|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{الگو:کتاب‌شناسی ناقص}}
| | '''جَفْر''' عنوان کتاب حدیثی است که به املای [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] و خط [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] نوشته شد. کتاب جفر از [[ودایع امامت]] و از منابع علم امام به شمار می‌آید که مطابق برخی از روایات، تنها پیامبر و اوصیای او می‌توانند به آن نگاه کنند. بر اساس برخی روایات، [[امامان شیعه|امامان(ع)]] علاوه بر کتاب جفر، جفرهای دیگری دارند که آنها کتاب نبوده و تنها انبانی برای نگهداری اشیاء معنوی دیگر، مانند [[تورات]]، [[انجیل]] و [[مصحف فاطمه(س)]] هستند. |
| '''جَفْر و جامعه''' عنوان دو کتاب حدیثی به املای [[پیامبر اکرم(ص)]] و نگارش [[علی(ع)|حضرت علی(ع)]] است. این دو کتاب از [[ودایع امامت]] و از منابع علم امام به شمار می‌آید. | |
|
| |
|
| محتوای کتاب جفر که فقط در اختیار امامان [[شیعه]] است، همه [[احکام|احکامی]] است که مردم به آن نیاز دارند، تا حدی که حتی جریمه خراش رساندن، که از کوچکترین و کم اهمیت‌ترین موضوعات است نیز در این کتاب وجود دارد.
| | برخی محققان معتقدند کتاب جفر به صورت رمزی نوشته شده و [[علم منایا و بلایا]] در آن ثبت شده است. پوسیده نشدن جفر و از بین نرفتن مرکب آن، از دیگر ویژگی‌های ذکر شده در احادیث، برای این کتاب است. برخی از محققان با استناد به احادیث بر این باورند که این کتاب اکنون نزد [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام زمان(عج)]] است. |
|
| |
|
| کتاب جامعه نیز در بردارنده اخبار گذشته و آینده تا [[روز قیامت]] و تأویل همه [[آیه|آیات]] و نام اوصیا از خاندان پیامبر(ص) و آنچه بر ایشان می‌گذرد است. کتاب جامعه را افراد مورد اعتمادِ زیادی دیده‌اند. | | ==معرفی و جایگاه== |
| | بر اساس احادیث شیعه، کتاب جفر به املای پیامبر(ص) و کتابت علی(ع) نوشته شده است.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۹ و ۵۰۶-۵۰۷؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۸.</ref> اگرچه جفر در لغت به معنای برّه یا بزغاله آمده است<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه جفر؛ فیومی، المصباح المنیر، ذیل واژه جفر.</ref>، اما در اصطلاحِ روایات، به کتاب خاصی گفته می‌شود که با املای پیامبر(ص) و کتابت علی(ع) بر پوست بزغاله نوشته شده است.<ref>برکات، حقیقة الجفر عند الشیعة، ۱۴۳۰ق، ص۲۸-۳۰.</ref> مطابق روایتی از [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] خداوند در روزهای پایانی عمر پیامبر به او دستور داد تا همراه علی بن ابی‌طالب به [[کوه احد|کوه اُحُد]] روند و بزغاله‌ای را که در آنجا یافتند، ذبح کنند. آنها پس از انجام این دستور، پوست حیوان را دباغی شده یافتند. [[جبرئیل]] با گروهی از فرشتگان نازل شده، قلم و دواتی به رنگ سبز آورد و علی(ع) با آن قلم و دوات بر آن پوست دباغی شده کتاب را نوشتند.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۵۰۶-۵۰۷.</ref> |
|
| |
|
| ==کتاب جفر==
| | مطابق برخی از روایات، جفر از جمله [[ودایع امامت]] است که بر امام بودن صاحب آن دلالت دارد.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۸؛ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۱۰۲-۱۰۳؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۱۸-۴۱۹.</ref> به گفته [[آقابزرگ تهرانی]]، مؤلف [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|کتاب الذریعه]]، کتاب جفر همچون دیگر ودایع امامت، میان [[امامان شیعه]] دست به دست می‌گشته و اکنون نیز نزد [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام مهدی (عج)]] است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۱۹.</ref> اگر چه برخی از نویسندگان، [[علم جفر]] را به امام علی(ع) نسبت داده‌اند<ref>کاشفی، حرز الامان، چاپ سنگی، ص۸.</ref>، در مقابل محققانی این نسبت را بدون دلیل دانسته‌اند.<ref>بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۸.</ref> |
