جفر: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (تمیزکاری) |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
جفر، واژه‌ای عربی است که به بچه گوسفند یا بچه شتری گفته می‌شود که شکمش بزرگ شده و علف‌خوار است<ref>فراهیدی، العین، ج۶، ص۱۱۰.</ref> در اصطلاح نام کتابی است که پیامبر آن را به حضرت علی املا کرد<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref> و چون حضرت علی آن را بر پوست گوسفندی نوشت به نام آن پوست یعنی جفر معروف گردید.<ref>فرضی‌پوریان، تحلیلی درباره جفر و جامع، دو منبع علم امام، ص۷۸.</ref> | جفر، واژه‌ای عربی است که به بچه گوسفند یا بچه شتری گفته می‌شود که شکمش بزرگ شده و علف‌خوار است<ref>فراهیدی، العین، ج۶، ص۱۱۰.</ref> در اصطلاح نام کتابی است که پیامبر آن را به حضرت علی املا کرد<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref> و چون حضرت علی آن را بر پوست گوسفندی نوشت به نام آن پوست یعنی جفر معروف گردید.<ref>فرضی‌پوریان، تحلیلی درباره جفر و جامع، دو منبع علم امام، ص۷۸.</ref> | ||
برخی متون شیعی، از جفر ابیض (سفید) و جفر احمر (سرخ) نیز یاد کرده‌اند<ref>اربلی، ج۲، ص۳۸۲؛ کلینی، ج۱، ص۲۴۰</ref> این دو جفر، دو انبان چرمین‌اند که در اولی شماری کتاب و در دومی شمشیر [[محمد(ص)|رسول خدا]] قرار داشته است.<ref>مجلسی، ج۲۶، ص۳۷ ۳۸</ref> کتاب‌های موجود در جفر ابیض برخی کتاب‌های آسمانی پیشین، [[مصحف فاطمه]] و کتاب جامعه است.<ref>مجلسی، ج۲۶، | برخی متون شیعی، از جفر ابیض (سفید) و جفر احمر (سرخ) نیز یاد کرده‌اند<ref>اربلی، ج۲، ص۳۸۲؛ کلینی، ج۱، ص۲۴۰.</ref> این دو جفر، دو انبان چرمین‌اند که در اولی شماری کتاب و در دومی شمشیر [[محمد(ص)|رسول خدا]] قرار داشته است.<ref>مجلسی، ج۲۶، ص۳۷ ۳۸.</ref> کتاب‌های موجود در جفر ابیض برخی کتاب‌های آسمانی پیشین، [[مصحف فاطمه]] و کتاب جامعه است.<ref>مجلسی، ج۲۶، ص۴۲، ۴۳، ۴۶، ۴۹.</ref> | ||
=== محتوا و ویژگی‌ها=== | === محتوا و ویژگی‌ها=== | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
===نگهداری === | ===نگهداری === | ||
بر اساس روایات[[اهل بیت(ع)]]، کتاب جفر همچون شمشیر پیامبر(ص)، میان [[امامان شیعه]] دست به دست می‌گشته و اکنون نیز نزد امام [[امام مهدی (عج)]] است.<ref>عاملی، | بر اساس روایات[[اهل بیت(ع)]]، کتاب جفر همچون شمشیر پیامبر(ص)، میان [[امامان شیعه]] دست به دست می‌گشته و اکنون نیز نزد امام [[امام مهدی (عج)]] است.<ref>عاملی، ص۱۲۵-۱۳۳.</ref> بر اساس برخی روایات [[شیعه]]، شمشیر رسول خدا، کتاب جفر و جامعه نزد هر کس باشد، نشانه [[امامت]] اوست، <ref>شیخ صدوق، معانی‌الاخبار، ص۱۰۲-۱۰۳.</ref> از [[امام کاظم(ع)]] نقل شده کسی جز [[نبی]] و وصی او، کسی نمی‌تواند در جفر بنگرد و نگریستن در آن از امتیازات اوصیای پیامبر(ص) است.{{مدرک}} | ||
