حسان بن ثابت: تفاوت میان نسخه‌ها

| نسب/قبیله = قبیله [[اوس و خزرج|خزرج]] و از طایفه بنی‌‌نجار

'''حَسّان بن ثابِت'''، از بزرگ‌ترین شاعران عرب قبل از ظهور [[اسلام]] و در آغاز [[دوره اسلامی]] است. وی را جزو [[صحابه]] [[رسول خدا(ص)]] به شمار آورده‌اند. او اشعاری در دفاع از پیامبر(ص) و هجو دشمنان اسلام دارد؛ البته او در هیچ‌یک از [[غزوه|غزوات]] صدر [[اسلام]] شرکت نکرد.

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = غدیریه حسان بن ثابت در توصیف [[واقعه غدیر]]:{{سخ}}{{شعر|ثلث}}{{ب| ینادیهم یوم الغدیر نبیهم| بخم و أسمع بالرسول منادیا}}{{ب|فقال فمن مولاکم و ولیکم| فقالوا و لم یبدوا هناک التعادیا}}{{ب| إلهک مولانا و أنت ولینا| و لم‌تر منا فی المقالة عاصیا}}{{ب| فقال له قم یا علی فإننی|رضیتک من بعدی إماما و هادیا}}{{ب| فمن کنت مولاه فهذا ولیه| فکونوا له أنصار صدق موالیا}}{{ب| هناک دعا اللهم وال ولیه| و کن للذی عادی علیا معادیا}}{{پایان شعر}}<small>پیامبر خدا(ص) آنان را در روز غدیر ندا داد، چه ندای ارزشمندی. او فرمود: مولای شما و سرپست شما چه کسی است؟ آنان بی درنگ گفتند: خدای تو مولای ماست و تو سرپرست و ولی امر مایی. ما هرگز از فرمان تو سرپیچی نخواهیم کرد. در آن هنگام، پیامبر(ص) به علی فرمود: برخیز من تو را انتخاب کردم تا بعد از من امام و رهبر باشی. بعد فرمود: هر کس من مولا و رهبر اویم این مرد مولا و رهبر او خواهد بود; پس شما همگی، از سر صدق، از او پیروری کنید. بارالها، دوست او را دوست بدار و دشمن او را دشمن بدار.</small>

[[کنیه]]‌هایش ابوالولید، ابوالحُسام، ابوعبدالرحمان و ابوالمضرّب بود.<ref> ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول‌الشعراء، ص۲۰۳؛ ابن‌قتیبه، الشعر والشعراء، ج۱، ص۳۰۵؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۳۷۸؛ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة، ج۲، ص۶۳.</ref> او را حُسام نیز نامیده‌اند.<ref> رجوع کنید به ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول‌الشعراء، ص۸۹؛ آمدی، المؤتلف و المختلف، ص۸۹.</ref>

حسان [[یمن|یمنی‌]]الاصل بود.او چند سال قبل از سال تولد پیامبر(ص) ([[عام الفیل]])<ref>ابوالفرج اصفهانی، ج۴، ص۱۳۵ـ۱۳۶.</ref> در [[مدینه|یثرب]] به‌دنیا آمد و در همانجا رشد یافت.<ref> بستانی، ادباءالعرب، ج۱، ص۲۷۲؛ بروکلمان، تاریخ الادب‌العربی، ج۱، ص۱۵۲.</ref> او از قبیله [[اوس و خزرج|خزرج]] و از طایفه بنی‌‌نجار و از خویشاوندان [[پیامبر اکرم(ص)]] بود.<ref> ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول‌الشعراء، ص۱۷۹؛ شوقی‌ضیف، تاریخ الادب‌العربی، ج۲، ص۷۷.</ref> پدرش ثابت و جدّش مُنذِر بن حَرام، از اشراف و بزرگان قوم خزرج بودند.<ref> رجوع کنید به ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول‌الشعراء، ص۱۸۰.</ref> مادرش، فُرَیعة، نیز از همان قبیله بود که پس از [[هجرت]] پیامبراکرم(ص) به [[مدینه]]، اسلام آورد<ref> ابن‌قتیبه، الشعر والشعراء، ج۱، ص۳۰۵، ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۶۳.</ref> حسّان را '''ابن‌ فُرَیعه''' نیز خطاب می‌کردند.<ref> رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، ج۴، ص۱۴۴؛ آمدی، المؤتلف و المختلف، ص۱۶۵.</ref>

در [[ماجرای افک|ماجرای اِفْک]]، حسّان نیز مؤاخذه شد، اما او با سرودن مدحیه‌ای درباره [[عایشه]] و یادآوری سابقه خود در اسلام نزد پیامبر(ص)، از پیامبر(ص) و عایشه عذرخواهی نمود.<ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، ج۴، ص۱۵۶، ۱۶۱ـ۱۶۲؛ مفید، الجَمَل، ص۲۱۷ـ۲۱۹؛ قس: [[ابوالفرج اصفهانی]]، ج۴، ص۱۵۷ـ۱۶۰ به نقل از دیگران، که نوشته است این مؤاخذه به ‌سبب اعتراض حسّان به عده‌ای از تازه‌مسلمانان [[مهاجرین|مهاجر]] بود.</ref>