| جفر، در اصطلاح نام کتابی است که [[پیامبر(ص)]] آن را به [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] املا کرد<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref> و چون حضرت علی آن را بر پوست گوسفندی نوشت، به نام آن پوست یعنی جفر معروف گردید.<ref>فرضی‌پوریان، تحلیلی درباره جفر و جامع، دو منبع علم امام، ص۷۸.</ref> جفر واژه‌ای عربی است و در لغت به بچه گوسفند یا بچه شتری گفته می‌شود که شکمش بزرگ شده و علف‌خوار است.<ref>فراهیدی، العین، ج۶، ص۱۱۰.</ref>
| |
|
| |
|
| برخی متون شیعی، از جفر ابیض (سفید) و جفر احمر (سرخ) یاد کرده‌اند.<ref>اربلی، ج۲، ص۳۸۲؛ کلینی، ج۱، ص۲۴۰.</ref> این دو جفر، دو انبان چرمین‌اند که در اولی شماری کتاب و در دومی شمشیر [[محمد(ص)|رسول خدا]] قرار داشته است.<ref>مجلسی، ج۲۶، ص۳۷ ۳۸.</ref> کتاب‌های موجود در جفر ابیض برخی کتاب‌های آسمانی پیشین، [[مصحف فاطمه(س)]] و کتاب جامعه است.<ref>مجلسی، ج۲۶، ص۴۲، ۴۳، ۴۶، ۴۹.</ref>
| | ===جفرهای دیگر=== |
| | در بعضی روایت‌ها از جفرهای دیگری چون جفر اَبیَض (سفید) و جفر اَحمَر (سرخ) سخن به میان آمده است.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۳؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۴۰.</ref> اکرم برکات، نویسنده لبنانی معتقد است جفرهای دیگر، غیر از کتاب جفر و انبان چرمی برای نگهداری اشیاء معنوی است.<ref>برکات، حقیقة الجفر عند الشیعة، ۱۴۳۰ق، ص۴۳.</ref> بر پایه برخی از روایات، کتاب‌های مقدسی چون [[صحف ابراهیم|صحف ابراهیم(ع)]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۴۰.</ref>، [[تورات]]، [[انجیل]]، [[زبور]] و [[مصحف فاطمه(س)]] در جفر ابیض<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۸۶.</ref> و شمشیر پیامبر(ص) در جفر احمر نگهداری می‌شود.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۸۶؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۱۱.</ref> |
|
| |
|
| === محتوا و ویژگی‌ها=== | | ===از نگاه اهل تسنن=== |
| بنا بر روایات محتوای کتاب جفر عبارت است از:
| | بیشتر [[اهل سنت و جماعت|اهل تسنن]] کتاب جفر را به [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نسبت داده‌اند.<ref>بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.</ref> به باور ابن‌خلدون تاریخ‌نگار قرن هشتم، کتاب جفر نوشته هارون بن سعید العجلی از بزرگان [[زیدیه]] است که روایت‌هایی را از امام صادق(ع) درباره وقایع آینده نقل می‌کند.<ref>ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۴۱۵-۴۱۶.</ref> |
| * علم انبیا و اولیای الهی
| |
| * همه علوم حتی حکم دیه خراش
| |
| * همه کتاب‌های گذشته و اموری که مردم تا [[قیامت]] به آن نیاز دارند.
| |
| * همه حوادث و رخدادهای آینده تا روز قیامت
| |
| *جفر از [[ودایع امامت]] است و از امامی به امام دیگر منتقل می‌شود.<ref>كلينی، الكافى، ج۱، ص۲۳۹؛ شیخ مفيد، الإرشاد، ج۲، ص۱۸۶.</ref>
| |
|
| |
|
| ===نگهداری ===
| | [[ابن‌تیمیه]]، اندیشمند تأثیرگذار [[سلفیه|سَلَفی]]، وجود کتاب جفر و هرگونه کتابی از ائمه(ع) در موضوع اخبار آیندگان را انکار کرده است.<ref>ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۱۳۶.</ref> به گفته برخی از نویسندگان اهل سنت، اختصاص داشتن [[علم غیب]] به خدا و بعضی از پیامبران، دلیل انکار جفر بوده است.<ref>ابوالعزائم، الجفر، ۱۴۳۲ق، ص۱۸.</ref> |