البته برخی منابع اهل سنت ادعا کرده‌اند که کتاب جفر در [[مراکش|مغرب]] (مراکش) و در میان خاندان عبدالمؤمن نیز موجود بوده است<ref>مراکشی، | البته برخی منابع اهل سنت ادعا کرده‌اند که کتاب جفر در [[مراکش|مغرب]] (مراکش) و در میان خاندان عبدالمؤمن نیز موجود بوده است<ref>مراکشی، المعجب، ص ۱۸۰.</ref> به نوشته ابن خلکان، محمد بن تومرت (متوفی ۵۲۴ق) مطالب این کتاب را از عبدالمؤمن مراکشی فراگرفته بود.<ref>ابن خلکان، ج۵، ص۴۸.</ref> همچنین ابن ابی‌اصیبعه، قصیده‌ای منسوب به [[ابن سینا]] را آورده که سراینده در آن، بر مبنای برخی محاسبات [[علم نجوم|نجومی]] و با اعتماد به کتاب جفر منسوب به [[امام علی(ع)]]، پیشگویی‌هایی کرده است.<ref>ابن ابی‌اصیبعه، عیون الانباء، ص۴۵۴-۴۵۷.</ref> | ||
===در نوشته‌های اهل سنّت=== | ===در نوشته‌های اهل سنّت=== | ||
در نوشته‌های [[اهل سنت]]، کتاب جفر بیشتر به [[امام صادق(ع)]] نسبت داده شده است. [[ابن خلدون]] اصل کتاب جفر را از امام صادق(ع) دانسته که [[هارون بن سعید عجلی]]، پیشوای [[زیدیه|زیدیان]]، از وی روایت کرده و در آن حوادثی ذکر شده است که در آینده برای [[امامان شیعه]] اتفاق خواهد افتاد و کتاب را به اعتبار پوستی که مطالب روی آن نوشته شده بوده، جفر نامیده‌اند.<ref> ابن خلدون، ج۱، ص۴۱۵-۴۱۶</ref> به نظر ابن خلدون اگر چه امام صادق(ع) برخی نزدیکانش را از رخدادهای ناگوار آینده بر حذر می‌داشت و رخدادها همانگونه که او پیش‌بینی کرده بود، به وقوع می‌پیوست، اما در وجود چنین کتابی که تنها برخی اشارات عاری از هرگونه دلیل در اعتبار آن رسیده باید تردید کرد.<ref>ابن خلدون، ج۱، ص۴۱۵-۴۱۶.</ref> | در نوشته‌های [[اهل سنت]]، کتاب جفر بیشتر به [[امام صادق(ع)]] نسبت داده شده است. [[ابن خلدون]] اصل کتاب جفر را از امام صادق(ع) دانسته که [[هارون بن سعید عجلی]]، پیشوای [[زیدیه|زیدیان]]، از وی روایت کرده و در آن حوادثی ذکر شده است که در آینده برای [[امامان شیعه]] اتفاق خواهد افتاد و کتاب را به اعتبار پوستی که مطالب روی آن نوشته شده بوده، جفر نامیده‌اند.<ref> ابن خلدون، ج۱، ص۴۱۵-۴۱۶.</ref> به نظر ابن خلدون اگر چه امام صادق(ع) برخی نزدیکانش را از رخدادهای ناگوار آینده بر حذر می‌داشت و رخدادها همانگونه که او پیش‌بینی کرده بود، به وقوع می‌پیوست، اما در وجود چنین کتابی که تنها برخی اشارات عاری از هرگونه دلیل در اعتبار آن رسیده باید تردید کرد.<ref>ابن خلدون، ج۱، ص۴۱۵-۴۱۶.</ref> | ||
ابن قتیبه نیز به [[رافضیان]] درباره ادعای علم باطنی و وجود کتاب جفر نزد آنان خرده گرفته؛ زیرا، هارون بن سعید که این کتاب را روایت کرده، در یکی از سروده‌های خود از جفر و هر که به جفر می‌پردازد، بیزاری جُسته است.<ref>ابن‌قتیبه، ص۴۸-۴۹.</ref> همچنین [[بشر بن معتمر هلالی]] (متوفی ۲۲۶ق)، رئیس معتزلیان [[بغداد]]، در شعری به [[رافضیان]] طعنه زده که جفر آنان را غَرّه ساخته است.