آیه قصر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه قَصْر''' صد و یکمین آیه [[سوره نساء]] است که بر اساس آن مسافر باید نماز را [[نماز شکسته|شکسته]] بخواند. در این [[آیه]] تنها اصل حکم بیان شده و جزئیات حکم از جمله مسافتی که مسافر باید طی کند تا سفر شرعی تحقق یابد، از روایات به دست می‌آید.

بیان حکم در این [[آیه]] به شکلی است که تنها دلالت بر جواز دارد و به مسافر این امکان را می‌بخشد که نمازش را [[نماز شکسته|شکسته]] یا کامل بخواند؛ اما [[مفسر|مفسران]] شیعه بر این باورند که شکسته ادا کردن نماز در سفر [[واجب]] است.  

وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُّبِينًا ﴿١٠١﴾}}| و چون در زمین سفر کردید، اگر بیم داشتید که آنان که کفر ورزیدهاند به شما آزار برسانند، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید، چرا که کافران پیوسته برای شما دشمنی آشکارند. (۱۰۱)}}

صد و یکمین [[آیه]] از [[سوره نساء]]، آیه قصر خوانده شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۶، ص۷۰؛ «آیات نام‌دار»، ص۳۹۵.</ref> موضوع این آیه لزوم [[نماز شکسته|شکسته اداء کردن نماز]] در سفر است<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۹۴؛ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۶۱.</ref> که به مناسبت بیان موضوع [[هجرت]] در آیه قبل به آن پرداخته شده است.<ref>ابن‌عاشور، التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۲۳۹.</ref>  موضوع سفر را می‌توان با توجه به تعبیر «إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ» فهمید؛ کوبیدن زمین، کنایه از مسافرت است که در آن انسان پا بر زمین می‌کوبد و مسیر را طی می‌کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۹۵.</ref>

برخی قصر را در این آیه به معنی کم‌کردن رکعت‌های [[نماز]] دانسته‌اند که اگر موضوع آیه [[نماز مسافر]] باشد، باید نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت ادا کرد؛ ولی عده‌ای با توجه به بیان قید ترس در این [[آیه]]، موضوع آیه را [[نماز خوف]] دانسته‌اند، که در این صورت باید نمازهای دو رکعتی را نیز شکست و به یک رکعت به جا آورد. اما عده‌ای دیگر قصر را به معنی کاستن از رکعت‌های [[نماز]] دانسته‌اند؛ یعنی اگر مسافر احساس ترس کند، می‌تواند به جای [[رکوع]] و [[سجود]]، از اشاره چشم استفاده کند و اگر ترس بر مسافر غلبه کرد، می‌تواند به جای هر رکعت، [[تسبیح]] مخصوصی که در روایات ذکر شده را بگوید و [[نماز|نمازش]] را ادا کند.<ref>فخر رازی، مفاتیح‌الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۲۰۰.</ref>  

بیان حکم در این [[آیه]] به گونه‌ای است که از آن [[وجوب]] فهمیده نمی‌شود: «گناهى بر شما نيست که نماز را کوتاه کنید». بر اساس آنچه در [[تفسیر تسنیم]] آمده است، [[فقهای امامیه]] شکسته اداءکردن نماز را برای مسافر واجب می‌دانند و خداوند در این [[آیه]] تنها در مقام بیان خطوط کلی [[احکام]] است و شیعه باید شرایط هر حکم را در [[سنت]] جستجو کند.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۹، ج۲۰، ص۲۶۸.</ref> برخی دیگر گفته‌اند که این تعبیر برای از میان برداشتن توهمی است که در ذهن [[مسلمانان]] پدید آمده بود؛ ایشان از آن رو که به خواندن [[نماز]] تمام و چهاررکعتی عادت داشتند، تصور می‌کردند که شکسته خواندن [[نماز]]، موجب نقصانش خواهد شد.<ref>شریف کاشانی، زبدة التفاسیر، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۱۳۷.</ref>  

در روایتی از [[امام صادق(ع)]]، [[زرارة بن اعین|زرارة بن أعین]] و [[محمد بن مسلم]] از ایشان در رابطه با این تعبیر می‌پرسند و امام در پاسخ این [[آیه]] را به آیه ۱۵۸ [[سوره بقره]] تشبیه می‌کنند که در آنجا خداوند حکم [[سعی صفا و مروه]] را نیز به همین شکل بیان می‌کند: «إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَائِرِ اللَّـهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَن يَطَّوَّفَ بِهِمَا»؛ بنابراین همانطور که سعی صفا و مروه [[واجب]] است، شکسته اداءکردن نماز در مسافرت نیز واجب است.<ref>بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۶۳.</ref>

به نظر [[علامه طباطبائی]] ایرادی وجود ندارد که بگوییم این [[آیه]] تنها در مقام بیان حکم سفری است که آمیخته به ترس باشد؛ چرا که حکم سایر مصادیق سفر در [[سنت]] بیان شده است.<ref>طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۶۱.</ref> حتی برخی ادعا کردند که نماز شکسته ابتدا با نماز خوف تشریع شد و بعد از آن به موارد دیگر از جمله [[نماز مسافر]] عمومیت یافت.<ref>بهرام‌پور، نسیم حیات، ۱۳۸۹ش، ج۵، ص۱۶۰.</ref>

برخی نیز گفته‌اند که این قیدِ ترس ناظر به سفرهای صدر [[اسلام]] است که غالبا به ترس آمیخته بود و به اصطلاح اصولی، قید غالبی است؛ چنین قیدی حکم بیان شده در [[آیه]] را به موارد ترس محدود نمی‌کند.<ref>بیضاوی،‌ أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۹۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۹۵.</ref>

در [[تفسیر البرهان]]، روایاتی نقل شده است که موضوع آیه را [[نماز مسافر]] می‌شمارند؛ در عین حال برخی دیگر از [[روایات]] گفته‌اند آیه درباره [[نماز خوف]] است.<ref>بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۶۴ و ۱۶۵.</ref>