پرش به محتوا

جعل حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۲۰ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۱ نوامبر ۲۰۱۹
جز
افزایش جزیی
جز (تمیزکاری)
جز (افزایش جزیی)
خط ۵: خط ۵:


==مفهوم‌شناسی==
==مفهوم‌شناسی==
جعل حدیث، به ساختن حدیث گفته می‌شود که در منابع رجالی از آن به وَضع حدیث یاد می‌شود.{{مدرک}} [[حدیث موضوع]] حدیثی است که از روی عمد یا خطا ساخته شده و به پیامبر و یا امام معصوم نسبت داده می‌شود.<ref>مامقانی، مقباس الهداية في علم الدراية، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۹۲؛ شهید ثانی، شرح البداية فی علم الدراية، بی‎تا، ج۱، ص۱۵۵</ref> جعل حدیث به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شد، برخی از آنها عبارتند از:
جعل حدیث، به ساختن حدیث گفته می‌شود که در منابع از آن به وَضع حدیث و از حدیث جعلی به حدیث موضوع یاد می‌شود.{{مدرک}} [[حدیث موضوع]] حدیثی است که از روی عمد یا خطا ساخته شده و به پیامبر و یا امام معصوم نسبت داده می‌شود.<ref>مامقانی، مقباس الهداية في علم الدراية، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۹۲؛ شهید ثانی، شرح البداية فی علم الدراية، بی‎تا، ج۱، ص۱۵۵</ref>  
 
==شیوه‌ها==
جعل حدیث به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شده است برخی از آنها عبارتند از:
* جعل حدیث کامل؛‌ جاعلان حدیثی را به طور کامل جعل کرده و به پیامبر یا امامان نسبت می‌دادند. گفته شده جعل حدیث کامل بیشتر در موضوعات اعتقادی، اخلاقی، تاریخی، طبی، فضایل، و ادعیه بوده است. به گفته محمدتقی شوشتری دعای ابن عیاش از این جمله است.  
* جعل حدیث کامل؛‌ جاعلان حدیثی را به طور کامل جعل کرده و به پیامبر یا امامان نسبت می‌دادند. گفته شده جعل حدیث کامل بیشتر در موضوعات اعتقادی، اخلاقی، تاریخی، طبی، فضایل، و ادعیه بوده است. به گفته محمدتقی شوشتری دعای ابن عیاش از این جمله است.  
* افزودن الفاظی به حدیث: عبارتی در ابتدا، انتها و یا اثنای حدیث اضافه می‌شد. به گفته محمدتقی شوشتری در حدیث «لَا يَذْهَبُ الدُّنْيَا حَتَّى يَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِي وَ اسْمُ أَبِيهِ اسْمَ أَبِي يَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۸۲.</ref> عبارت «وَ اسْمُ أَبِيهِ اسْمَ أَبِي» را [[منصور دوانیقی]] افزوده است.
* افزودن الفاظی به حدیث: عبارتی در ابتدا، انتها و یا اثنای حدیث اضافه می‌شد. به گفته محمدتقی شوشتری در حدیث «لَا يَذْهَبُ الدُّنْيَا حَتَّى يَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِي وَ اسْمُ أَبِيهِ اسْمَ أَبِي يَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۸۲.</ref> عبارت «وَ اسْمُ أَبِيهِ اسْمَ أَبِي» را [[منصور دوانیقی]] افزوده است.
خط ۱۳: خط ۱۶:


