تبرک: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تَبَرُّک''' عملی دینی، به معنای درخواست خجستگی، میمنت و نوعی طلب التفات و لطف از [[خداوند]] یا موجوداتی مقدس است که نزد خدا احترامی خاص دارند. موضوع تبرک ‌می‌تواند انسان مانند پیامبران، [[امامان معصوم(ع)|امامان]] و اولیا و یا اشیاء و اماکنی مانند قرآن و کعبه باشد. [[پرونده:رکن یمانی که به اعتقاد شیعیان برای ورود فاطمه بنت اسد و تولد حضرت علی در داخل کعبه شکافته شد.jpg|بندانگشتی|[[رکن یمانی]] [[کعبه]] که به اعتقاد شیعیان برای ورود [[فاطمه بنت اسد]] و تولد حضرت [[امام علی(ع)|علی(ع)]] در داخل کعبه شکافته شد.]] افزون بر مستند بودن تبرک به شواهد [[قرآن|قرآنی]]، [[احادیث]] و [[سنت نبوی|سنّت نبوی]] و  [[سیره]] [[ائمه]] (ع)، صحت و جواز اعتقاد به تبرک بر اساس مبانی [[کلام امامیه|کلامی]] و روان شناختی نیز  قابل اثبات است. مشروعیت و جواز تبرک را پیروان همه مذاهب اسلامی پذیرفته‌اند و تنها [[وهابیت|وهابیون]] در قرن اخیر به تبعیت از دیدگاه [[ابن تیمیه]]، مشروعیت آن را انکار کرده‌اند.

===معنای لغوی===

تبرک، از ریشه «ب ر ک» است که برای این ماده در منابع لغت‌شناسی، معانی خیر کثیر و فزونی، سینه شتر، سعادت و ثبات بیان شده است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۵ق، ج۱۰، ص۳۹۵؛ راغب اصفهانی، مفردات غریب القرآن، ۱۴۰۴ق، ص۴۴؛ ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۲۷.</ref> گفته شده این واژه در اصل، از زبان سامی و به معنای نزدیکی و قرابت است.<ref>جفری، واژه‌های دخیل، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۶.</ref>

===معنای اصطلاحی===

در اصطلاح دینی، تبرک عبارت است از طلب برکت، شگون و خیر  از خدا یا انسان و شیئی که خدا امتیاز ویژه‌ای به او بخشیده است؛ خواه برکت دنیوی باشد، مانند افزایش روزی، خواه اخروی، مانند علوّ درجات در آن دنیا؛ همچنین برکت می‌تواند مادی باشد یا معنوی. <ref>حمادة الجبرین، تسهیل العقیدة الاسلامیة، دار العصیمی، ج۱، ص۲۸۷؛ الموسوعه الفقهیه الکویتیه، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۶۹ ؛ ج۷، ص۴۸۸؛ جدیع، التبرک انواعه و احکامه، ۱۴۱۵ق، ص۴۳.</ref>

===ارتباط تبرک با توسل===

تبرک از نظر مفهومی و مصداقی با [[توسل]] قرابت بسیاری دارد، به ویژه هرگاه که برای رسیدن به خیر معنوی تبرک صورت گیرد.

== تبرک در آیات و روایات==

واژه تبرک، در [[قرآن مجید]] به کار نرفته است، اما ماده آن، ۳۴ مرتبه و در قالب الفاظ بارَکَ، بارَکنا، بورِکَ، تَبارَک، بَرَکات، بَرَکاتُه، مُبارَک، مبارَکاً و مُبارَکه به کار رفته است. مبارک در قرآن وصف انسان‌ها، موجودات، مکان‌ها و زمان‌های خاصی شده است.

