قرن اول هجری قمری: تفاوت میان نسخه‌ها

|داده۷ = [[عبدالله بن زبیر]] • (۶۰-۷۳ق)

هجرت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|حضرت محمد(ص)]] پیامبر اکرم از [[مکه]] به شهر [[مدینه|یثرب]] و شکل‌گیری حکومتی با نام اسلام <ref>نصیری، تاریخ تحلیلی اسلام، ویراست دوم، ص۱۶۰.</ref> و با فرمان‌روایی پیامبر اسلام،<ref>فیرحی، دولت مدنی پیامبر، ص۳۲.</ref> و پس از آن غلبه اسلام بر [[جزیرة العرب|شبه‌جزیره عربستان]] و پذیرش حاکمیت مدینه از سوی اعراب منطقه، <ref>سلیمانی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص۶۵.</ref> حکومت مسلمانان را به عنوان یک رقیب بزرگ در کنار [[ایران]] و روم مطرح کرد. چنا‌ن‌که آخرین سپاهی که پیامبر تجهیز کرد [[سپاه اسامه]] برای جنگ با روم بود.<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، جاپ چهارم، ج۳، ص۶۷۶.</ref>

پس از درگذشت [[پیامبر اسلام]] در سال [[سال ۱۱ هجری قمری|۱۱ق]]، <ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۳، ص۷۰۳.</ref> توافق چند نفر از [[مهاجران]] و [[انصار]] در [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|ماجرای سقیفه]] برای به دست گرفتن [[خلافت]] در مقابل کسانی که معتقد بودند طبق وصیت پیامبر باید [[امام علی علیه‌السلام|علی بن ابی‌طالب]] خلیفه شود،<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۴، ص۱۶-۳۲.</ref> زمینه‌ساز ایجاد دو مذهب بزرگ اسلامی شد.<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، جلد۱، ص۸۷.</ref>

[[فتوحات اسلامی|فتوحات]] به عنوان یکی از عوامل گسترش اسلام به سرزمین‌های دیگر از دهه دوم قرن اول هجری و با فتح شام و عراق عرب در سال ۱۳ یا ۱۴ق<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، چاپ هفتم، ص۱۱۳.</ref> آغاز شد.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، چاپ هفتم، ص۱۱۱.</ref> فتح ایران <ref>جعفریان، تاریخ خلفا، چاپ هفتم، ص۱۲۲.</ref> تا فتح ماوراء النهر و خراسان بزرگ و نزدیکی‌های چین پیش رفت.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، چاپ هفتم، ص۷۵۰.</ref> فتح اروپا نیز با فتح مصر در سال‌های ۲۰ و ۲۱ آغاز شد.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، چاپ هفتم، ص۷۵۴.</ref> حمله به اسپانیای امروزی در سال ۷۸ آغاز شد<ref>ارسلان، تاریخ فتوحات مسلمانان در اروپا،چاپ هفتم، ص۷۴.</ref> و این سرزمین در سال ۹۳ فتح شد.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، چاپ هفتم، ص۷۵۶.</ref> و کم‌کم به روم شرقی کشیده شد هر چند نتوانستند به طور کامل روم شرقی را شکست دهند.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، چاپ هفتم، ص۷۵۷.</ref>

