استطاعت (حج)

برای دیگر کاربردها استطاعت را ببینید.

استطاعت، اصطلاحی فقهی و از شروط وجوب فریضه حج. فقهای مذاهب اسلامی با استناد به آیه وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا^{[آل عمران–۹۷]} و نیز سنت و روایات اسلامی، استطاعت را شرط مهم وجوب حج می‌دانند.

به نظر مشهور فقهای شیعه، مستطیع مالی کسی است که علاوه بر نیازهای عادی زندگی خود مانند مسکن و اثاث منزل، مخارج کسانی که عرفا و شرعا نفقه آنها بر عهده اوست، زاد و راحله یا قیمت آنها را پیش از سفر حج داشته باشد. استطاعت مالی، با بخشش یا در اختیار گذاشتن زاد و راحله از جانب شخصی دیگر هم حاصل می‌شود. تمام فقهای مذاهب اسلامی داشتن دَین یا قرض (چه قرض به مردم و چه قرض یا دین الهی مانند زکات و خمس) را در صورتی که با ادای آن، امکان سفر حج از میان برود، مانع استطاعت مالی دانسته‌اند.

معنای فقهی

استطاعت درخصوص حج به‌معنای توانایی انسان بر انجام‌دادن اعمال حج است. مراد از توانایی، تواناییِ عقلی نیست؛ یعنی این‌گونه نیست که حتی اگر کسی با مشقت به حج برود، مستطیع به حساب آید؛ بلکه منظور از آن، برخورداری از شرایطی است که در فقه سبب وجوب حج می‌شود.

لزوم استطاعت برای واجب‌شدن حج

به‌فتوای فقیهان حج در صورتی بر انسان واجب می‌شود که استطاعت داشته باشد. این فتوا مستند به آیه ۹۷ سوره آل‌عمران است که در آن وجوب حج به استطاعت مشروط شده است: «وَلِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلًا» (و بر مردم واجب است که براى خدا قصد زيارت خانه كنند؛ البته براى کسانى كه توانایى رفتن به‌سوى آن را دارند).

شرایط استطاعت

استطاعت شرعی برای انجام‌دادن حج، چهار رکن دارد که عبارت‌اند از: استطاعت مالی، استطاعت سَربی، استطاعت بدنی و استطاعت زمانی.

• استطاعت مالی به معنای این است که حاجی توان مالیِ تهیه هزینه سفر حج را داشته باشد، مخارج خانواده‌اش را تا زمانی که از حج برمی‌گردد، بتواند پرداخت کند و همچنین توانایی اداره زندگی‌اش را پس از بازگشت از حج داشته باشد.
• استطاعت سَربی به این معنا است که راه رفتن به مکه و خود مکه از امنیت لازم برخورار باشند و خطری جان و مال حاجی را تهدید نکند.
• استطاعت بدنی یعنی حاجی از سلامت بدنی لازم برای سفر به مکه و به‌جا آوردن مناسک حج برخوردار است.
• استطاعت زمانی یعنی زمان کافی برای رفتن به مکه و انجام مناسک حج وجود دارد.

استطاعت زن

به‌فتوای فقیهای بیشتر مذاهب اهل سنّت برای استطاعت زن شرط دیگری هم مطرح کرده‌اند و آن این است که یکی از محارم او بتواند او را همراهی کند؛ اما فقیهان امامی همراهی محارم را شرط استطاعت زن نمی‌دانند.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع