محله بنی‌هاشم

تصویری از خانه منسوب به امام صادق(ع) در محله بنی‌هاشم

مَحلّه بَنی‌هاشم محل سکونت بنی هاشم در مدینه بود و خانه‌ پیامبر (ص)، حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) و همچنین خانه‌های امام سجاد (ع) و امام صادق (ع) در این محله واقع شده بود. به خاطر واقعه کوچه بنی‌هاشم که نهایتا منجر به شهادت حضرت زهرا (س) شد، در آیین سوگواری شیعه برای آن حضرت، از این محله و کوچه‌های آن یاد می‌شود. آثار این محله تا سال ۱۳۶۴ش باقی بود ولی توسط دولت وهابی کاملا تخریب شد.

موقعیت و تاریخچه

محله بنی هاشم در جنوب شرقی مسجد النبی (ص) (ساختمان فعلی) قرار داشته که از باب جبرئیل تا بقیع امتداد داشته است. در این محله دو منزل وجود داشته که به دار علی بن الحسین (خانه امام سجاد علیه السلام) و دار جعفر بن محمد (خانه امام صادق علیه السلام) مشهور بوده است. در منابع شیعه توصیه به خواندن نماز در این دو خانه شده است. سمهودی می نویسد: خانه امام صادق علیه السلام در مجاورت خانه ابوایوب انصاری قرار داشته است. در این منزل چاه آبی بوده است که امام صادق علیه السلام آب آن را صدقه می‌داده است. قبر اسماعیل فرزند امام صادق(ع) در منزل امام سجاد(ع) قرار داشته که بعدا به بقیع منتقل شده است.

در توسعه‌های متعدد مسجد پیامبر(ص) در دوره‌های مختلف اسلامی، بخش‌هایی از بافت تاریخی شهر مدینه، تخریب و به محدوده مسجد افزوده شده است. یکی از نخستین تغییراتی که در محله بنی هاشم رخ داده، مربوط به سال ۹۱ هجری قمری است که به دستور ولید بن عبدالملک خلیفه اموی مسجد از طرف شرق که حجره‌های پیامبر(ص) در آنجا قرار داشت، نیز توسعه یافت. به دستور وی قرار شد گرد مرقد پیامبر دیواری بکشند و از آن ناحیه نیز بر مسجد افزوده شود. مردم مدینه از شنیدن خبر تخریب، شروع به شیون و زاری کردند. در این زمان خانه حضرت فاطمه(س) در اختیار فاطمه صغری دختر امام حسین(ع) بود. علت ناراحتى آنان اين بود كه می ‏خواستند آثار پيامبر (ص) در ميان آنان محفوظ بماند، تا نسل‏هاى آينده بدانند آن حضرت تا چه اندازه زندگى ساده و بی‌آلايشی داشته است. سعيد بن مسيب می‌‏گفت: «اى كاش اين خانه‌‏ها را به همان صورت باقى گذاشته بودند تا وقتى كسى از اطراف به مدينه می‌آمد، می‌ديد كه پيامبر (ص) در زندگى خود به چه چيزى اكتفا كرده و مردم را در تفاخر و تكاثر تعديل كرده، به زهدگرايى سوق می‌‏داد.»

آخرین توسعه‌ای که به تخریب کامل خانه‌های محله بنی‌هاشم انجامید، مربوط به سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۶ش است. تا قبل از تخریب اخیر، خانه امام سجاد(ع) و خانه امام صادق(ع) معروف بوده است.

واقعه کوچه بنی هاشم

مقالهٔ اصلی: واقعه کوچه بنی هاشم

شیخ مفید ره در کتاب الاختصاص در باب غصب فدک از امام صادق(ع) روایت می‌کند که پس از مناظره ابوبکر و حضرت فاطمه(س)؛ فاطمه (ع) دوباره نزد ابوبکر رفت و ابوبکر در کاغذی رد فدک را برای فاطمه (ع) نوشت. بعد از خروج فاطمه (ع) از نزد ابوبکر، عمر ایشان را در کوچه دید و بعد از امتناع ایشان از تحویل دادن قباله فدک به عمر، آن حضرت را مورد ضرب و شتم قرار داد و قباله فدک را به زور گرفت و پاره کرد. به دنبال این اتفاق حضرت زهرا (ع) بستری شده و ۷۵ روز بعد به شهادت رسید.

در سال‌های اخیر همزمان با ایام فاطمیه، در برخی شهرهای ایران به‌ویژه در قم و تهران ماکت‌هایی از محله بنی هاشم و خانه حضرت زهرا ساخته می‌شود و مورد بازدید عمومی قرار می‌گیرد.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر - تهران، هشتم، ۱۳۸۶ش.
• شيخ مفيد(منسوب)، الإختصاص‏، قم، كنگره شيخ مفيد، ۱۴۱۳ق
• طبرى‏، محمد بن جرير بن رستم، دلائل الإمامة، قم، بعثت‏، ۱۴۱۳ق
• فیض گیلانی، محمدعلی، شنیدنی های سفر حج، مجله میقات حج، تابستان ۱۳۸۳ش، شماره ۴۸
• قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر - تهران، ۱۳۸۶ش.
• سمهودی، خلاصة الوفا باخبار دار المصطفی.
• مطری، التعریف، به نقل از جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر - تهران، هشتم، ۱۳۸۶ش.
• مجلسی، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق