حرم حضرت زینب(س): تفاوت میان نسخه‌ها

'''حرم حضرت زینب (س)''' در جنوب [[دمشق]] در [[سوریه]]، مشهورترین مکانی که به‌عنوان مدفن [[حضرت زینب (س)]] دختر [[امام علی(ع)]]، مطرح شده است. [[مقام حضرت زینب (مصر)|مقام حضرت زینب]] در [[مصر]] و قبرستان [[بقیع]] در [[مدینه]] دو مکان دیگری است که به عنوان محل [[دفن]] [[حضرت زینب(س)]] احتمال داده شده است.

این محل از زیارتگاه‎های [[شیعیان]] به شمار می‎رود. منطقه‎ای که حرم حضرت زینب (س) در آن قرار دارد شهرک السیدة زينب گفته می‎شود و در نزد ایرانیان به "زينبيه" مشهور است. حرم حضرت زینب در طول تاریخ مورد بازسازی و توسعه قرار گرفته است. از سال ۱۳۹۱ش با تشدید بحران در سوریه و حضور گسترده تروریست‌های [[تکفیر|تکفیری]] در این کشور، این حرم چندین بار مورد حمله خمپاره‌ای و انتحاری قرار گرفت که به دنبال آن بخشی از قسمت های حرم آسیب دید. به دنبال این اقدامات، گروه‌های مختلفی برای دفاع از حرم‌های [[اهل بیت(ع)]] عازم سوریه شدند. این گروه‌ها که به [[مدافعان حرم]] مشهورند تا این زمان (۱۳۹۴ ش) مانع از ورود گروه‌های تروریستی به منطقه زینبیه شده‌اند.

در مورد محل دفن حضرت زینب سه دیدگاه وجود دارد. بر اساس نظریه مشهور مدفن ایشان در [[شام]] و در جنوب شهر [[دمشق]] است.<ref>شریف القرشی، السیده زینب رائده الجهاد فی الاسلام عرض وتحليل، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م، ص۲۹۸-۳۰۳؛السابقی، آرامگاه عقیله بنی هاشم؛ پژوهشی تحلیلی-تاریخی، مترجم حسین طه‌نیا، ۱۳۹۴ش.</ref> برخی از مورخین مقبره وی را در [[مصر]] دانسته‌اند که اکنون این محل در منطقه سیدة الزینب [[قاهره]] با عنوان [[مقام حضرت زینب (مصر)|مقام السیدة زینب]] مشهور است.<ref>[http://fahimco.com/Post/Details/3136/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%AA%D9%84-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7-(2) بررسی تحلیلی سیر مقتل نگاری عاشورا]، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه فرهنگی فهیم.</ref> دیدگاه سومی نیز وجود دارد که [[بقیع|قبرستان بقیع]] در [[مدینه]] را محل دفن حضرت زینب (س) می‌داند. [[سید محسن امین]] این دیدگاه را پذیرفته و دلائلی را در رد دو قول نخست ارائه کرده است.<ref>امین، اعیان الشیعة، ج۷، ص۱۴۰-۱۴۱.</ref>

بر اساس پژوهش‎های انجام شده تا قرن پنجم هجری منبعی وجود ندارد که نشان دهد در محل دفن [[حضرت زینب(س)]] مقبره و گنبدی ایجاد شده باشد. تنها منبعی به وجود زیارتگاه در محل کنونی در قرن دوم هجری اشاره داشته‎اند. بر اساس این گزارش یکی از زنان منسوب به خاندان علوی به نام [[سیده نفیسه]] بنت حسن الانور از نوادگان [[علی بن ابیطالب (ع)]] در سال ۱۹۳ق در منطقه راویه دمشق به زیارتگاه [[حضرت زینب]] رفته است.<ref>احمد فهمی محمد، کریمة الدارین الشریفه الطاهره السیده نفیسه بنت الحسن الانور، ص۲۵.</ref><ref> توفيق أبو عَلَم،السيّدة نفيسة رضي الله عنها،تحقیق: شوقی محمّد، ص۱۱۴.</ref> پس از این تاریخ گزارشی مربوط به سال ۵۰۰ق وجود دارد که در آن آمده است فردی از اهالی [[حلب]] در سال ۵۰۰ق در محل زیارتگاه حرم حضرت زینب مسجدی بنا کرده است.<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940213001149 تاريخچه مزار عقیله بنی‎هاشم]، خبرگزاری فارس.</ref>