=== موجودهای برکت یافته===

{{ستون-شروع|۲}}

* [[حضرت نوح (ع)]] و همراهانش: «قیلَ یا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِنَّا وَ بَرَکاتٍ عَلَیک وَ عَلی‏ أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَک وَ أُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ یمَسُّهُمْ مِنَّا عَذابٌ أَلیمٌ»؛ <ref>سوره هود، آیه ۴۸.</ref>

===مکان‌های مبارک===

* [[کعبه]]<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۱۳۹.</ref> و [[مسجد الحرام]]: «ان اول بیت وضع للناس للذی بِبکّةَ مبارکاً»؛<ref>سوره آل عمران، آیه ۹۶.</ref>

* [[مسجد النبی]]<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۷۸.</ref>

==مشروعیت تبرک==

بر اساس دیدگاه رایج مسلمانان، از نقطه نظر اعتقادی و [[کلام|کلامی]] زیارت قبور بزرگان و تبرک به آثار منسوب به ایشان امری پسندیده است. به گفته متکلمان مسلمان، برکت و مغفرت الهی به واسطه برخی اشخاص از جمله انبیا و اولیا و اشیای مقدس مانند کعبه نازل می‌گردد.<ref>نگاه کنید به: مطهری، عدل الهی، ۱۳۵۷ش، ص۲۷۷-۲۷۹.</ref>

در این فرایند، واسطه‌ها از جانب خداوند قرار داده شده‌اند و منشأ اصلی [[برکت]]، خداوند است<ref>مطهری، عدل الهی، ۱۳۵۷ش، ص۲۸۴.</ref> و امور مقدسی که مسلمانان از آن برکت می‌طلبند، شأنی مستقل از [[خداوند]] نداشته و تبرک جستن به آنها تلازمی با [[شرک]] ندارد.<ref>الموسوعه الفقهیه، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۷۰-۷۴.</ref>

===شیعیان===

در فقه شیعه، طلب برکت از آنچه از نظر شرع، دارای قداست و احترام است، جایز و بلکه راجح و [[مستحب]] است. برای نمونه، تبرک جستن به نام [[ائمه]] با نوشتن این نامها بر [[کفن]] و جریدتین (دو تکه چوب تازه)،<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۴۳؛ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۲۲۵-۲۴۱.</ref> و  نامگذاری فرزندان به نام ایشان،<ref>نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۳۱، ص۲۵۴.</ref>، تبرک به مشاهد مشرفه و تربت قبور [[معصومین]]، و قرار دادن [[تربت]] در قبر به قصد تبرک،<ref>حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۲۴۱.</ref> تبرک به [[قرآن]] با نوشتن آیات قرآنی بر [[کفن]]<ref>نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۳۱، ص۲۵۴.</ref> و مسّ کلمات و حروف آن<ref>آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ش، ج۳، ص۱۷۰.</ref> [[استحباب|مستحب]] است.

===مذاهب چهارگانه اهل سنت===

فقهای [[اهل سنت]]، بین استحباب و [[کراهت]] تبرک به قبر [[محمد(ص)|حضرت رسول]] اختلاف نظر دارند. از سخنان آنان بر می‌آید که حکم به کراهت، عللی مانند احتمال بی احترامی به قبر شریف به سبب چسباندن بدن به آن دارد.<ref>امین، کشف الارتیاب، ۱۴۱۰ق، ص۳۴۵-۳۴۶.</ref>

=== جواز تبرک در سنت نبوی===

[[سنت]] [[پیامبر اکرم (ص)|حضرت رسول(ص)]] پشتوانه مهم جواز تبرک است. پیامبر اکرم (ص) در برخی روایات، [[اصحاب]] را به تبرک جستن از خودش تشویق کرده است.

===جواز تبرک در سیره اهل بیت(ع)===

#[[فاطمه زهرا(س)]] دختر پیامبر (ص) بعد از وفات پدرش بر سر قبر ایشان حاضر شد و تربت ایشان را به نشانه تبرک بر سر و صورت خویش می‌مالیدند.<ref>مرعشی، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۴۳۶؛ سمهودی، وفاء الوفاء، دارالکتب الاسلامیة، ج۴، ص۲۱۷؛ ابن صباغ، الفصول المهمّة، ۱۳۸۱ق، ص۱۳۲.</ref>

#در منابع روایی تبرک [[امام حسین(ع)]]،<ref>ابن اعثم، الفتوح، ۱۳۸۸ق، ج۵، ص۲۶-۲۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۳۲۸.</ref> [[امام صادق(ع)]]،<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۰، ص۱۵۷-۱۵۸.</ref> [[امام رضا(ع)]]<ref>قمی، الانوار البهیه، ۱۳۶۴ش، ص۱۱۰.</ref> و [[امام جواد(ع)]]<ref>کلینی، اصول الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۵۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۶۸.</ref> به قبر پیامبر نقل شده است.