پس از کشته شدن [[خلیفه سوم]] مردم مدینه با [[امام علی(ع)]] به عنوان خلیفه بیعت کردند.<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الإسلامی، چاپ چهارم، ج۴، ص۴۲۱.</ref> مخالفان داخلی حکومت امام علی(ع) [[جنگ جمل]] را به راه انداختند.<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۱۰۸.</ref> جنگ جمل باعث انتفال امام علی از مدینه به کوفه و تمرکز حکومت اسلامی در کوفه شد.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ص۱۲۵.</ref> پس از مدتی [[معاویه بن ابی‌سفیان|معاویه]] حاکم شام که از خاندان [[بنی‌امیه]] و با عثمان از یک قبیله بود<ref>پیشوایی، مجموعه مقالات تاریخی، ص۲۶۱.</ref> با سپاهی از شام راهی عراق شد و [[جنگ صفین]] به راه افتاد.<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۱۱۴.</ref> مهم‌ترین شعار جنگ صفین خون‌خواهی عثمان خلیفه مقتول بود.<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۱۱۴.</ref> طولانی شدن جنگ صفین باعث رخداد [[ماجرای حکمیت]] و سپس انشعاب [[خوارج]] از سپاه امام علی(ع) شد.<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۱۱۷.</ref> خوارج بعد از مدت کوتاهی سومین جنگ داخلی را ایجاد کردند که به [[جنگ نهروان]] معروف شد.<ref>الزین، الشیعه فی التاریخ، چاپ دوم، ص۴۱.</ref> و خود به مرور به یک فرقه در جهان اسلام تبدیل شدند.<ref>مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref>

[[واقعه کربلا|واقعه عاشورای سال ۶۱ق]] و کشته‌شدن امام حسین(ع) و یاران کم‌تعدادش در این روز، از منظر شیعی یکی مهم‌ترین حوادث تاریخ است.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ۲۶۱.</ref> معاویه در [[سال ۶۰ هجری قمری|سال ۶۰ قمری]] درگذشت<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، جاپ چهارم، ج۶، ص۴۶.</ref> و فرزندش یزید تلاش کرد تا از مسلمانان برای خلافت خود بیعت بگیرد.<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۵۳.</ref> برخی از نامداران جامعه مسلمان از جمله [[امام حسین علیه‌السلام|حسین بن علی]] و [[عبدالله بن زبیر]] خلافت یزید را نپذیرفتند. عبدالله بن زبیر به مکه رفت<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۵۸.</ref> و آن شهر را مرکز خلافت خود قرار داد. خاندان زبیر تا [[سال ۷۳ هجری قمری|سال ۷۳ قمری]] بخش‌هایی از جهان اسلام را تحت حکومت خود داشتند.<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: ابوالفضل ابراهیم، ج۶، ص۱۹۲.</ref>

امام حسین(ع) نیز به مکه رفت<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۶۳.</ref> و پس از مدتی اقامت در مکه به [[نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع)|دعوت اهالی کوفه]] راهی عراق شد.<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۱۰۵-۱۰۶.</ref> سپاهی از کوفه به دستور [[عبیدالله بن زیاد]] که از سوی یزید حاکم کوفه شده بود راه را بر حسین و خانواده و یاران معدودش بستند و در روز دهم محرم سال ۶۱ قمری او و یارانش را کشتند و خانواده‌اش را به اسارت گرفتند. [[واقعه کربلا]] زمینه‌ساز [[قیام توابین]] و [[قیام مختار ثقفی]] علیه بنی‌امیه شد.<ref>الزین، الشیعه فی التاریخ، چاپ دوم، ص۱۴۷.</ref> برخی نویسندگان قیام‌های [[قیام زید بن علی|زید]] و [[قیام یحیی بن زید|یحیی]] در قرن دوم را نیز تحت تأثیر قیام عاشورا دانسته‌اند.<ref>الزین، الشیعه فی التاریخ، چاپ دوم، ص۱۴۸؛ معروف الحسنی، الإنتفاضات الشیعیة عبر التاریخ، منشورات الرضی، ص۴۸۳.</ref>  

[[قیام توابین]] در [[سال ۶۵ قمری]] و به رهبری [[سلیمان بن صرد خزاعی]] و با همراهی شیعیانی برپا شد که از [[واقعه کربلا]] جا مانده بودند و خود را در این باره گناه‌کار می‌دانستند.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ۲۶۱.</ref> توابین با سپاه [[عبیدالله بن زیاد]] جنگیدند و پس از چهار روز درگیری بسیاری از ایشان کشته شدند، و گروه کمی به فرماندهی [[رفاعة بن شداد بجلی|رفاعه بن شداد]] زنده مانده و به قبایل خود بازگشتند.<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الإسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۳۲۴-۳۲۶.</ref> گفته شده یکی از علل شکست این حرکت عدم همراهی [[مختار]] با آن بوده است.<ref>رک: معروف الحسنی، الإنتفاضات الشیعیة عبر التاریخ، منشورات الرضی، ص۴۳۱-۴۳۹.</ref> حرکت توابین نقش مهمی در استقلال شیعیان و هویت‌یابی شیعیان داشت.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، چاپ دهم، ص۲۷۳.</ref>

