۱۷٬۱۸۷
ویرایش
وجوهات شرعی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
تمیزکاری
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (←مفهوم‌شناسی: تمیزکاری) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{احکام}} | {{احکام}} | ||
{{مقاله توصیفی فقهی}} | {{مقاله توصیفی فقهی}} | ||
'''وجوهات شرعی''' | '''وجوهات شرعی''' پول‌هایی که تحت عناوینی مانند [[خمس]]، [[زکات]]، [[کفارات]]، [[رد مظالم]]، [[نذر|نذورات]] و [[وقف|موقوفات]] توسط [[مکلف|مکلفان]] پرداخت می‌شود. این اصطلاح عرفی است و در متون اصلی دینی به کار نرفته است. بعضی معتقدند که وجوهات شرعیه واجب (خمس و زکات) را باید به [[حاکم شرع]]، نماینده و وکیل او پرداخت کرد. | ||
== مفهوم‌شناسی== | == مفهوم‌شناسی== | ||
وجوهات جمع وجوه به معنای پول‌هاست.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۹۰ش، ج۸، ص۸۱۸۵؛ فکری، فرهنگ اصطلاحات حج و عمره، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۵.</ref> در لغت‌نامه دهخدا و فرهنگ سخن آمده است که یکی از معانی عرفی وجوهات؛ [[خمس]]، [[زکات]]<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۹۰ش، ج۸، ص۸۱۸۵.</ref> و [[رد مظالم|رد مظالمی]] است که به برخی از [[مجتهد|مجتهدان]] خاص پرداخت می‌شود.<ref> دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱.</ref> برخی وجوهات را همان وجوهات بریه<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱.</ref> به معنای پول‌هایی که به خاطر احسان و نیکوکاری به دیگران پرداخت می‌شود، دانسته‌اند.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ ج۳، ۴۵۶۸.</ref> | وجوهات جمع وجوه به معنای پول‌هاست.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۹۰ش، ج۸، ص۸۱۸۵؛ فکری، فرهنگ اصطلاحات حج و عمره، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۵.</ref> در لغت‌نامه دهخدا و فرهنگ سخن آمده است که یکی از معانی عرفی وجوهات؛ [[خمس]]، [[زکات]]<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۹۰ش، ج۸، ص۸۱۸۵.</ref> و [[رد مظالم|رد مظالمی]] است که به برخی از [[مجتهد|مجتهدان]] خاص پرداخت می‌شود.<ref> دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱.</ref> برخی وجوهات را همان وجوهات بریه<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱.</ref> به معنای پول‌هایی که به خاطر احسان و نیکوکاری به دیگران پرداخت می‌شود، دانسته‌اند.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ ج۳، ۴۵۶۸.</ref> | ||
فقها از اصطلاح «وجوهات شرعی» به‌صورت پراکنده در موضوعات مختلف فقهی استفاده کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: طباطبايى يزدى، سوال و جواب، ۱۴۱۵ق، ص۹۹- ۲۳۹-۳۳۱؛ امام خمینی، استفتائات، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۴۴-۳۹۲-۴۱۱-۴۱۶-۴۲۲-۴۲۴-۴۳۶-۴۳۱؛ موسوی گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۱۴۶-۳۸۹؛ ج۴، ص۳۳۲-۲۲۶-۲۲۷؛ بهجت، استفتائات، ۱۴۲۸ق،ج۱، ص۳۹-۴۷۷-۴۹۰؛ ج۳، ص۱۲۶-۱۳۶؛ ج۴، ص۹۹.</ref> عده‌ای با اشاره به این نکته که [[فقها]] به تعریف و تبیین ماهیت اصطلاح «وجوهات شرعیه» نپرداخته‌اند، عنوان کرده‌اند که وجوهات شرعی [[اصطلاحات فقهی|اصطلاح فقهی]] نیست، بلکه اصطلاح عرفی(اصطلاحی که در میان مردم رایج است) است.