==تاریخچه==
==تاریخچه==
برخی از محققان بر این باورند که پیشینه جعل حدیث به دوران حیات پیامبر اکرم برمی‌گردد و حدیث «من کذب علی متعمدافلیتبوا مقعده من النار» را شاهدی بر این می‌دانند که به احتمال در دوره پیامبر حدیثی جعل شده باشد.<ref> احمد امین، فجر الاسلام، ۲۰۱۲ق، ص۲۳۱.</ref> هرچند به گفته هاشم معروف حسنی، برخی از محققان اهل سنت بر این باورند که جعل حدیث پس از شهادت امام علی(ع) آغاز شد در این دوره احزاب و فرقه‌هایی ظهور کردند و هر کدام برای تثبیت خود به قرآن و سنت استناد می‌کردند و اگر مستندی یافت نمی‌شد، حدیث جعل می‌کردند.<ref>معروف حسنی، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، ۱۴۰۷ق، ص۹۰-۹۱.</ref> جعل حدیث در دوران [[معاویة بن ابی‌سفیان]] گسترش یافت. معاویه از راویانی که در فضائل [[عثمان]] و دیگر [[صحابه]] و در عیب‌جویی [[امام علی(ع)]] حدیث جعل می‌کردند، حمایت می‌کرد.{{مدرک}}
برخی از محققان بر این باورند که پیشینه جعل حدیث به دوران حیات پیامبر اکرم برمی‌گردد و حدیث «من کذب علی متعمدافلیتبوا مقعده من النار» را شاهدی بر این می‌دانند که به احتمال در دوره پیامبر حدیثی جعل شده باشد.<ref> احمد امین، فجر الاسلام، ۲۰۱۲ق، ص۲۳۱.</ref> هرچند به گفته هاشم معروف حسنی، برخی از محققان اهل سنت بر این باورند که جعل حدیث پس از شهادت امام علی(ع) آغاز شد در این دوره احزاب و فرقه‌هایی ظهور کردند و هر کدام برای تثبیت خود به قرآن و سنت استناد می‌کردند و اگر مستندی در قرآن یا روایات نمی‌یافتند، به جعل حدیث می‌پرداختند.<ref>معروف حسنی، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، ۱۴۰۷ق، ص۹۰-۹۱.</ref> جعل حدیث در دوران [[معاویة بن ابی‌سفیان]] گسترش یافت. معاویه از راویانی که در فضائل [[عثمان]] و دیگر [[صحابه]] و در عیب‌جویی [[امام علی(ع)]] حدیث جعل می‌کردند، حمایت می‌کرد.{{مدرک}}


مهاجرت و جابه‌جایی‌ها، به وضع حدیث در سده‌های ۲ و ۳ ق دامن زده است. احادیثی را که شیوخ یک شهر چون [[مدینه]] یا [[کوفه]] روایت می‌کردند، کمابیش در آن شهر از چنان تداولی برخوردار بوده که کمتر اجازۀ تصرف و افزایش را به جاعلان می‌داده است؛ اما جابه‌جا شدن میان شهرها، به جاعلان اجازه می‌داد که احادیث ساختگی را با افزودن سلسله اسانید به ظاهر موجه برای مخاطبان شهری بیگانه مقبول جلوه دهد.<ref>ابن ابی‌حاتم، الجرح، ج۳، ص۲۳۳.</ref>
مهاجرت و جابه‌جایی‌ها، به وضع حدیث در سده‌های ۲ و ۳ ق دامن زده است. احادیثی را که شیوخ یک شهر چون [[مدینه]] یا [[کوفه]] روایت می‌کردند، کمابیش در آن شهر از چنان تداولی برخوردار بوده که کمتر اجازۀ تصرف و افزایش را به جاعلان می‌داده است؛ اما جابه‌جا شدن میان شهرها، به جاعلان اجازه می‌داد که احادیث ساختگی را با افزودن سلسله اسانید به ظاهر موجه برای مخاطبان شهری بیگانه مقبول جلوه دهد.<ref>ابن ابی‌حاتم، الجرح، ج۳، ص۲۳۳.</ref>
خط ۳۸: خط ۴۱:
* محرومیت  مردم از اهل بیت
* محرومیت  مردم از اهل بیت


== شناخت احادیث جعلی==
== نشانه‌های احادیث جعلی==
رجالیان برای شناخت احادیث ساختگی از غیر آنها نشانه‌هایی ذکر کرده‌اند؛ از جمله: اعتراف سازنده حدیث به جعلی بودن آن و وجود قرینه‎ای که بر ساختگی بودن حدیث دلالت کند مانند سست بودن لفظ. [[علامه مامقانی]] سستی معنی روایت را قرینه جعلی بودن حدیث معرفی کرده است.<ref>مامقانی، مقباس الهداية، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۹۳.</ref>  
رجالیان برای شناخت احادیث ساختگی از غیر آنها نشانه‌هایی ذکر کرده‌اند؛ از جمله: اعتراف سازنده حدیث به جعلی بودن آن و وجود قرینه‎ای که بر ساختگی بودن حدیث دلالت کند مانند سست بودن لفظ. [[علامه مامقانی]] سستی معنی روایت را قرینه جعلی بودن حدیث معرفی کرده است.<ref>مامقانی، مقباس الهداية، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۹۳.</ref>