== تبرک در سیره صحابه و مسلمانان==

[[صحابه]] در زمان حیات پیامبر (ص) و بعد از وفات ایشان، به او تبرک می‌جستند.<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۱۳.</ref> تبرک به نبی به دو دلیل بود؛ یکی به دست آوردن آثار معنوی از شخصیت پیامبر و دیگری اظهار ارادت و محبت به پیامبر (ص) و اهل بیتش (ع).  

تبرک جویی مسلمانان، به سه صورت بود: تبرک به بدن پیامبر، تبرک به اشیای متعلق به پیامبر و تبرک به مکان‌های مرتبط با پیامبر.

=== تبرک به بدن پیامبر (ص) ===

اصحاب، موی سر پیامبر را برای تبرک و تیمن نزد خویش نگاه می‌داشتند.<ref>نووی، المنهاج، ۱۳۹۲ق، ج۱۵، ص۸۲؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۷۹؛ ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۶، ص۲۱۳.</ref>

===تبرک به وسایل پیامبر (ص)===

[[پرونده:ظرف مقدسی که تربت اصلی و مقدس پیامبر در آن نگهداری میشود.jpg|بندانگشتی|ظرفی که ادعا می‎شود تربت پیامبر در آن نگهداری می‌شود]]

وسائل متعلق به حضرت نیز از دیگر موارد در این زمینه بوده است.<ref>حلبی، السیره الحلبیه، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۸۷.</ref> عصا،<ref>ابن حنبل، مسند، ۱۳۱۳ق، ج۳، ص۴۳۶.</ref> لباس،<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۸، ص۱۱۴.</ref> [[عبا]]،<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفه، ج۴، ص۱۵۷.</ref> [[عمامه]]،<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۹۶.</ref> کفش،<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۸، ص۱۱۳.</ref> سجاده، قبضه شمشیر،<ref>زرقانی، شرح الزرقانی، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۸۶.</ref> پرچم<ref>ابوریحان بیرونی، الآثار الباقیة، ۱۴۲۲ق، ص۴۰، ۴۲و۵۰.</ref> و تخت پیامبر(ص)<ref>زرقانی، شرح الزرقانی، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۹۶.</ref> از جمله این موارد است.

=== تبرک جویی به غیر پیامبر(ص)===

مسلمانان علاوه بر تبرک به [[رسول خدا]] (ص)، به غیر ایشان نیز تبرک می‌جسته‌اند. طبق نقلی حضرت رسول به عرق پیشانی [[حضرت علی]] تبرّک جسته است.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۲۴۲.</ref>

*[[مسجد کوفه]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۳۹۶.</ref>.

تبرک به قبور در میان مسلمانان منحصر به قبر [[حضرت رسول(ص)]] نبوده است، بلکه آنان به قبر [[صحابه]]، [[تابعین]] و صالحان نیز متبرک می‌جسته‌اند. [[تقی الدین سبکی|سُبکی]] عالم اهل سنت معتقد است: بر اساس دین و سیره سلف صالح، حتی تبرک به برخی از اموات صالح نیز جایز است.<ref>سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۹۶.</ref> وی هم چنین می‌گوید برکت‌جویی به قبور انبیای سابق و صالحان همواره سیره علما و مسلمانان بوده است.<ref>سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۰.</ref> برخی از موارد تبرک‌جویی مسلمانان در کشورهای مختلف عبارتند از:

*[[تربت]] [[امام حسین(ع)]]

*تربت [[امام رضا(ع)]]<ref>ابن حجر، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۳۳۹.</ref>

#تبرک‌جویی تنها در حق پیامبر (ص)و آن هم تنها در زمان زنده بودن پیامبر (ص) جایز بوده و پس از وفات ایشان، حتی تبرک به اجزای بدن و چیزهایی که با ایشان در ارتباط بوده نیز جایز نیست.<ref>شاطبی، الاعتصام، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸؛ سلامی، الحکم الجدیرة، ۱۹۹۰م، ص۵۵.</ref>