اما از قرن هفتم به بعد در این زیارتگاه گنبد و بارگاه ساخته شده است. بر همین اساس ابن‌جبیر(متوفای ۶۱۴ق)٬ جهانگرد معروف جهان اسلام زمانی‌که به دمشق سفر کرده از منطقه راویه موقعیت فعلی حرم نیز عبور کرده است. وی در گزارش خود نام صاحب مزار را [[ام کلثوم دختر امام علی (ع)]] دانسته است.البته این احتمال وجود دارد که منظور ابن جبیر دختر دوم امام علی(ع) یعنی زینب صغری باشد نه حضرت زینب(س) که به زینب کبری معروف است.<ref>اندلسی، رحلة ابن جبیر، ص۲۲۸.</ref>

ابن جبیر در گزارش خود به وجود بارگاه حضرت زینب (س) در روستای راویه در یک فرسخى شهر [[دمشق]] اشاره کرده است و گفته: مسجد بزرگى بر آن بنا شده و خانه‏‌هایى بیرون آن است و داراى موقوفاتى است، مردم این مناطق آن را قبر ام‏‌کلثوم مى‏‌شناسند. او در نهایت آورده است که در آنجا اقامت کرده و به زیارت حرم حضرت زینب(س) رفته است. ابوبکر هروی متوفای ۶۱۱ق نیز حرم حضرت زینب(س) را زیارت کرده و گزارشی در این زمینه داده است.<ref>ابوبکر هروی، الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۱۲.</ref>

بنای حرم شامل صحن وسیعی با پلان مربع است كه حرم در میان آن قرار گرفته است و دارای گنبد و دو گلدسته مرتفع می‌باشد. گلدسته‌ها و دیوارهای صحن و رواق‌های آن توسط هنرمندان ایرانی كاشی‌كاری شده و سقف و دیوارهای حرم نیز از داخل آینه‌كاری و گنبد نیز از بیرون طلاكاری شده است.

در ضلع شرقی صحن، ساختمان مصلای زینبیه با صحن كوچكی،ساخته شده است و در آن نمازهای جماعت یومیه و نماز جمعه و مراسم ویژه مناسبت‌های مذهبی برگزار می‌شود. صحن جدیدی نیز اخیراً در ضلع شمالی آستانه مقدسه ساخته شده است.

در محدوده حرم حضرت زینب (س) و قبرستان‌های اطراف آن، چند تن از علما و مشاهیر شیعه مدفونند. از جمله در راهروی ورودی غربی صحن آستانه، قبر [[سید محسن امین عاملی]] و نیز قبر [[سید حسین یوسف مكی عاملی]]، از علمای شیعه در [[شام]] قرار دارد. در قبرستان واقع در شمال حرم نیز قبر [[علی شریعتی]] و در قبرستان دیگری در جنوب حرم، مقبره سید مصطفی جمال‌الدین، شاعر معاصر عراقی قرار دارد.<ref>[http://hajj.ir/34/12142 گشایش نخستین نمایشگاه کتاب ایران در شهر کربلا]، حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref>

با شروع بحران در [[سوریه]] و افزایش اقدامات گروه‌های تروریستی تکفیری در این کشور پس از سال ۲۰۱۲م، حرم حضرت زینب(س) بارها توسط این گروه‌ها مورد حمله انتحاری و خمپاره‌ای قرار گرفته است. حملات تروریستی از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴ منجر به آسیب دیدگی بخش‎هایی از حرم از جمله گنبد، صحن و درهای اصلی حرم شده است. بخشی از این حملات نیز در مناطق اطراف حرم اتفاق افتاده است که منجر به شهادت برخی از زائران و ساکنان اطراف حرم شده است.<ref>[http://www.iribnews.ir/NewsBody.aspx?ID=33699 حمله خمپاره‌ای تروریست‌ها به حرم حضرت زینب(س)]، خبرگزاری صداوسیما.</ref> <ref>[http://daesh-news.com/16796 حمله خمپاره‌ای به حرم حضرت زینب در عاشورای ۱۳۹۴]، داعش‌نیوز.</ref>

پس از انتشار گسترده [[داعش|تروریست‌های تکفیری]] در [[سوریه]] و تصرف مناطق مختلف این کشور توسط آنان، اماکن زیارتی بسیاری در مناطق تحت سیطره گروه‌های تکفیری به دست عوامل آنان تخریب شد. در این میان حرم حضرت زینب (س) به صورت متعدد مورد حمله خمپاره‌ای و عملیات انتحاری تروریست‌های تکفیری قرار گرفت. تروریست‌های تکفیری بارها تا نزدیکی حرم حضرت زینب پیشروی کرده بودند اما با مقاومت شیعیان و ساکنین منطقه مواجه شدند.