<ref>غفوری، | فقها از اصطلاح «وجوهات شرعی» به‌صورت پراکنده در موضوعات مختلف فقهی استفاده کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: طباطبايى يزدى، سوال و جواب، ۱۴۱۵ق، ص۹۹- ۲۳۹-۳۳۱؛ امام خمینی، استفتائات، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۴۴-۳۹۲-۴۱۱-۴۱۶-۴۲۲-۴۲۴-۴۳۶-۴۳۱؛ موسوی گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۱۴۶-۳۸۹؛ ج۴، ص۳۳۲-۲۲۶-۲۲۷؛ بهجت، استفتائات، ۱۴۲۸ق،ج۱، ص۳۹-۴۷۷-۴۹۰؛ ج۳، ص۱۲۶-۱۳۶؛ ج۴، ص۹۹.</ref> عده‌ای با اشاره به این نکته که [[فقها]] به تعریف و تبیین ماهیت اصطلاح «وجوهات شرعیه» نپرداخته‌اند، عنوان کرده‌اند که وجوهات شرعی [[اصطلاحات فقهی|اصطلاح فقهی]] نیست، بلکه اصطلاح عرفی(اصطلاحی که در میان مردم رایج است) است.<ref>غفوری و غفوری، «جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۳-۴۴.</ref> و معنای عرفی آن را همه پول‌هایی دانسته‌اند که به خاطر احکام و دستورات شرع توسط [[مکلف|مکلفان]] پرداخت می‌شود.<ref>غفوری و غفوری، «جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۳-۴۴.</ref> تعدادی از نویسندگان، وجوهات شرعیه را تنها شامل پرداخت واجبات شرعی دانسته‌اند.<ref>ذاکری، «لزوم گردآوری وجوه شرعی»، ص۹۵.</ref> و عده‌ای دیگر نیز همه درآمدهای دینی را وجوهات شرعیه دانسته‌اند.<ref>داداشی نیاکی، «مالیات و وجوه شرعیه»، ۱۰۸-۱۱۰.</ref> هر چند این دسته از افراد در تشریح درآمدهای دینی فقط به خمس و زکات اشاره کرده‌اند.<ref>داداشی نیاکی، «مالیات و وجوه شرعیه»، ۱۰۸-۱۲۰.</ref> | ||
==موارد وجوهات شرعیه== | ==موارد وجوهات شرعیه== | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
برخی وجوهات شرعیه را به نقل از [[مراجع تقلید]] شامل خمس، زکات و صدقات واجبه و مستحبه عنوان کرده‌اند.<ref>ظهیری، آسان‌ترین شیوه محاسبه خمس، ۱۳۹۱ش، ص۴۵.</ref> بعضی دیگر نیز خمس، زکات، نذورات و صدقات به صورت عام را جزء وجوهات شرعیه عنوان کرده‌اند.<ref>نجفی زنجانی، اصول و روش‌های تربیت در مناسک حج، ۱۳۹۴ش، ص۲۵۶.</ref> برخی نیز موقوفات و هدایای مالی را نیز تحت عنوان وجوهات شرعیه آورده‌اند.<ref>اخلاقی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، ۱۳۸۴ش، ص۱۹۲.</ref> تعدادی نیز [[انفال]] را تحت عنوان وجوه شرعیه آورده‌اند.<ref>معرفت، ولایت فقیه، ۱۳۷۷ش، ص۱۴۲.</ref> | برخی وجوهات شرعیه را به نقل از [[مراجع تقلید]] شامل خمس، زکات و صدقات واجبه و مستحبه عنوان کرده‌اند.<ref>ظهیری، آسان‌ترین شیوه محاسبه خمس، ۱۳۹۱ش، ص۴۵.</ref> بعضی دیگر نیز خمس، زکات، نذورات و صدقات به صورت عام را جزء وجوهات شرعیه عنوان کرده‌اند.<ref>نجفی زنجانی، اصول و روش‌های تربیت در مناسک حج، ۱۳۹۴ش، ص۲۵۶.</ref> برخی نیز موقوفات و هدایای مالی را نیز تحت عنوان وجوهات شرعیه آورده‌اند.<ref>اخلاقی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، ۱۳۸۴ش، ص۱۹۲.</ref> تعدادی نیز [[انفال]] را تحت عنوان وجوه شرعیه آورده‌اند.<ref>معرفت، ولایت فقیه، ۱۳۷۷ش، ص۱۴۲.</ref> | ||
برخی نیز معتقدند که وجوهات شرعیه شامل موارد زیر می‌شود:<ref>غفوری، | برخی نیز معتقدند که وجوهات شرعیه شامل موارد زیر می‌شود:<ref>غفوری و غفوری، «جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۴-۴۵.</ref> | ||