<ref>جاحظ، ج۶، ص۲۸۹</ref> به عقیده [[ابوزهره]]،<ref>ابوزهره، ص۲۹، ۹۸</ref> فرقه [[خطابیه]] اندیشه‌های مربوط به جفر را در میان [[شیعیان]] دوازده امامی رواج داد<ref>مقریزی، ج۴، ص۱۷۴-۱۷۵</ref> ولی، با توجه به گرایش‌های غلوآمیز [[ابوالخطاب]]، داعیه‌دار این فرقه، و برائت جستن [[امام صادق(ع)]] از وی در حضور اصحاب،<ref> قاضی نعمان، ج۱، ص۴۹ ۵۰</ref> قطعاً قرائت خطابیه از جفر را [[امامان شیعه]] تأیید نکرده‌اند.{{مدرک}} | ابن قتیبه نیز به [[رافضیان]] درباره ادعای علم باطنی و وجود کتاب جفر نزد آنان خرده گرفته؛ زیرا، هارون بن سعید که این کتاب را روایت کرده، در یکی از سروده‌های خود از جفر و هر که به جفر می‌پردازد، بیزاری جُسته است.<ref>ابن‌قتیبه، ص۴۸-۴۹.</ref> همچنین [[بشر بن معتمر هلالی]] (متوفی ۲۲۶ق)، رئیس معتزلیان [[بغداد]]، در شعری به [[رافضیان]] طعنه زده که جفر آنان را غَرّه ساخته است.<ref>جاحظ، ج۶، ص۲۸۹.</ref> به عقیده [[ابوزهره]]، <ref>ابوزهره، ص۲۹، ۹۸.</ref> فرقه [[خطابیه]] اندیشه‌های مربوط به جفر را در میان [[شیعیان]] دوازده امامی رواج داد<ref>مقریزی، ج۴، ص۱۷۴-۱۷۵.</ref> ولی، با توجه به گرایش‌های غلوآمیز [[ابوالخطاب]]، داعیه‌دار این فرقه، و برائت جستن [[امام صادق(ع)]] از وی در حضور اصحاب، <ref> قاضی نعمان، ج۱، ص۴۹ ۵۰.</ref> قطعاً قرائت خطابیه از جفر را [[امامان شیعه]] تأیید نکرده‌اند.{{مدرک}} | ||
==جامعه یا کتاب علی(ع)== | ==جامعه یا کتاب علی(ع)== | ||
جامعه نیز عنوانی‌است مشهور برای کتابی از [[امام علی(ع)]] به املای [[محمد(ص)|رسول خدا]].<ref>صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد«ص»، ص۱۴۲۱۴۶</ref><ref>کلینی، ج۱، ص۲۳۹</ref> طبق نوشته‌های برخی عالمان شیعی، این اثر نخستین کتاب حدیثی است.<ref>صدر، ص۲۷۹</ref> در روایات و گزارشهای رسیده، این کتاب با عنوانهای «کتاب علی»<ref>قمی، ج۱، ص۲۴۴</ref><ref>صدوق، الامالی، ص ۳۸۵</ref><ref>طوسی، الاستبصار، ج۱، ص۲۵۱؛ ج۲، ص۶۴</ref> و «صحیفه»<ref>صفار قمی، ص۱۵۳ ۱۵۵</ref><ref>مجلسی، ج۲۶، ص۲۲، ۲۴ ۲۵</ref> نیز آمده است. تعدد عنوانها حاکی از تفاوت این کتابها نیست، بلکه از ویژگیهای یکسانی که در روایات برای آنها ذکر شده، نتیجه گرفته می‌شود که این عنوانها حاکی از یک حقیقت‌اند. | جامعه نیز عنوانی‌است مشهور برای کتابی از [[امام علی(ع)]] به املای [[محمد(ص)|رسول خدا]].<ref>صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد«ص»، ص۱۴۲۱۴۶.</ref><ref>کلینی، ج۱، ص۲۳۹.</ref> طبق نوشته‌های برخی عالمان شیعی، این اثر نخستین کتاب حدیثی است.<ref>صدر، ص۲۷۹.</ref> در روایات و گزارشهای رسیده، این کتاب با عنوانهای «کتاب علی»<ref>قمی، ج۱، ص۲۴۴.</ref><ref>صدوق، الامالی، ص ۳۸۵.</ref><ref>طوسی، الاستبصار، ج۱، ص۲۵۱؛ ج۲، ص۶۴.</ref> و «صحیفه»<ref>صفار قمی، ص۱۵۳ ۱۵۵.</ref><ref>مجلسی، ج۲۶، ص۲۲، ۲۴ ۲۵.</ref> نیز آمده است. تعدد عنوانها حاکی از تفاوت این کتابها نیست، بلکه از ویژگیهای یکسانی که در روایات برای آنها ذکر شده، نتیجه گرفته می‌شود که این عنوانها حاکی از یک حقیقت‌اند. | ||