در طول قرن اول هجری فقط دو امام اول شیعه کمی بیش از ۵ سال قدرت سیاسی و خلافت را در اختیار داشتند. (از ذی الحجه سال ۳۵ تا [[ربیع الاول]] یا [[ربیع الاخر]] [[سال ۴۱ق]]). پیش از آن امام علی(ع) [[سکوت ۲۵ ساله|بیست و پنج سال نخست]] از دوران امامت خود را به دور از خلافت گذراند.<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۹۰.</ref> او در این دوران که با خلافت [[خلفای سه‌گانه]] همراه است گاه به آن‌ها مشورت می‌داد<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۹۵.</ref> ولی در امور حکومتی دخالتی نداشت. یکبار در [[سال ۲۳ قمری|سال ۲۳ق]] در [[شورای شش‌نفره]] آمادگی خود برای خلافت را اعلام کرد و چون عمل به سنت دو خلیفه پیشین را به عنوان شرط خلافت نپذیرفت، رقیبش عثمان خلیفه شد.<ref>دونالدسن، مذهب شیعه، ج۱، ص۹۷-۹۸.</ref> ولی بعد از [[ماجرای قتل عثمان|کشته شدن عثمان]] در [[سال ۳۵ قمری|سال ۳۵ق]]، با [[بیعت]] گسترده مردم به خلافت رسید.<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۴، ص۴۱۹-۴۲۱.</ref> او تا [[سال ۴۰ قمری|سال ۴۰]] خلافت کرد و در [[رمضان]] همان سال در [[مسجد کوفه]] به [[شهادت]] رسید.<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۵، ص۴۳۱.</ref>

[[حجاج بن یوسف ثقفی]] از [[سال ۷۵ قمری|سال ۷۵]] تا [[سال ۹۵ قمری|۹۵ قمری]] از سوی [[مروانیان]] حاکم [[عراق]] شد.<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۴۵۱-۵۱۴.</ref> او با شیعیان دشمنی داشت و افراد را حتی با اتهام شیعه بودن می‌کشت.<ref>مغنیه، الشیعه و الحاکمون، چاپ پنجم، ص۱۵۷.</ref> نقل شده است که در روزگار اتهام به زندیق بودن و [[کافر]] بودن برای مردم راحت‌تر از متهم بودن به تشیع بود. چنان که همین مضمون از [[امام باقر(ع)]] نیز نقل شده است.<ref>ابن‌ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، دار إحیاء الکتب العربیة، ج۱۱، ص۴۴.</ref> شیعیان نامداری مثل [[کمیل بن زیاد]]<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۵۱۱.</ref>، [[قنبر]]<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۵۱۲.</ref> و [[سعید بن جبیر]]<ref>یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ چهارم، ج۶، ص۵۰۷.</ref> در این دوره به دستور حجاج به قتل رسیدند.<ref>مسعودی، التنبیه و الإشراف، نشر دار الصاوی، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵.</ref> به گفته [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] تاریخ‌نویس قرن چهارم، هنگامی که حجاج از دنیا رفت ۸۰ هزار مرد و زن در زندان او بودند.<ref>مسعودی، التنبیه و الإشراف، نشر دار الصاوی، ج۱، ص۲۷۵.</ref> هم‌او نوشته است که از حجاج در دوران حاکمیتش ۱۲۰هزار نفر را کشت و این غیر از کسانی است که در جنگ‌ها کشته شده‌اند.<ref>مسعودی، التنبیه و الإشراف، نشر دار الصاوی، ج۱، ص۲۷۵.</ref>