ناصرالدین شاه قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ناصر الدین شاه قاجار''' ([[سال ۱۲۴۷ هجری قمری|۱۲۴۷ق]] - [[سال ۱۳۱۳ هجری قمری|۱۳۱۳ق]]) چهارمین پادشاه از سلسله [[قاجاریه]] بود. او را «سلطان صاحبقران» و پس از کشته شدن، «شاه شهید» نیز خوانده‌اند. ناصرالدین حدود پنجاه سال پادشاهی کرد و در نهایت در [[حرم عبدالعظیم حسنی]] ترور شد.

در سلطنت ناصرالدین قراردادها و امتیازات بسیاری به کشورهای غربی داده شد که برخی از آن‌ها از جمله قرارداد رویترز موجب مخالفت‌ها و اعتراضات عمومی شد. [[فتوای تحریم تنباکو]] از سوی [[میرزای شیرازی]]، [[مرجع تقلید]] شیعه در قرن چهاردهم قمری، در این دوران صادر شد.

هم‌زمان با حکومت ناصرالدین، جهان دچار تحولات بزرگ و کشمکش میان سنت و مدرنیته بود. شاه خود نیز مشتاق تمدن جدید غربی بود و حتی در این محدوده اصلاحاتی را نیز به وجود آورد، با این حال موانع بسیاری برای این امر وجود داشت. ناصرالدین به [[تعزیه]] علاقه داشت. در دوره او [[علی محمد باب]]،‌ موسس فرقه [[بابیه]]، [[اعدام]] شد و پیروانش سرکوب شدند.

[[پرونده:عکس سنگ قبر ناصرالدین شاه.png|250px|بندانگشتی|سنگ قبر ناصرالدین شاه]]

ناصرالدین پسر [[محمد شاه]] و چهارمین پادشاه از سلسله [[قاجاریه]] بود. او در [[سال ۱۲۴۷ هجری قمری|۱۲۴۷ق]] در [[تبریز]] به دنیا آمد و در [[سال ۱۲۶۴ هجری قمری|۱۲۴۶ق]] شاه [[ایران]] شد.<ref>«ناصرالدین شاه قاجار»، ضمیمه نامه فرهنگستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.</ref> ناصرالدین، به «سلطان صاحبقران» نیز معروف بود و پس از کشته شدن «شاه شهید» نیز خوانده شد.<ref>«ناصرالدین شاه قاجار»، ضمیمه نامه فرهنگستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.</ref>

او به دستور پدرش در چهارده سالگی [[ازدواج]] کرد<ref>مصحفی، ایران در دوره ناصرالدین شاه، تاریخ جامع ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱۲، ص۱۳۶.</ref> و در زمان کشته شدن ۸۵ همسر [[ازدواج دائم|دائم]] و [[ازدواج موقت|موقت]] داشت.<ref>معیرالممالک، یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه، ۱۳۶۱ش، ص۱۶.</ref> ناصرالدین در ۱۸ سالگی به پادشاهی رسید و حدود ۵۰ سال پادشاهی کرد.<ref>نظرپور، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۱۳۹۰ش، ص۱۶.</ref> او به شکار و هنر علاقه بسیار داشت<ref>رمضانی، ناصرالدین شاه قاجار، ۱۳۸۳ش، ص۶۵.</ref> و تا حدودی با زبان فرانسه آشنا بود.<ref>«ناصرالدین شاه قاجار»، ضمیمه نامه فرهنگستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.</ref>

ناصرالدین در [[۱۷ ذی‌القعده]] سال ۱۳۱۳ق به زیارت [[حضرت عبدالعظیم]] رفت و برخلاف همیشه دستور داد آنجا را قُرُق نکنند. [[میرزا رضا کرمانی]] از مریدان [[سید جمال‌الدین اسدآبادی]] با لباس زنانه پیش آمده، تیراندازی کرد و شاه کشته شد.<ref>مصحفی، ایران در دوره ناصرالدین شاه، تاریخ جامع ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱۲، ص۲۱۴-۲۱۵.</ref>

ناصرالدین شاه در [[حرم عبدالعظیم حسنی]] در [[شهر ری]] دفن شد. سنگ قبر گرانبهایی که تصویر شاه روی آن ساخته شده بود بر روی آن قرار دادند.<ref>عرفانیان، ناصرالدین شاه؛ محبوب یا منفور؟، روزنامه شرق، ۲۵تیر۱۳۹۶ش، ص۱۷.</ref> این سنگ قبر امروزه در کاخ موزه گلستان نگهداری می‌شود.<ref>[http://www.golestanpalace.ir/museum/khalvatekarimkhani.html (کاخ گلستان)].</ref>