البته [[آقا بزرگ تهرانی]] از کتاب علی با عنوان امالی رسول الله نام برده و آن را غیر از جفر و جامعه دانسته است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲، ص۳۰۶-۳۰۷</ref> | البته [[آقا بزرگ تهرانی]] از کتاب علی با عنوان امالی رسول الله نام برده و آن را غیر از جفر و جامعه دانسته است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲، ص۳۰۶-۳۰۷.</ref> | ||
===ویژگیهای کتاب علی(ع)=== | ===ویژگیهای کتاب علی(ع)=== | ||
بنا بر روایاتی که در وصف این کتاب با عنوانهای پیش گفته وارد شده، این کتاب دو ویژگی بارز دارد: یکی این که املای آن را [[پیامبر اکرم(ص)]] و نگارش آن را [[علی(ع)]] برعهده داشته است<ref>کلینی، ج۷، ص۹۳ ۹۴، ۹۸؛</ref><ref>مجلسی، بحار، ج ۲۶، ص۲۳ ۲۵</ref> و دوم این که محتوای آن همه [[احکام]] و [[حلال]] و [[حرام]]هایی است که مردم در طول اعصار بدان نیاز دارند، حتی در پاره‌ای روایات برای تأکید این امر که مطالب کتاب را [[پیامبر اکرم(ص)]] املا فرموده است، عبارت «مِنْ فَلَقِ فیهِ» (از میان دو لب مبارکش) نیز آمده است.<ref>صفار قمی، ص۱۴۳، ۱۵۲</ref><ref>کلینی، ج۱، ص۲۳۹</ref> همچنین برای تأکید بر جامعیت آن، در برخی روایات آمده است که «حتی جریمه خراش رساندن»، که از کوچکترین و کم اهمیت‌ترین موضوعات است، در این کتاب وجود دارد.<ref>مجلسی، ج۲۶، ص۲۲، ۲۴ ۲۵</ref> شاید یکی از علل نامگذاری این کتاب به جامعه، احتوای آن بر جملگی مسائل احکام و حلال و حرام باشد. | بنا بر روایاتی که در وصف این کتاب با عنوانهای پیش گفته وارد شده، این کتاب دو ویژگی بارز دارد: یکی این که املای آن را [[پیامبر اکرم(ص)]] و نگارش آن را [[علی(ع)]] برعهده داشته است<ref>کلینی، ج۷، ص۹۳ ۹۴، ۹۸؛.</ref><ref>مجلسی، بحار، ج ۲۶، ص۲۳ ۲۵.</ref> و دوم این که محتوای آن همه [[احکام]] و [[حلال]] و [[حرام]]هایی است که مردم در طول اعصار بدان نیاز دارند، حتی در پاره‌ای روایات برای تأکید این امر که مطالب کتاب را [[پیامبر اکرم(ص)]] املا فرموده است، عبارت «مِنْ فَلَقِ فیهِ» (از میان دو لب مبارکش) نیز آمده است.<ref>صفار قمی، ص۱۴۳، ۱۵۲.</ref><ref>کلینی، ج۱، ص۲۳۹.</ref> همچنین برای تأکید بر جامعیت آن، در برخی روایات آمده است که «حتی جریمه خراش رساندن»، که از کوچکترین و کم اهمیت‌ترین موضوعات است، در این کتاب وجود دارد.<ref>مجلسی، ج۲۶، ص۲۲، ۲۴ ۲۵.</ref> شاید یکی از علل نامگذاری این کتاب به جامعه، احتوای آن بر جملگی مسائل احکام و حلال و حرام باشد. | ||
===کتاب کوچکی که در غلاف شمشیر جا می‌گیرد=== | ===کتاب کوچکی که در غلاف شمشیر جا می‌گیرد=== | ||
