم ذاتی و زمانی است. در اینجا منظور از حدوث، حدوث زمانی است. (نبویان، جستارهایی در فلسفه اسلامی: مشتمل بر آراء اختصاصی آیت‌الله فیاضی، ۱۳۹۶ش، ج۲، ص۲۵۰)}} به علت نیازمند است و اگر موجودی همیشه موجود باشد و مسبوق به عدم نباشد([[حدوث و قدم|قدیم زمانی]])، بی‌نیاز از علت است.<ref>صدر، فلسفتنا، ۱۴۰۲ق، ص۳۱۸.</ref> این نظریه به [[کلام اسلامی|متکلمان]] منسوب است.<ref>طباطبائی، نهایة الحکمه، تعلیقات غلامرضا فیاضی، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۴۵؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۳.</ref>

| ۳|| مساوق{{یادداشت|در «مساوقت»، افزون بر وحدتِ مصداق که در «مساوات» نیز هست، وحدتِ جهتِ صدق نیز شرط است؛ در نتیجه، «مساوقت» أخص از «مساوات» است. ازاین‌رو کسی که علم و وجود را مساوق می‌داند، هم مصادیق آنها را یکی می‌داند و هم جهتِ صدق آنها بر مصادیق را یکی می‌داند. (نبویان، جستارهایی در فلسفه اسلامی: مشتمل بر آراء اختصاصی آیت‌الله فیاضی، ۱۳۹۷ش، ج۳، ص۲۷)}} با وجود است نه لازمه آن||| لازمه ماهیت است<ref>جوادی آملی، رحیق مختوم، ۱۳۸۶ش، ج۱-۴، ص۴۸۳.</ref>

| ۴|| متناسب با [[اصالت وجود]] است||| متناسب با اصالت ماهیت{{یادداشت|به نظر [[غلامرضا فیاضی]]، چون موضوع امکان ماهوی، ماهیت من حیث هی است و ماهیت من حیث هی -خواه بر مبنای [[اصالت وجود]] و خواه بر مبنای اصالت ماهیت- مفهومی اعتباری است (چرا که طرفداران اصالت ماهیت، ماهیت خارجی را اصیل می‌دانند نه ماهیت عقلی من حیث هی) پس امکان ماهوی که لازمه آن است نیز مفهومی اعتباری است و از این منظر، حاجت ممکن به علت نیز اعتباری است. (طباطبائی، نهایة الحکمه، تعلیقات غلامرضا فیاضی، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۴۶-۲۴۷)}} است<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۶۶۸-۶۶۹.</ref>

[[ملاصدرا]] با نقد امکان ماهوی و طرح امکان فقری،{{یادداشت|[[فلسفه اسلامی|فیلسوفان مسلمان]] با تحلیل امکان ماهوی، [[برهان حدوث|برهان حدوث و قدم]] متکلمان را مخدوش، و مشتمل بر دور مضمر می‌دانند زیرا [[حدوث و قدم|حدوث]] وصف موجود بعد از ایجاد معلول است و نمی‌تواند علت یا شرط نیاز معلول به علت باشد. [[ملاصدرا]] با تحلیلی مشابه، برهان امکان و وجوب اهل حکمت را که بر اساس امکان ماهوی است مورد خدشه قرار داده و نشان می‌دهد که امکان ماهوی صفت ماهیت است و ماهیت تبع وجود، و وجود بعد از ایجاد، و ایجاد پس از ایجاب است و امکان که به چند مرتبه بعد از نیاز معلول به علت است، نمی‌تواند در رتبه مقدم بر آن به عنوان سبب نیاز معلول به علت در نظر گرفته شود. ملاصدرا با نقل محور برهان از امکان ماهوی به امکان فقری، برهان امکان و وجوب را از اشکال مزبور مصونیت می‌بخشد. (جوادی آملی، رحیق مختوم، ۱۳۸۶ش، ج۱-۴، ص۴۸۴)}} به تقریری از برهان صدیقین پرداخت که اولا مبتنی بر [[اصالت وجود]] است؛<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۱۶.</ref> ثانیا بی‌نیاز از اثبات استحاله دور و [[تسلسل]] است<ref>جوادی آملی، تبیین براهین اثبات خدا، ۱۳۸۸ش، ص۱۹۵.</ref>{{یادداشت|در نقد این ادعا گفته شده اولا [[ابن سینا]] نیز در تقریرش از [[برهان صدیقین]]، از استحاله دور و تسلسل استفاده نکرد و ثانیا [[ملاصدرا]] نیز در تقریرش از برهان صدیقین، گاهی از استحاله دور و تسلسل استفاده کرده است. (ذبیحی، فلسفه مشاء با تکیه بر اهم آراء ابن سینا، ۱۳۹۰ش، ص۳۲۶-۳۲۷ و ص۳۴۴-۳۴۷)}} و ثالثا علاوه بر اثبات وجود خدا، [[صفات جمال و جلال الهی|صفات کمالی]] او را هم اثبات می‌کند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۵، ص۵۱۷-۵۱۸.</ref>