#[[فدیه]]: به دلیل انجام ندادن برخی از وظایف بر برخی از مکلفان واجب می‌شود. به نظر بسیاری از فقها کسی که توانایی روزه گرفتن را ندارد واجب است فدیه بپردازد. فدیه، دادن یک [[مد طعام|مد]] غذا به مستحقان است. | #[[فدیه]]: به دلیل انجام ندادن برخی از وظایف بر برخی از مکلفان واجب می‌شود. به نظر بسیاری از فقها کسی که توانایی روزه گرفتن را ندارد واجب است فدیه بپردازد. فدیه، دادن یک [[مد طعام|مد]] غذا به مستحقان است. | ||
#[[کفاره]]: کفاره جریمه‌ای است که از طرف شرع به دلیل انجام دادن برخی از افعال حرام یا ترک بعضی واجبات به عهده | #[[کفاره]]: کفاره جریمه‌ای است که از طرف شرع به دلیل انجام دادن برخی از افعال حرام یا ترک بعضی واجبات به عهده مکلفان قرار داده شده است. مانند [[کفاره روزه|کفاره روزه نگرفتن]]، قتل، [[کفاره قسم|شکستن قسم]]، ظِهار و... | ||
#[[خراج]]: به معنای حق مالی است که دولت اسلامی بر زمین‌های خاص وضع کرده است. | #[[خراج]]: به معنای حق مالی است که دولت اسلامی بر زمین‌های خاص وضع کرده است. | ||
#[[خمس]]: به معنای حق شرعی مالی واجب در درآمدهاست که به‌اندازه یک پنجم از غنائم جنگی، گنج، معادن، غوص، [[ارباح مکاسب]]، مال مختلط به حرام و زمینی که ذمی از مسلمان خریده است، می‌شود. | #[[خمس]]: به معنای حق شرعی مالی واجب در درآمدهاست که به‌اندازه یک پنجم از غنائم جنگی، گنج، معادن، غوص، [[ارباح مکاسب]]، مال مختلط به حرام و زمینی که ذمی از مسلمان خریده است، می‌شود. | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
#[[زکات فطره]]: به معنای مال یا پولی است که پرداخت آن بر مکلفان در هنگام غروب شب عید فطر هر سال واجب می‌شود. | #[[زکات فطره]]: به معنای مال یا پولی است که پرداخت آن بر مکلفان در هنگام غروب شب عید فطر هر سال واجب می‌شود. | ||
# [[جزیه]]: به معنای حق شرعی مالیی است که دولت اسلامی هر ساله از برخی [[اهل ذمه]] دریافت می‌کند. | # [[جزیه]]: به معنای حق شرعی مالیی است که دولت اسلامی هر ساله از برخی [[اهل ذمه]] دریافت می‌کند. | ||
#[[عُشر]]: به مالی گفته می‌شود که از تجار غیر مسلمان برای تجارت در سرزمین اسلامی گرفته می‌شود.<ref>غفوری، | #[[عُشر]]: به مالی گفته می‌شود که از تجار غیر مسلمان برای تجارت در سرزمین اسلامی گرفته می‌شود.<ref>غفوری و غفوری، «جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۴-۴۵.</ref> | ||
==وجوهات شرعیه به چه کسی باید پرداخت شود؟== | ==وجوهات شرعیه به چه کسی باید پرداخت شود؟== | ||
به نظر برخی، در اندیشه [[شیعه]] | به نظر برخی، در اندیشه [[شیعه]] برخلاف اندیشه [[اهل سنت]] هر کسی امکان تصرف در وجوهات شرعیه را ندارد.<ref>سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۷۷۶-۷۷۷</ref> در جوامع اهل سنت هر حاکمی با هر گونه ویژگی اخلاقی، علمی چون صرفا حاکم اسلامی است اختیار تصرف در وجوه شرعیه را داشته و وجوهات عملا جزء بودجه دولتی به حساب می‌آمده اما [[فقهای شیعه]] معتقدند فقط حاکم شرع و نمایندگان او می‌توانند در وجوه شرعیه تصرف کنند.<ref>سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۷۷۶-۷۷۷</ref> در زمان [[امام]]، تنها او می‌تواند در این وجوه تصرف کند و در زمان [[غیبت]] فقهای عادل و جامع الشرایط اجازه تصرف در این وجوه شرعیه را دارند.<ref>سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۷۷۶-۷۷۷</ref> | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||