نظر به گستردگی کتاب جامعه، باید صحیفه یا کتاب کوچکی را که در برخی مصادر [[اهل سنّت]] و [[شیعه]]، خبر وجود آن روایت شده<ref>ابن‌حنبل، مسند الامام احمدبن | نظر به گستردگی کتاب جامعه، باید صحیفه یا کتاب کوچکی را که در برخی مصادر [[اهل سنّت]] و [[شیعه]]، خبر وجود آن روایت شده<ref>ابن‌حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، ج ۱، ص۱۰۰، ۱۱۹، ۱۵۱.</ref><ref>بخاری، ج۱، ص۳۶؛ ج۴، ص۳۰، ۶۷، ۶۹؛ ج۸، ص۱۰، ۴۵، ۴۷؛.</ref><ref>نسائی، ج۸، ص۱۹، ۲۳۲۴.</ref>و حتی آن‌قدر کوچک بوده که در غلاف شمشیر [[محمد(ص)|رسول خدا]] یا [[امام علی(ع)]] جای می‌گرفته است، <ref>برقی، ج۱، ص۱۷ ۱۸.</ref> مکتوبی غیر از کتاب جامعه دانست<ref>جلالی، ص۵۸ -۵۹.</ref> یا با نظر به محتوای اندک این صحیفه، آن را بخشی از کتاب جامعه به شمار آورد. این مدعا با مفاد پاره‌ای از روایات<ref>صفار قمی، ص۱۴۴.</ref> همخوانی دارد و حتی عنوان‌هایی دیگر نظیر «صحیفه کتاب‌الفرائض»<ref>صدوق، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۲۴۷.</ref><ref>حر عاملی، ج۲۶، ص۷۴.</ref> نیز به بخشهایی از کتاب جامعه اشاره دارد؛ یعنی، جامعه کتابی با بخش‌های گوناگون بوده است که مردم، با توجه به محتوای بخش ها، با نام‌های گوناگون از آن یاد می‌کرده‌اند.<ref> باجگیران، ص۳۹.</ref> | ||
بنا بر مجموع روایات، جامعه کتابی جامع و در بردارنده موضوعات گوناگون فقهی، مانند [[نماز]]، [[ادعیه]]، معاملات، [[قضا]]، شهادت (گواهی دادن به هنگام داوری)، [[حدود]] و [[دیات]]، مسائل [[ارث]] و نیز برخی موضوعات اخلاقی و اعتقادی بوده است. تعبیرهایی نیز بر گسترده و حجیم بودن کتاب جامعه دلالت دارد، از جمله «طولها سبعون ذراعاً» (درازای آن به‌اندازه هفتاد ذراع است)،<ref>صفار قمی، ص۱۵۱۱۵۳، ۱۵۵</ref><ref>کلینی، ج۱، ص۵۹، ۲۹۵؛ ج۷، ص۱۲۵؛</ref> «مِثلُ فَخِذِالبَعیر» (قطر آن مانند ران شتری فربه است)؛<ref>صفار قمی، ص۱۷۳</ref><ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۲۷۱</ref> و «کتاباً مَدروجاً عَظیماً» (نوشته‌ای به هم پیچیده و بزرگ).<ref>عاملی، | بنا بر مجموع روایات، جامعه کتابی جامع و در بردارنده موضوعات گوناگون فقهی، مانند [[نماز]]، [[ادعیه]]، معاملات، [[قضا]]، شهادت (گواهی دادن به هنگام داوری)، [[حدود]] و [[دیات]]، مسائل [[ارث]] و نیز برخی موضوعات اخلاقی و اعتقادی بوده است. تعبیرهایی نیز بر گسترده و حجیم بودن کتاب جامعه دلالت دارد، از جمله «طولها سبعون ذراعاً» (درازای آن به‌اندازه هفتاد ذراع است)، <ref>صفار قمی، ص۱۵۱۱۵۳، ۱۵۵.</ref><ref>کلینی، ج۱، ص۵۹، ۲۹۵؛ ج۷، ص۱۲۵؛.</ref> «مِثلُ فَخِذِالبَعیر» (قطر آن مانند ران شتری فربه است)؛<ref>صفار قمی، ص۱۷۳.</ref><ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۲۷۱.</ref> و «کتاباً مَدروجاً عَظیماً» (نوشته‌ای به هم پیچیده و بزرگ).<ref>عاملی، وسائل، ج۱، ص۶۲.</ref> | ||
===افراد متعددی کتاب جامعه را دیده‌اند=== | ===افراد متعددی کتاب جامعه را دیده‌اند=== | ||