| بر اساس روایات [[اهل البیت علیهم السلام|اهل بیت(ع)]]، کتاب جفر همچون شمشیر پیامبر(ص)، میان [[امامان شیعه]] دست به دست می‌گشته و اکنون نیز نزد [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام مهدی (عج)]] است.<ref>عاملی، ص۱۲۵-۱۳۳.</ref> بر اساس برخی روایات [[شیعه]]، شمشیر رسول خدا، کتاب جفر و جامعه نزد هر کس باشد، نشانه [[امامت]] اوست، <ref>شیخ صدوق، معانی‌الاخبار، ص۱۰۲-۱۰۳.</ref> از [[امام کاظم(ع)]] نقل شده کسی جز [[نبی]] و وصی او، کسی نمی‌تواند در جفر بنگرد و نگریستن در آن از امتیازات اوصیای پیامبر(ص) است.{{مدرک}}
| |
|
| |
|
| البته برخی منابع اهل سنت ادعا کرده‌اند که کتاب جفر در [[مراکش|مغرب]] (مراکش) و در میان خاندان عبدالمؤمن نیز موجود بوده است<ref>مراکشی، المعجب، ص ۱۸۰.</ref> به نوشته ابن خلکان، محمد بن تومرت (متوفی ۵۲۴ق) مطالب این کتاب را از عبدالمؤمن مراکشی فراگرفته بود.<ref>ابن خلکان، ج۵، ص۴۸.</ref> همچنین ابن ابی‌اصیبعه، قصیده‌ای منسوب به [[ابن سینا]] را آورده که سراینده در آن، بر مبنای برخی محاسبات [[علم نجوم|نجومی]] و با اعتماد به کتاب جفر منسوب به [[امام علی(ع)]]، پیشگویی‌هایی کرده است.<ref>ابن ابی‌اصیبعه، عیون الانباء، ص۴۵۴-۴۵۷.</ref>
| | ==محتوا و ویژگی‌ها== |
| | بر اساس روایتی از امام صادق(ع) [[علم منایا و بلایا|علم مَنایا و بَلایا]] و اخبار تمامی حوادث از ابتدا تا هنگام برپایی [[قیامت]]، در کتاب جفر ثبت شده است.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۵۳.</ref> مطابق روایت امام صادق(ع)، [[علائم ظهور]]، خبر دوستان و دشمان امام علی(ع) که تا قیامت زاده خواهند شد و تفسیر آنچه که تنها خدا و [[راسخون در علم]] به آن آگاهند، از موضوعات جزئی ذکر شده در جفر است.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۵۰۷.</ref> |
|
| |
|
| ===در نوشته‌های اهل سنّت===
| | به باور برخی محققان، کتاب جفر به صورت رمزی نوشته شده است.<ref>برکات، حقیقة الجفر عند الشیعة، ۱۴۳۰ق، ص۶۹.</ref> حجم اندک جفر (پوست بزغاله) و مطالب بسیار گسترده آن (ثبت شدن تمامی حوادث عالم) محققان را بر آن داشته تا در صدد حلّ این ناسازگاری برآیند.<ref>برکات، حقیقة الجفر عند الشیعة، ۱۴۳۰ق، ص۶۹.</ref> [[سید میر شریف جرجانی]]، از عالمان حنفی مذهب قرن هشتم، در حلّ این اشکال معتقد است کتاب جفر به روش [[علم حروف]] نوشته شده است.<ref>جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۲۲.</ref> اما اکرم برکات با پذیرش رمزی بودن این کتاب، ادعای جرجانی را، ادعایی بدون دلیل خوانده، معتقد است در [[حدیث|احادیث]] هیچ توضیحی در این باره وجود ندارد.<ref>برکات، حقیقة الجفر عند الشیعة، ۱۴۳۰ق، ص۷۰.</ref> |
| در نوشته‌های [[اهل سنت]]، کتاب جفر بیشتر به [[امام صادق(ع)]] نسبت داده شده است. [[ابن خلدون]] اصل کتاب جفر را از امام صادق(ع) دانسته که [[هارون بن سعید عجلی]]، پیشوای [[زیدیه|زیدیان]]، از وی روایت کرده و در آن حوادثی ذکر شده است که در آینده برای [[امامان شیعه]] اتفاق خواهد افتاد و کتاب را به اعتبار پوستی که مطالب روی آن نوشته شده بوده، جفر نامیده‌اند.<ref> ابن خلدون، ج۱، ص۴۱۵-۴۱۶.</ref> به نظر ابن خلدون اگر چه امام صادق(ع) برخی نزدیکانش را از رخدادهای ناگوار آینده بر حذر می‌داشت و رخدادها همانگونه که او پیش‌بینی کرده بود، به وقوع می‌پیوست، اما در وجود چنین کتابی که تنها برخی اشارات عاری از هرگونه دلیل در اعتبار آن رسیده باید تردید کرد.<ref>ابن خلدون، ج۱، ص۴۱۵-۴۱۶.</ref>
| |
|
| |
|