#تبرک مشروع تنها در حق پیامبر جایز است و خداوند تنها در بدن ایشان برکت را قرار داده است و این عمل در حق غیر ایشان به هیچ وجه جایز نیست.<ref>ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۳۰، ۱۴۴.</ref>

===دلایل ===

این عده برای اثبات مدعای خود چند دلیل بیان کرده‌اند:

# تبرک به غیر پیامبر مستلزم شرک و در زمره کارهای بت پرستان است و از سوی دیگر هیچ دلیلی بر صحت و جواز این عمل از [[سنت]] نداریم. <ref>امین، کشف الارتیاب، ۱۴۱۰ق، ص۳۴۱.</ref>

# تبرک اصحاب به پیامبر به این دلیل بوده که او ولایت الهی بر مومنان داشته است و چون ولایت پیامبر (ص) مختص به زمان حیات آن حضرت است، پس تبرک نیز جایز نیست.<ref>نگاه کنید به: شاطبی، الاعتصام، ۱۴۲۰ق، ص۳۱۰-۳۱۳.</ref>

# [[صحابه]] و [[تابعین]] از تبرک‌جویی به غیر حضرت رسول (ص) و آثار ایشان خودداری می‌کردند. علت آن نیز جلوگیری از افتادن در [[شرک]] و [[غلو]] بوده است.<ref>شاطبی، الاعتصام، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸؛ جدیع، التبرک انواعه و احکامه، ۱۴۱۵ق، ص۲۶۸.</ref>

{{اصلی|بدعت}}

در باره بدعت دانستن تبرک نیز کسانی پاسخ‌هایی داده‌اند:

#کارهایی مانند قرار دادن [[تربت]] بر چشم، یا قرار دادن موی پیامبر توسط [[احمد بن حنبل]] بر روی چشم و نیز امتناع [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] از اسب سواری بر خاک [[مدینه]] به این دلیل که محل قدم‌های حضرت بوده است<ref>الیحصبی، ترتیب المدارک، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۹۳.</ref> نشانگر احترام به انبیا و اولیا و آثار ایشان است و به تایید قرآن و سنت رسیده است و بدعت نیست.

# در مواردی هم که نصی بر جواز در میان نیست، بر خلاف نظر وهابیون، می‌توان به [[اصل اباحه]] استناد و تمسک کرد و بر اساس اصالة الاباحه هر عملی که دلیلی بر حرمتش نداریم، مجاز و [[مباح]] است.<ref>امین، کشف الارتیاب، ۱۴۱۰ق، ص۱۸۲.</ref>

# بر فرض که این عمل یا نوع خاصی از آن، امری جدید باشد که سابقه‌ای در عصر پیامبر (ص) ندارد، اما هر نوع بدعتی ناپسند و [[حرام]] نیست، بلکه بدعت ناپسند و حرام، امر جدیدی است که در [[دین]] گذارده شود و دلیلی بر مشروعیت آن نداشته باشیم.<ref>السلامی، جامع العلوم، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۲۷.</ref> در حالی که تبرک، که ادله و شواهد متعدد بر سنت و سیره مسلمانان بر آن داریم را نمی‌توان بدعت ناپسند دانست. بلکه بر اساس نظر [[شافعی]] [[بدعت|بدعت پسندیده]] است.<ref>السلامی، جامع العلوم، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۳۱.</ref>

آثار مکتوب بسیاری به صورت مستقل و تفصیلی به بحث و تحقیق درباره تبرک پرداخته‌اند؛ از جمله:

{{ستون-شروع|2}}

* البرکة، اثر محمد بن عبدالرحمان وصابی

{{پایان}}

== پانویس ==

{{پانویس۲}}

== منابع==

{{منابع}}

{{پایان چپ‌چین}}

{{پایان}}

==پیوند به بیرون==

* [http://rch.ac.ir/article/Details/7349 دانشنامه جهان اسلام، مدخل تبرک]

* [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/4156 دایره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل تبرک]