امتیاز مهم جامعه بر دیگر کتاب‌های منسوب به [[امام علی(ع)]] این است که به رؤیت افراد متعددی رسیده، هر چند که درباره کتاب جفر در روایت آمده است: «جز نبی و وصی نبی کسی نمی‌تواند در آن بنگرد».<ref>مفید، | امتیاز مهم جامعه بر دیگر کتاب‌های منسوب به [[امام علی(ع)]] این است که به رؤیت افراد متعددی رسیده، هر چند که درباره کتاب جفر در روایت آمده است: «جز نبی و وصی نبی کسی نمی‌تواند در آن بنگرد».<ref>مفید، الارشاد، ج ۲، ص۲۴۹۲۵۰.</ref><ref>قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص۸۹۷.</ref> به نوشته عبدالحلیم جُندی<ref>جندی، الامام جعفرالصادق، ص ۲۰۰.</ref> حتی [[منصور عباسی]] نیز موفق به رؤیت کتاب جامعه شده است. برخی از راویانی که موفق به رؤیت کتاب جامعه یا بخشهایی از آن شده‌اند، بدین قرارند: [[ابوبصیر مرادی]]، <ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، ص ۱۴۳.</ref><ref>کلینی، کافی، ج ۷، ص۱۱۹.</ref> [[عبدالملک بن اَعین]]، <ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، ص ۱۵۳.</ref> [[محمدبن مسلم]]، <ref>کلینی، کافی، ج ۶، ص۲۱۹۲۲۰.</ref><ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۹، ص۲.</ref> [[زُراره بن اَعْین]]، <ref>طوسی، الاستبصار، ج ۱، ص۳۸۷.</ref><ref>کلینی، کافی، ج ۷، ص۹۴ ۹۵.</ref> [[مُعَتَّب]]، <ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، ص ۱۴۵.</ref> [[ابن‌بُکیر]]<ref>کلینی، کافی، ج ۳، ص۳۹۷.</ref> و [[وهْب‌بن عبداللّه سُوائی]].<ref>ابن‌بطریق، عمدة عیون صحاح‌الاخبار فی مناقب امام الابرار، ص ۳۱۴.</ref> مجید معارف<ref>معارف، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، ص ۴۳ ۴۵.</ref> نیز بیش از چهل تن را نام برده که برخی از آنان هر چند کتاب جامعه را ندیده‌اند، اصل وجود آن را روایت کرده‌اند. | ||
==پیدایش جفر و جامعه== | ==پیدایش جفر و جامعه== | ||
===پیدایش === | ===پیدایش === | ||
[[صفار قمی]] آغاز جفر را در روایتی منسوب به [[امام کاظم(ع)]] این‌گونه آورده است که در روزهای پایانی عمر [[پیامبر(ص)]]، همه اخبار گذشته و آینده تا روز [[قیامت]] و تأویل همه آیات و نام اوصیا از خاندان آن حضرت و آنچه بر ایشان می‌گذرد و نیز توصیه یکایک ایشان و شیعیانشان به صبر، بر آن حضرت [[وحی]] شد و پیامبر(ص) به امر خدا آنها را بر [[امام علی(ع)]] املا فرمود و آن حضرت نیز با مرکب سبز رنگی که [[جبرائیل]] از [[بهشت]] آورده بود، این مطالب را بر روی پوست جَفْرة (برّه یا بزغاله ماده)، که آماده شده بود، نوشت.<ref>صفار قمی، بصائر | [[صفار قمی]] آغاز جفر را در روایتی منسوب به [[امام کاظم(ع)]] این‌گونه آورده است که در روزهای پایانی عمر [[پیامبر(ص)]]، همه اخبار گذشته و آینده تا روز [[قیامت]] و تأویل همه آیات و نام اوصیا از خاندان آن حضرت و آنچه بر ایشان می‌گذرد و نیز توصیه یکایک ایشان و شیعیانشان به صبر، بر آن حضرت [[وحی]] شد و پیامبر(ص) به امر خدا آنها را بر [[امام علی(ع)]] املا فرمود و آن حضرت نیز با مرکب سبز رنگی که [[جبرائیل]] از [[بهشت]] آورده بود، این مطالب را بر روی پوست جَفْرة (برّه یا بزغاله ماده)، که آماده شده بود، نوشت.<ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، ص۵۰۶-۵۰۷.</ref> در پایان این روایت آمده است که اوصیای پیامبر(ص) همه اخبار مَلاحِم را از این نوشته برگرفته‌اند.<ref>آملی، نفائس‌الفنون فی عرایس العیون، ج ۲، ص۹۳۹۴؛ مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۶، ص۲۶- ۲۷.</ref> | ||
بنا بر روایتی که [[کلینی]] نقل کرده، خداوند مشی کلی [[امامان شیعه]] را در نوشته‌ای بر پیامبر(ص) نازل کرده است<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۷۹-۲۸۰</ref>؛ احتمالاً این نوشته همان جفر و جامعه است که [[امام رضا(ع)]] به هنگام پذیرش [[ولایتعهدی مأمون]] از آن یاد کرده و در پایان عهدنامه نوشته است که: «ولایتعهدی را می‌پذیرم، ولی مضمون جفر و جامعه بر خلاف آن دلالت دارند».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۹، ص۱۴۸-۱۵۳.</ref> {{یادداشت|در روایتی دیگر آمده است که امام رضا در پایان عهدنامه نوشت: «مضمون جفر و جامعه چنین بیان می‌دارد که امر ولایتعهدی بتمامه منعقد نخواهد شد».(جرجانی، | بنا بر روایتی که [[کلینی]] نقل کرده، خداوند مشی کلی [[امامان شیعه]] را در نوشته‌ای بر پیامبر(ص) نازل کرده است<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۷۹-۲۸۰.</ref>؛ احتمالاً این نوشته همان جفر و جامعه است که [[امام رضا(ع)]] به هنگام پذیرش [[ولایتعهدی مأمون]] از آن یاد کرده و در پایان عهدنامه نوشته است که: «ولایتعهدی را می‌پذیرم، ولی مضمون جفر و جامعه بر خلاف آن دلالت دارند».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۹، ص۱۴۸-۱۵۳.</ref> {{یادداشت|در روایتی دیگر آمده است که امام رضا در پایان عهدنامه نوشت: «مضمون جفر و جامعه چنین بیان می‌دارد که امر ولایتعهدی بتمامه منعقد نخواهد شد».(جرجانی، شرح‌المواقف، ج ۶، ص۲۲.)}} | ||
جفر و جامعه از [[ودایع امامت]] است و از امامی به امام دیگر منتقل می‌شود.<ref>كلينی، الكافى، ج۱، ص۲۳۹؛ شیخ مفيد، الإرشاد، ج۲، ص۱۸۶</ref> | جفر و جامعه از [[ودایع امامت]] است و از امامی به امام دیگر منتقل می‌شود.<ref>كلينی، الكافى، ج۱، ص۲۳۹؛ شیخ مفيد، الإرشاد، ج۲، ص۱۸۶.</ref> | ||
==تفکیک جفر و جامعه در منقولات اهل سنّت== | ==تفکیک جفر و جامعه در منقولات اهل سنّت== | ||
