جعل حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

جعل حدیث، به ساختن حدیث گفته می‌شود. در منابع از جعل حدیث به وَضع حدیث و از حدیث جعلی به حدیث موضوع یاد می‌شود.{{مدرک}} [[حدیث موضوع]] حدیثی است که از روی عمد یا خطا ساخته شده و به پیامبر و یا امام معصوم نسبت داده می‌شود.<ref>مامقانی، مقباس الهداية في علم الدراية، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۹۲؛ شهید ثانی، شرح البداية فی علم الدراية، بی‎تا، ج۱، ص۱۵۵</ref>

رجالیان برای شناخت احادیث ساختگی از غیر آنها نشانه‌هایی ذکر کرده‌اند؛ از جمله: اعتراف سازنده حدیث به جعلی بودن آن و وجود قرینه‎ای که بر ساختگی بودن حدیث دلالت کند مانند سست بودن لفظ. [[علامه مامقانی]] سستی معنی روایت را قرینه جعلی بودن حدیث معرفی کرده است.<ref>مامقانی، مقباس الهداية، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۹۳.</ref> همچنین مخالفت با عقل مخالفت با قرآن و [[ضروری مذهب]] از نشانه‌های حدیث موضوع شمرده شده است.<ref> مدیرشانه‌چی، علم الحدیث، ص۱۳۱-۱۳۲.</ref>  

* جعل حدیث کامل؛‌ جاعلان حدیثی را به طور کامل جعل کرده و به پیامبر یا امامان نسبت می‌دادند. گفته شده جعل حدیث کامل بیشتر در موضوعات اعتقادی، اخلاقی، تاریخی، طبی، فضایل، و ادعیه بوده است. به گفته محمدتقی شوشتری دعای ابن عیاش از این جمله است.  

* افزودن الفاظی به حدیث: عبارتی در ابتدا، انتها و یا اثنای حدیث اضافه می‌شد. به گفته محمدتقی شوشتری در حدیث «لَا يَذْهَبُ الدُّنْيَا حَتَّى يَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِي وَ اسْمُ أَبِيهِ اسْمَ أَبِي يَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۸۲.</ref> عبارت «وَ اسْمُ أَبِيهِ اسْمَ أَبِي» را [[منصور دوانیقی]] افزوده است.

* تغییر لفظ: خطیب بغدادی، از رسول خدا روایت کرده است: «إِذا رَأیتُمْ مُعاوِیةَ یخْطُبُ عَلَی مِنْبَرِی فاقبَلِوه، فانّه امینٌ مأمونٌ» هرگاه مشاهده کردید [[معاویه]] بر منبرم سخن می‌گوید، او را پذیرا شوید ؛ زیرا وی درست‌کار و درخور اطمینان و معتمد است.<ref>شوشتری، الأخبار الدخیله، ص۲۳۰</ref> در حالی که [[نصر بن مزاحم]] در کتاب [[وقعة صفین (کتاب)|وقعة صفّین]] از [[حسن بصری]]، از پیامبر است: «إذا رَأَیتُمْ مُعاوِیةَ یخْطُبُ عَلَی مِنبَرِی فاقْتُلُوه»؛ چون دیدید معاویه بر منبرم سخن می‌گوید، او را بکشید.<ref>منقری، وقعة صفین، ص۲۱۶.</ref> در روایت «فاقْتُلوه» (او را بکشید) را به «فاقْبَلُوه» (او را تصدیق کنید) تغییر داده و عبارت «فإنّه امین مأمون» را شاهد این تغییر قرار داده‌اند تا اذهان مخاطبان منحرف گردد.<ref>شوشتری، الاخبار الدخیله، ص۶۳-۶۶، به نقل از: مهدوی راد، تدوین حدیث، ص۲۶</ref>

همچنین سرقت احادیث (واضع روایتی را که به نام راوی خاصی است به نام خود یا دیگری نقل می‌کند)، دسّ(دست‌کاری) در کتب محدثان و نشر نسخه‌های دروغین از شیوه‌های جعل حدیث دانسته شده است.<ref>رفیعی، درسنامه وضع حدیث، ص۱۶۷-۱۷۲.</ref>