| ابن قتیبه نیز به [[رافضیان]] درباره ادعای علم باطنی و وجود کتاب جفر نزد آنان خرده گرفته؛ زیرا، هارون بن سعید که این کتاب را روایت کرده، در یکی از سروده‌های خود از جفر و هر که به جفر می‌پردازد، بیزاری جُسته است.<ref>ابن‌قتیبه، ص۴۸-۴۹.</ref> همچنین [[بشر بن معتمر هلالی]] (متوفی ۲۲۶ق)، رئیس معتزلیان [[بغداد]]، در شعری به [[رافضیان]] طعنه زده که جفر آنان را غَرّه (فریفته وغافل) ساخته است.<ref>جاحظ، ج۶، ص۲۸۹.</ref> به عقیده [[ابوزهره]]، <ref>ابوزهره، ص۲۹، ۹۸.</ref> فرقه [[خطابیه]] اندیشه‌های مربوط به جفر را در میان [[شیعیان]] دوازده امامی رواج داد<ref>مقریزی، ج۴، ص۱۷۴-۱۷۵.</ref> ولی، با توجه به گرایش‌های غلوآمیز [[ابوالخطاب]]، داعیه‌دار این فرقه، و برائت جستن [[امام صادق(ع)]] از وی در حضور اصحاب، <ref> قاضی نعمان، ج۱، ص۴۹ ۵۰.</ref> قطعاً قرائت خطابیه از جفر را [[امامان شیعه]] تأیید نکرده‌اند.{{مدرک}}
| | پوسیده نشدن پوست بزغاله و از بین نرفتن مرکب آن، از ویژگی‌های ذکر شده برای کتاب جفر، در روایات است.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۵۰۶-۵۰۷.</ref> در روایتی از امام کاظم(ع) نگاه کردن به جفر از امتیازات پیامبر و جانشینان اوست و تنها آنها می‌توانند در جفر نگاه کنند.<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۸-۱۵۹؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۲.</ref> |
|
| |
|
| ==جامعه یا کتاب علی(ع)== | | ==نمونه‌هایی از استناد ائمه(ع) به کتاب جفر== |
| جامعه نیز عنوانی‌است مشهور برای کتابی از [[امام علی(ع)]] به املای [[محمد(ص)|رسول خدا]].<ref>صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد«ص»، ص۱۴۲۱۴۶.</ref><ref>کلینی، ج۱، ص۲۳۹.</ref> طبق نوشته‌های برخی عالمان شیعی، این اثر نخستین کتاب حدیثی است.<ref>صدر، ص۲۷۹.</ref> در روایات و گزارش‌های رسیده، این کتاب با عنوان‌های «کتاب علی»<ref>قمی، ج۱، ص۲۴۴.</ref><ref>صدوق، الامالی، ص ۳۸۵.</ref><ref>طوسی، الاستبصار، ج۱، ص۲۵۱؛ ج۲، ص۶۴.</ref> و «صحیفه»<ref>صفار قمی، ص۱۵۳ ۱۵۵.</ref><ref>مجلسی، ج۲۶، ص۲۲، ۲۴ ۲۵.</ref> نیز آمده است. تعدد عنوان‌ها حاکی از تفاوت این کتاب‌ها نیست، بلکه از ویژگی‌های یکسانی که در روایات برای آنها ذکر شده، نتیجه گرفته می‌شود که این عنوان‌ها حاکی از یک حقیقت‌اند.
| | در بعضی از روایات، از مراجعه ائمه(ع) به کتاب جفر و خبر دادن ایشان از امور غیبی سخن به میان آمده است؛ از جمله این روایت‌ها می‌توان به خبر امام صادق از زمان ولادت امام زمان، طول عمر او و حوادث غیبت<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۵۳.</ref> و نیز خبر دادن [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] از به سرانجام نرسیدن ولایت عهدی [[مأمون عباسی]] اشاره کرد.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۶۵.</ref> |
| البته [[آقا بزرگ تهرانی]] از کتاب علی با عنوان امالی رسول الله نام برده و آن را غیر از جفر و جامعه دانسته است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲، ص۳۰۶-۳۰۷.</ref>
| |
| ===ویژگی‌های کتاب علی(ع)===
| |
| بنا بر روایاتی که در وصف این کتاب با عنوان‌های پیش گفته وارد شده، این کتاب دو ویژگی بارز دارد: یکی این که املای آن را [[پیامبر اکرم(ص)]] و نگارش آن را [[علی(ع)]] برعهده داشته است<ref>کلینی، ج۷، ص۹۳ ۹۴، ۹۸؛.</ref><ref>مجلسی، بحار، ج ۲۶، ص۲۳ ۲۵.</ref> و دوم این که محتوای آن همه [[احکام]] و [[حلال]] و [[حرام]]هایی است که مردم در طول اعصار بدان نیاز دارند، حتی در پاره‌ای روایات برای تأکید این امر که مطالب کتاب را [[پیامبر اکرم(ص)]] املا فرموده است، عبارت «مِنْ فَلَقِ فیهِ» (از میان دو لب مبارکش) نیز آمده است.<ref>صفار قمی، ص۱۴۳، ۱۵۲.</ref><ref>کلینی، ج۱، ص۲۳۹.</ref> همچنین برای تأکید بر جامعیت آن، در برخی روایات آمده است که «حتی جریمه خراش رساندن»، که از کوچکترین و کم اهمیت‌ترین موضوعات است، در این کتاب وجود دارد.<ref>مجلسی، ج۲۶، ص۲۲، ۲۴ ۲۵.</ref> شاید یکی از علل نامگذاری این کتاب به جامعه، آن است که شامل بر تمام مسائل احکام و حلال و حرام است.
| |
| | |
| ===کتاب کوچکی که در غلاف شمشیر جا می‌گیرد===
| |
| نظر به گستردگی کتاب جامعه، باید صحیفه یا کتاب کوچکی را که در برخی مصادر [[اهل سنّت]] و [[شیعه]]، خبر وجود آن روایت شده<ref>ابن‌حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، ج ۱، ص۱۰۰، ۱۱۹، ۱۵۱.</ref><ref>بخاری، ج۱، ص۳۶؛ ج۴، ص۳۰، ۶۷، ۶۹؛ ج۸، ص۱۰، ۴۵، ۴۷؛.</ref><ref>نسائی، ج۸، ص۱۹، ۲۳۲۴.</ref>و حتی آن‌قدر کوچک بوده که در غلاف شمشیر [[محمد(ص)|رسول خدا]] یا [[امام علی(ع)]] جای می‌گرفته است، <ref>برقی، ج۱، ص۱۷ ۱۸.</ref> مکتوبی غیر از کتاب جامعه دانست<ref>جلالی، ص۵۸ -۵۹.</ref> یا با نظر به محتوای اندک این صحیفه، آن را بخشی از کتاب جامعه به شمار آورد. این مدعا با مفاد پاره‌ای از روایات<ref>صفار قمی، ص۱۴۴.</ref> همخوانی دارد و حتی عنوان‌هایی دیگر نظیر «صحیفه کتاب‌الفرائض»<ref>صدوق، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۲۴۷.</ref><ref>حر عاملی، ج۲۶، ص۷۴.</ref> نیز به بخش‌هایی از کتاب جامعه اشاره دارد؛ یعنی، جامعه کتابی با بخش‌های گوناگون بوده است که مردم، با توجه به محتوای بخش ها، با نام‌های گوناگون از آن یاد می‌کرده‌اند.<ref> باجگیران، ص۳۹.</ref>
| |
| | |
| بنا بر مجموع روایات، جامعه کتابی جامع و در بردارنده موضوعات گوناگون فقهی، مانند [[نماز]]، [[ادعیه]]، معاملات، [[قضا]]، شهادت (گواهی دادن به هنگام داوری)، [[حدود]] و [[دیات]]، مسائل [[ارث]] و نیز برخی موضوعات اخلاقی و اعتقادی بوده است. تعبیرهایی نیز بر گسترده و حجیم بودن کتاب جامعه دلالت دارد، از جمله «طولها سبعون ذراعاً» (درازای آن به‌اندازه هفتاد ذراع است)، <ref>صفار قمی، ص۱۵۱۱۵۳، ۱۵۵.</ref><ref>کلینی، ج۱، ص۵۹، ۲۹۵؛ ج۷، ص۱۲۵؛.</ref> «مِثلُ فَخِذِالبَعیر» (قطر آن مانند ران شتری است)؛<ref>صفار قمی، ص۱۷۳.</ref><ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۲۷۱.</ref> و «کتاباً مَدروجاً عَظیماً» (نوشته‌ای به هم پیچیده و بزرگ).<ref>عاملی، وسائل، ج۱، ص۶۲.</ref>
| |
| | |
| ===افراد متعددی کتاب جامعه را دیده‌اند===
| |
| امتیاز مهم جامعه بر دیگر کتاب‌های منسوب به [[امام علی(ع)]] این است که به رؤیت افراد متعددی رسیده، هر چند که درباره کتاب جفر در روایت آمده است: «جز نبی و وصی نبی کسی نمی‌تواند در آن بنگرد».<ref>مفید، الارشاد، ج ۲، ص۲۴۹۲۵۰.</ref><ref>قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص۸۹۷.</ref> به نوشته عبدالحلیم جُندی<ref>جندی، الامام جعفرالصادق، ص ۲۰۰.</ref> حتی [[منصور عباسی]] نیز موفق به رؤیت کتاب جامعه شده است. برخی از راویانی که موفق به رؤیت کتاب جامعه یا بخش‌هایی از آن شده‌اند، بدین قرارند: [[ابوبصیر مرادی]]، <ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، ص ۱۴۳.</ref><ref>کلینی، کافی، ج ۷، ص۱۱۹.</ref> [[عبدالملک بن اَعین]]، <ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، ص ۱۵۳.</ref> [[محمدبن مسلم]]، <ref>کلینی، کافی، ج ۶، ص۲۱۹۲۲۰.</ref><ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۹، ص۲.</ref> [[زُراره بن اَعْین]]، <ref>طوسی، الاستبصار، ج ۱، ص۳۸۷.</ref><ref>کلینی، کافی، ج ۷، ص۹۴ ۹۵.</ref> [[مُعَتَّب]]، <ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، ص ۱۴۵.</ref> [[ابن‌بُکیر]]<ref>کلینی، کافی، ج ۳، ص۳۹۷.</ref> و [[وهَب‌بن عبدالله سُوائی]].<ref>ابن‌بطریق، عمدة عیون صحاح‌الاخبار فی مناقب امام الابرار، ص ۳۱۴.</ref> مجید معارف<ref>معارف، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، ص ۴۳ ۴۵.</ref> نیز بیش از چهل تن را نام برده که برخی از آنان هر چند کتاب جامعه را ندیده‌اند، اصل وجود آن را روایت کرده‌اند.