در گزارشهای شیعی میان کتاب جفر و جامعه و محتوای آن دو تفکیک شده است اما در گزارشهای اهل سنت چنین تفکیکی وجود ندارد، در پاره‌ای از گزارشهای [[اهل سنّت]]، که از این دو کتاب به طور جداگانه یاد شده، محتوای آن دو، یک چیز معرفی شده است.<ref>جرجانی، | در گزارشهای شیعی میان کتاب جفر و جامعه و محتوای آن دو تفکیک شده است اما در گزارشهای اهل سنت چنین تفکیکی وجود ندارد، در پاره‌ای از گزارشهای [[اهل سنّت]]، که از این دو کتاب به طور جداگانه یاد شده، محتوای آن دو، یک چیز معرفی شده است.<ref>جرجانی، شرح‌المواقف، ج ۶، ص۲۲.</ref> طاشکوپری‌زاده، و به تبع او حاجی خلیفه، با استحسانی فلسفی عرفانی، جفر و جامعه را عبارت از علم اجمالی دانسته‌اند به هر آنچه به نحو کلی یا جزئی در گذشته انجام گرفته است یا در آینده به وقوع خواهد پیوست، و در نتیجه، جفر را همان لوح قضا (یا عقل کلی) و جامعه را همان لوح قَدَر (یا نفس کلی) معرفی کرده‌اند.<ref>طاشکوپری‌زاده، کتاب مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج ۲، ص۴۲۵؛ حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۵۹۱.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
* جندی، عبدالحلیم، الامام جعفرالصادق، قاهره ۱۳۹۷/۱۹۷۷. | * جندی، عبدالحلیم، الامام جعفرالصادق، قاهره ۱۳۹۷/۱۹۷۷. | ||
* جوهری، اسماعیل‌بن حماد، الصحاح: تاج‌اللغة و صحاح العربیة، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت، بی‌تا. چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش. | * جوهری، اسماعیل‌بن حماد، الصحاح: تاج‌اللغة و صحاح العربیة، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت، بی‌تا. چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش. | ||
* باجگیران، محسن حسین‌زاده، «پژوهشی درباره کتاب جامعه»، نشریه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی | * باجگیران، محسن حسین‌زاده، «پژوهشی درباره کتاب جامعه»، نشریه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، ش ۵۱ و ۵۲، بهار و تابستان ۱۳۸۰. | ||
* حسینی جلالی، محمدرضا، تدوین السنة الشریفة، قم ۱۳۷۱ ش. | * حسینی جلالی، محمدرضا، تدوین السنة الشریفة، قم ۱۳۷۱ ش. | ||
* زبیدی، محمدبن محمد مرتضی، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، ج ۱۰، چاپ ابراهیم ترزی، کویت، ۱۳۹۲/۱۹۷۲. | * زبیدی، محمدبن محمد مرتضی، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، ج ۱۰، چاپ ابراهیم ترزی، کویت، ۱۳۹۲/۱۹۷۲. | ||
* صدر، حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، [ بغداد ۱۳۷۰ ]، چاپ افست تهران، بی‌تا. | * صدر، حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، [ بغداد ۱۳۷۰ ]، چاپ افست تهران، بی‌تا. | ||
* صفار | * صفار قمی، محمدبن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی، قم، ۱۴۰۴ق | ||
* اطاشکوپری‌زاده، حمدبن مصطفی، کتاب مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج ۲، حیدرآباد دکن ۱۴۰۰/۱۹۸۰. | * اطاشکوپری‌زاده، حمدبن مصطفی، کتاب مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج ۲، حیدرآباد دکن ۱۴۰۰/۱۹۸۰. | ||
* طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم، بی‌تا. | * طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم، بی‌تا. | ||