رسول خدا(ص) در مورد حسان فرمود: «اللهم ایده بروح القدس»<ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابة، ج۲، ص۵۵.</ref> خدایا او را مورد تائید [[روح القدس]] قرار بده. به نظر می‌رسد این گفته به صورت مشروط بیان شده باشد؛ چراکه بسیاری از دانشمندان قائل‌اند [[پیامبر(ص)]] درباره او فرمود: «''ای حسان تا وقتی که از ما دفاع کنی'' موید به تائیدات روح القدس خواهی بود.»؛<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۲۰، ص۴۳۳.</ref> البته این دعا به صورت‌های مختلفی بیان شده است. در یک مورد از پیامبر(ص) نقل شده است که در مورد او فرمود: «اللهم ایده بروح القدس لمناضلته عن المسلمین»،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۴۵. </ref> خدایا حسان را با روح القدس مورد حمایت و تایید قرار بده، به خاطر حمایت او از مسلمانان. در نقلی دیگر آمده:

در جریان خون‌خواهی [[عثمان بن عفان]]، حسّان به عثمانیان پیوست.<ref>طبری، سلسله۱، ص۳۲۴۵.</ref> هرچند قصایدی که در حمایت از عثمان و هجو قاتلانش به حسان نسبت داده‌اند چندان معتبر نیست.<ref> بروکلمان، تاریخ الادب‌ العربی، ج۱، ص۱۵۳؛ نیز رجوع کنید به مفید، الجمل و النصرة،ص ۲۱۷ـ۲۱۹.</ref> شوقی‌ ضیف<ref>شوقی ضیف، تاریخ الادب‌ العربی، ج۲، ص۸۱.</ref> این اشعار را ساخته [[امویان]] دانسته است تا ننگ هجو قریش را پاک کنند.

حسّان را برترین شاعر در میان شهرنشینان عرب دانسته‌اند<ref>اصمعی، کتاب فحولة الشعراء، ص۱۱، ۱۹؛ ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول‌ الشعراء، ص۱۷۹؛ ابوالفرج اصفهانی، ج۴، ص۱۳۶ـ۱۳۷.</ref> که شعرش موجب نشاط و طراوت می‌شد<ref>رجوع کنید به ابن‌قتیبه، الشعر والشعراء، ص۳۰۵.</ref> وی در تمامی دوران زندگی خود ــ چه قبل از اسلام و چه بعد از آن ــ این برتری را حفظ کرد<ref>ابوالفرج اصفهانی، ج۴، ص۱۳۶.</ref>اما بنا بر نظر اصمعی<ref>به نقلِ ابن‌قتیبه، الشعر والشعراء، ص۳۰۵.</ref> شعر حسّان در دوره اسلامی رو به افول نهاد.

حسّان اشعار برجسته بسیاری دارد<ref>ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول‌ الشعراء، ص۱۷۹.</ref> و از بهترین اشعارش در [[دوره جاهلی]]، مدح ملوک غَسّان است.<ref>ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول‌ الشعراء، ص۱۸۱؛ ابن‌قتیبه، الشعر والشعراء، ص۳۰۵.</ref> وی از اصحاب مُذَهَّبات (شاعرانی که اشعارشان با آب طلا نوشته می‌شد) به‌شمار می‌رود<ref> بستانی، ادباءالعرب، ج۱، ص۲۷۵.</ref> با وجود این، به ابیاتی که در بازار عُکاظ در مقابل اعشی و خَنساء به نابغه ذبیانی عرضه نمود اعتنایی نشد و از نظر حُطَیئه نیز اشعارش استحکام لازم را نداشت.<ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، ج۴، ص۱۶۷، ج۹، ص۳۴۰.</ref>

راویان بسیاری از جمله ابن‌حبیب (متوفای ۲۳۸ق) اشعار حسّان را روایت کرده و به جمع‌آوری دیوان وی و شرح آن پرداخته‌اند.<ref> رجوع کنید به بروکلمان، تاریخ الادب‌ العربی، ج۱، ص۱۵۳ـ۱۵۵؛ سزگین، تاریخ التراث‌ العربی، ج۲، جزء۲، ص۳۱۴ـ۳۱۶.</ref>

حجم اشعاری که به وی نسبت داده شده برای هیچ شاعری روایت نشده است و احتمالاً بسیاری از این اشعار را قریشیان به او نسبت داده‌اند،<ref>ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول‌الشعراء، ص۱۷۹، ۱۸۳.</ref> همچنین به نظر می‌رسد که شعر او با اشعار فرزندش عبدالرحمان و برخی شاعران، به‌ویژه [[کعب‌ بن مالک انصاری]] و [[عبدالله بن رواحه]]، درآمیخته است.<ref> شوقی ضیف، تاریخ الادب‌العربی، ص۸۰؛ نیز رجوع کنید به ابن‌قتیبه، الشعر والشعراء، ج۱، ص۳۰۷ـ۳۰۸؛ حسّان‌بن ثابت، دیوان، ج۱، ص۱۶۶، ۲۵۰، ۴۸۲، توضیح ولید عرفات.</ref>

سروده او در [[غدیر خم]] اولین [[غدیریه]] تاریخ اسلام است.<ref> امینی، الغدیر، ج۲، ص۶۵؛ نیز رجوع کنید به سُلیم‌بن قیس هلالی، کتاب سُلیم‌بن قیس الهلالی، ج۲، ص۸۲۸ـ۸۲۹؛ مفید، الجمل، ص۲۲۰ـ۲۲۲.</ref>

او همچنین، با دفاع از پیامبر(ص)، طلایه‌دار شعر سیاسی است و در مدح ایشان از روشی نو در الفاظ و تعبیرات استفاده کرده که پیش از او در شعر جاهلی سابقه نداشته است. به همین دلیل وی در مدح، شاعری صاحب سبک محسوب می‌شود.<ref>بستانی، ادباءالعرب، ج۱، ص۲۷۸، ۲۸۱.</ref>