| |
| | |
| ==پیدایش جفر و جامعه==
| |
| ===پیدایش ===
| |
| [[صفار قمی]] آغاز جفر را در روایتی منسوب به [[امام کاظم(ع)]] این‌گونه آورده است که در روزهای پایانی عمر [[پیامبر(ص)]]، همه اخبار گذشته و آینده تا روز [[قیامت]] و تأویل همه آیات و نام اوصیا از خاندان آن حضرت و آنچه بر ایشان می‌گذرد و نیز توصیه یکایک ایشان و شیعیانشان به صبر، بر آن حضرت [[وحی]] شد و پیامبر(ص) به امر خدا آنها را بر [[امام علی(ع)]] املا فرمود و آن حضرت نیز با مرکب سبز رنگی که [[جبرائیل]] از [[بهشت]] آورده بود، این مطالب را بر روی پوست جَفْرة (برّه یا بزغاله ماده)، که آماده شده بود، نوشت.<ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، ص۵۰۶-۵۰۷.</ref> در پایان این روایت آمده است که اوصیای پیامبر(ص) همه اخبار مَلاحِم را از این نوشته برگرفته‌اند.<ref>آملی، نفائس‌الفنون فی عرایس العیون، ج ۲، ص۹۳۹۴؛ مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۶، ص۲۶- ۲۷.</ref>
| |
| | |
| بنا بر روایتی که [[کلینی]] نقل کرده، خداوند مشی کلی [[امامان شیعه]] را در نوشته‌ای بر پیامبر(ص) نازل کرده است<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۷۹-۲۸۰.</ref>؛ احتمالاً این نوشته همان جفر و جامعه است که [[امام رضا(ع)]] به هنگام پذیرش [[ولایتعهدی مأمون]] از آن یاد کرده و در پایان عهدنامه نوشته است که: «ولایتعهدی را می‌پذیرم، ولی مضمون جفر و جامعه بر خلاف آن دلالت دارند».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۹، ص۱۴۸-۱۵۳.</ref> {{یادداشت|در روایتی دیگر آمده است که امام رضا در پایان عهدنامه نوشت: «مضمون جفر و جامعه چنین بیان می‌دارد که امر ولایتعهدی بتمامه منعقد نخواهد شد».(جرجانی، شرح‌المواقف، ج ۶، ص۲۲.)}}
| |
| | |
| جفر و جامعه از [[ودایع امامت]] است و از امامی به امام دیگر منتقل می‌شود.<ref>كلينی، الكافى، ج۱، ص۲۳۹؛ شیخ مفيد، الإرشاد، ج۲، ص۱۸۶.</ref>
| |
| ==تفکیک جفر و جامعه در منقولات اهل سنّت==
| |
| در گزارش‌های شیعی میان کتاب جفر و جامعه و محتوای آن دو تفکیک شده است اما در گزارش‌های اهل سنت چنین تفکیکی وجود ندارد، در پاره‌ای از گزارش‌های [[اهل سنّت]]، که از این دو کتاب به طور جداگانه یاد شده، محتوای آن دو، یک چیز معرفی شده است.<ref>جرجانی، شرح‌المواقف، ج ۶، ص۲۲.</ref> طاشکوپری‌زاده، و به تبع او حاجی خلیفه، با استحسانی فلسفی عرفانی، جفر و جامعه را عبارت از علم اجمالی دانسته‌اند به هر آنچه به نحو کلی یا جزئی در گذشته انجام گرفته است یا در آینده به وقوع خواهد پیوست، و در نتیجه، جفر را همان لوح قضا (یا عقل کلی) و جامعه را همان لوح قَدَر (یا نفس کلی) معرفی کرده‌اند.<ref>طاشکوپری‌زاده، کتاب مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج ۲، ص۴۲۵؛ حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۵۹۱.</ref>
| |
|
| |
|
| == پانویس == | | == پانویس == |
| خط ۵۷: |
خط ۳۰: |
| == منابع == | | == منابع == |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| * فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تصحیح: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، هجرت، ۱۴۱۰ق. | | * آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق. |
| * کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق. | | * ابوالعزائم، محمدماضی، الجفر، قاهره، دار الکتاب الصوفی، ۱۴۳۲ق. |
| * شمس‌الدین محمدبن محمود آملی، نفائس‌الفنون فی عرایس العیون، ج ۲، چاپ ابراهیم میانجی، تهران ۱۳۷۹. | | * ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة و القدریة، ریاض، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، ۱۴۰۶ق. |
| * ابن‌ابی‌اصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، چاپ نزار رضا، بیروت ۱۹۶۵.
| | * ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن‌خلدون، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق. |
| * ابن‌اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، چاپ محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ ش.
| | * ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب(ع)، قم، علامه، ۱۳۷۹ق. |
| * ابن‌بابویه، الامالی، قم ۱۴۱۷. | | * ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الصادر، ۱۴۱۴ق. |
| * صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، نجف ۱۹۷۲، چاپ افست قم ۱۳۶۴ ش. | | * برکات، اکرم، حقیقة الجفر عند الشیعة، بیروت، دار الصفوة، ۱۴۳۰ق. |
| * صدوق، علل الشرایع، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم، بی‌تا. | | * بهاردوست، علیرضا، [https://rch.ac.ir/article/Details/9780 «جفر و جامعه»]، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش. |
| * صدوق، عیون اخبارالرضا، چاپ حسین اعلمی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
| | * جرجانی، علی بن محمد، شرح المواقف، قم، الشریف الرضی، ۱۳۲۵ق. |
| * صدوق، کتاب‌الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ ش.
| | * شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق. |
| * صدوق، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴ق.
| | * شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق. |
| * صدوق، معانی‌الاخبار، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۱ ش. | | * شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳. |
| * ابن‌بطریق، عمدة عیون صحاح‌الاخبار فی مناقب امام الابرار، قم ۱۴۰۷. | | * شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق. |
| * ابن‌حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
| | * صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل محمد(ص)، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ق. |
| * ابن‌سینا، کنوز المعزّمین، چاپ جلال‌الدین همائی، تهران ۱۳۳۱ ش.
| | * عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیة، ۱۳۸۰ق. |
| * کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱.
| | * فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، انتشارات رضی، ۱۳۷۵ش. |
| * مجلسی، محمدباقربن، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، ج ۲۹۳۰، چاپ عبدالزهراء علویه، بیروت، بی‌تا.
| | * فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، بیروت، المکتبة العصریة، ۱۴۲۸ق. |
| * ابن‌طقطقی، الفخری فی الا´داب السلطانیة و الدول الاسلامیة، چاپ و. آلوارت، گریفزولت ۱۸۵۸.
| | * کاشفی، علی بن حسین، حرز الأمان من فتن الزمان، چاپ سنگی،بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. |
| * ابن‌قتیبه، کتاب تأویل مختلف الحدیث، قاهره: مکتبة المثنی، بی‌تا.
| | * کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق. |
| * ابن‌منظور؛ محمد ابوزهره، الامام الصادق: حیاته و عصره، آراؤه و فقهه، قاهره ۱۹۹۳.
| | |
| * اربلی، علی‌بن حسین، کشف‌الغمة فی معرفة الائمة، چاپ هاشم رسولی محلاتی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
| |
| * بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح‌البخاری، [ چاپ محمد ذهنی‌افندی ]، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
| |
| * برقی، احمدبن محمد، کتاب‌المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم، ۱۳۳۱ ش | |
| * بونی، احمدبن علی، شمس‌المعارف الکبری و لطائف‌العوارف، قم ۱۴۰۰/۱۹۸۰.
| |
| * جاحظ، عمروبن بحر، کتاب‌الحیوان، چاپ عبدالسلام محمد هارون، مصر، ۱۳۸۵۱۳۸۹/ ۱۹۶۵۱۹۶۹، چاپ افست بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۹. | |
| * جرجانی، علی‌بن محمد، شرح‌المواقف، چاپ محمد بدرالدین نعسانی‌حلبی، مصر ۱۳۲۵/۱۹۰۷، چاپ افست قم ۱۳۷۰ ش. | |
| * جندی، عبدالحلیم، الامام جعفرالصادق، قاهره ۱۳۹۷/۱۹۷۷. | |
| * جوهری، اسماعیل‌بن حماد، الصحاح: تاج‌اللغة و صحاح العربیة، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت، بی‌تا. چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
| |
| * باجگیران، محسن حسین‌زاده، «پژوهشی درباره کتاب جامعه»، نشریه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، ش ۵۱ و ۵۲، بهار و تابستان ۱۳۸۰.