به دنبال تهدید تروریست های تکفیری به تخریب حرم‎های [[اهل‌بیت(ع)]] به ویژه حرم حضرت زینب، گروه‎های زیادی از [[شیعیان]] سوریه و کشورهای دیگر به ویژه [[ایران]]، [[عراق]]، [[لبنان]] و [[افغانستان]] برای دفاع از حرم‎های اهل بیت(ع) و اماکن زیارتی در برابر گروه‎های تکفیری عازم سوریه شدند. گردان ابوالفضل العباس که بعدها به تیپ ارتقا یافت شامل رزمندگان عراقی و لبنانی بود. تیپ فاطمیون که بعدها به لشکر ارتقا یافت متشکل از شیعیان افغانستان است که با هدف دفاع از اماکن مقدس به سوریه اعزام شدند.<ref>[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/514104/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%88%D9%86-%D9%84%D8%B4%DA%A9%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%81%D8%B9-%D8%AD%D8%B1%D9%85 فاطمیون؛ لشکر سرداران بی‌ادعای مدافع حرم]، مشرق‌نیوز.</ref> گروه‎های مختلفی نیز از ایران برای دفاع از حرم به سوریه اعزام شدند که در میان آنان فرماندهان نظامی نیز حضور داشتند.<ref>[http://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/02/24/54884/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B9-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8%DB%8C%D9%87-%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D8%AA-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87 معرفی گردان بزرگ ابوالفضل العباس(ع)]، خبرگزاری تسنیم.</ref>

بر اساس گزارش‌ها حرم حضرت زینب(س) نخستین بار در سال ۷۶۸ق توسعه و بازسازی شده است. این اقدام توسط سید حسین بن موسی موسوی حسینی، از [[سادات]] و اشراف [[دمشق]] و جدّ [[سادات آل مرتضی]] در [[شام]]، انجام گرفته است. در وقفنامه‌ای متعلق به همان سال ضمن تصریح به نام صاحب مزار یعنی زینب کبری دختر [[امام علی(ع)]]،آمده است. بر اساس این وقفنامه جد سادات آل مرتضی در شام بنای زیارتگاه را بازسازی و بسیاری از باغ‌ها و املاک خود را وقف آن كرده است. این وقفنامه توسط هفت تن از قضات شهر دمشق امضا شده است.<ref>سابقی، مرقد العقیلة زینب، ص ۱۴۵-۱۵۰.</ref>

در سده ۱۴ق حرم حضرت زینب(س) سه بار بازسازی و توسعه یافت. بر این اساس حرم در سال ۱۳۰۲ق توسط سلطان عبدالعزیزخان عثمانی با کمک تجار، تجدید بنا شده و توسعه یافت. همچنین در سال ۱۳۵۴ق هجری [[سادات آل نظام]]، حرم حضرت زینب(س) را بازسازی و برای رفاه زائران آن را توسعه دادند. آخرین توسعه و بازسازی حرم در قرن چهاردم در سال ۱۳۷۰ق توسط [[سیدمحسن امین]] و با کمک تجار انجام گرفت که در این مرحله بنای قدیمی تخریب شده و ساخت بنای جدید حرم با هدف توسعه صحن و رواق‌ها انجام گرفت.<ref>[http://hajj.ir/34/12142 حضرت زينب (سلام الله عليها)]، حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref>

* سابقی، محمد حسنین، مرقد العقیلة زینب، بیروت، دارالولاء لطباعة و النشر و التوزيع، ۲۰۱۱م.

* شریف القرشی، باقر، السيده زينب رائده الجهاد في الاسلام عرض و تحليل، بیروت، دارالمحجة البیضاء، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.  

* توفيق ابو عَلَم،السيّده نفيسه رضی الله عنها، تحقیق: شوقی محمّد، تهران، مجمع جهانی تقريب مذاهب، معاونت فرهنگی، چاپ دوم، ۱۴۲۸ق/۲۰۰۸م.

* محمد بن احمد بن جبير كنانی اندلسی، رحلة ابن حبیر، بيروت، داربيروت للطباعة والنشر.

* هروی، علی بن ابی بكر، الاشارات الی معرفه‌ الزیارات، تحقیق: جانین سوردیل طومین، دمشق، ۱۹۵۳م.

* بررسی تحلیلی سیر مقتل نگاری عاشورا، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه فرهنگی فهیم.  

* تاريخچه مزار عقیله بنی‎هاشم، خبرگزاری فارس.  

* حضرت زينب (سلام الله عليها)، حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.