| |
| * حسینی جلالی، محمدرضا، تدوین السنة الشریفة، قم ۱۳۷۱ ش.
| |
| * زبیدی، محمدبن محمد مرتضی، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، ج ۱۰، چاپ ابراهیم ترزی، کویت، ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
| |
| * صدر، حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، [ بغداد ۱۳۷۰ ]، چاپ افست تهران، بی‌تا. | |
| * صفار قمی، محمدبن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی، قم، ۱۴۰۴ق | |
| * اطاشکوپری‌زاده، حمدبن مصطفی، کتاب مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج ۲، حیدرآباد دکن ۱۴۰۰/۱۹۸۰.
| |
| * طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم، بی‌تا. | |
| * طوسی، محمدبن حسن، الاستبصار، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰. | |
| * طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
| |
| * عاملی، اکرم احمد برکات، حقیقة الجفرعند الشیعة، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵. | |
| * عیاشی، محمدبن مسعود، کتاب‌التفسیر، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۸۰۱۳۸۱، چاپ افست تهران، بی‌تا.
| |
| * فیومی، احمدبن محمد، المصباح‌المنیر، بیروت ۱۹۸۷.
| |
| * قاضی نعمان، نعمان‌بن محمد، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام، و القضایا و الاحکام، چاپ آصف‌بن علی‌اصغر فیضی، قاهره [ ۱۹۶۳ ۱۹۶۵ ]، چاپ افست، قم، بی‌تا. | |
| * قطب راوندی، سعیدبن هبه اللّه، الخرائج و الجرائح، قم، ۱۴۰۹. | |
| * قمی، علی‌بن ابراهیم، تفسیرالقمی، چاپ طیب موسوی جزائری، قم، ۱۴۰۴.
| |
| * کشّی، محمدبن عمر، اختیار معرفة الرجال، تلخیص، محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ ش.
| |
| *كلينى، الكافى، دوم، تهران، اسلامية، ۱۳۶۲ش.
| |
| * مدیرشانه‌چی، کاظم، علم‌الحدیث، مشهد، ۱۳۵۴ ش.
| |
| * مراکشی، عبدالواحدبن علی، المعجب فی تلخیص اخبار المغرب، چاپ محمد سعید عریان، قاهره، ۱۳۶۸/۱۹۴۹.
| |
| * معارف، مجید، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، ۱۳۷۴ ش.
| |
| * شيخ مفيد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، كنگره شيخ مفيد، ۱۴۱۳ق.
| |
| * مقریزی، احمدبن علی، کتاب الخطط المقریزیة، ج ۴، مصر، ۱۳۲۶.
| |
| * نسائی، احمدبن علی، سنن النسائی، بشرح جلال‌الدین سیوطی و حاشیه نورالدین‌بن عبدالهادی سندی، استانبول، ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
| |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
|
| |
|
| ==پیوند به بیرون== | | ==پیوند به بیرون== |
| * منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/9780 دانشنامه جهان اسلام] | | * [http://www.kalamislami.ir/article_60981.html جفر و جامعه دو منبع علم امام] |
| * [https://www.cgie.org.ir/fa/article/223356/%D8%AC%D9%81%D8%B1 مقاله جفر در دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | | * [http://ensani.ir/fa/article/370479 جفر و جامعه و رابطه آنها در علم امامان] |
| {{امامت}} | | {{امامت}} |
| {{کتاب‌شناسی امام علی (ع)}} | | {{کتاب‌شناسی امام علی (ع)}} |
|
| |
| <onlyinclude>{{درجه‌بندی
| |
| | پیوند = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل
| |
| | رده = <!--ندارد، ناقص، کامل-->ناقص
| |
| | جعبه اطلاعات = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->نمی‌خواهد
| |
| | عکس = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->نمی‌خواهد
| |
| | ناوبری = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->دارد
| |
| | رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->ندارد
| |
| | کپی‌کاری = <!--از منبع مردود، از منبع خوب، ندارد-->از منبع خوب
| |
| | استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل
| |
| | جانبداری = <!--دارد، ندارد-->ندارد
| |
| | رسا بودن = <!--ندارد، دارد-->دارد
| |
| | جامعیت = <!--ندارد، دارد-->دارد
| |
| | زیاده‌نویسی = <!--دارد، ندارد-->ندارد
| |
| | تاریخ خوبیدگی =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->
| |
| | تاریخ برتر شدن =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->
| |
| | توضیحات =
| |
| }}</onlyinclude>
| |
|
| |
|
| [[رده:ودایع امامت]] | | [[رده:ودایع امامت]] |
| [[رده:کتاب‌های حدیثی شیعه قرن ۱ (قمری)]] | | [[رده:کتاب‌های حدیثی شیعه قرن ۱ (قمری)]] |
| [[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]] | | [[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]] |