==اقدامات==

ناصر الدین شاه حدود پنجاه سال پادشاهی کرد.<ref>نظرپور، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۱۳۹۰ش، ص۱۶.</ref> در دوران او، قحطی‌ها، جنگ‌ها، شورش‌ها، درگیری‌های مختلف در دربار، صدراعظم‌های مختلف،‌ قدرت نهادهای مذهبی و بازاری، امتیازهای مختلف به غرب؛ جدایی [[افغانستان]] و ... فراز و نشیب‌های بسیاری را سبب شد.<ref>برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به: مصحفی، ایران در دوره ناصرالدین شاه، تاریخ جامع ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱۲، ص۱۷۶- ۱۸۰ و فرهمند، گذری بر امتیازات پی در پی انگلیس در عهد ناصری، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۶ .</ref> مورخان دوره پنجاه ساله سلطنت ناصرالدین  را به مانند دیگر پادشاهان قاجار، دوران رقابت شدید [[روسیه]] و [[انگلستان]] در تأمین منافع خویش دانسته‌اند. هر اقدامی در ایران با منافع یکی از این دو کشور در تقابل بود، به مشکل می‌خورد. شاه برای بسیاری از امور، باید رضایت آنان را به دست می‌آورد.<ref>مصحفی، ایران در دوره ناصرالدین شاه، تاریخ جامع ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱۲، ۲۱۶-۲۱۷.</ref> در [[روزنامه وقایع اتفاقیه]] در این مورد نوشته شده بود: «شاه به قدری از کیفیت حالی خود متنفر شده‌است که حکومت یک ده در حالتی که غیرمحکوم [خارجی] باشد به مراتب ترجیح به این سلطنت می‌دهد».<ref>امانت، قبله عالم: ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران، ۱۳۸۳ش، ص۳۷۸–۳۷۹.</ref>

گزارش‌های تاریخی متفاوتی از دین‌داری ناصرالدین نقل شده است. برخی [[نماز|نمازخواندن]] و [[روزه|روزه گرفتن]] او را نقل کرده و او را در ظاهر مذهبی و دیندار دانسته‌اند.<ref>رمضانی، ناصرالدین شاه قاجار، ۱۳۸۳ش، ص۶۵.</ref> برخی دیگر نیز به رفتارهای دیگر او توجه داشته و او را چندان مقید به [[شریعت اسلام|شریعت]] ندانسته‌اند.<ref>محبوبی اردکانی، چهل سال تاریخ ایران، ۱۳۶۸ش، ص۶۶۲.</ref> گنبد [[حرم امام هادی(ع)]] و [[امام حسن عسکری(ع)]] در [[سامرا]] به دستور ناصرالدین طلاکاری شد. <ref>محبوبی اردکانی، چهل سال تاریخ ایران، ۱۳۶۸ش، ص۶۶۲.</ref>  

===سرکوب بابیت===

پیروان [[علی محمد باب]] در شهرهای مختلف قیام کردند و شکست خوردند. در نهایت علی محمد باب به دستور [[امیرکبیر]] در [[شعبان]] سال [[سال ۱۲۶۶ هجری قمری|۱۲۶۶ق]] در [[تبریز]] اعدام شد. <ref>امانت، قبله عالم: ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران، ۱۳۸۳ش، ص۲۸۷.</ref>

در [[شوال]] سال ۱۲۶۸ق تعدادی از بابیان، دست به ترور ناموفق ناصرالدین زدند.<ref>امانت، قبله عالم: ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران، ۱۳۸۳ش، ص۲۸۴.</ref> حکومت به سرکوب فرقه بابیه پرداخت.<ref>امانت، قبله عالم: ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران، ۱۳۸۳ش، ص۲۹۰-۲۹۲.</ref>

===تمایل به ظواهر مدرنیته===

دوران ناصرالدین شاه عصر تحولات جهانی و کشمکش میان [[سنت]] و مدرنیته بود. اما کاهش اقتدار شاه در صورت اصلاحات بود.<ref>مصحفی، ایران در دوره ناصرالدین شاه، تاریخ جامع ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱۲، ص۲۱۶.</ref> برخی محققان دوران ناصرالدین شاه را دوره گذر از سنت به مدرنیته دانسته‌اند.<ref>[https://www.entekhab.ir/fa/news/493992/%DA%A9%D9%84%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%B1-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D8%AF-%D8%A7%D کیان‌فر، «کلنگ مشروطه را ناصرالدین‌شاه بر زمین زد»]، سایت انتخاب.</ref>  

اطرافیان ناصرالدین را نیز دو گروه تجددگرا و سنت‌گرا تشکیل داده بود. تجددطلبان همه صریحا یا ضمنا برتری غرب را جز در حیطه دین می‌پذیرفتند. این امر، موضعی دفاعی در پی داشت که بر برتری معنوی مسلمانان تأکید می‌کرد. آنان [[اسلام]] را به منزله هویتی اجتماعی در برابر ایدئولوژی‌های غربی قرار می‌دادند.<ref>مصحفی، ایران در دوره ناصرالدین شاه، ۱۳۹۴ش، ج۱۲، ص۲۳۹.</ref> در دوره ناصرالدین شاه چهار مدرسه ساخته شد: [[دارالفنون]] و نظام ناصری در [[تهران]]، ظل السلطان در [[اصفهان]] و یک مدرسه در تبریز.<ref>محبوبی اردکانی، چهل سال تاریخ ایران، ۱۳۶۸ش، ص۶۶۱.</ref> و ضرابخانه، اداره پست و تلگراف نیز تأسیس گردید.<ref>[http://tarikhirani.ir/fa/news/30/bodyView/1179/0/%D8%B3%D9%88%D8%BA%D8%A7%D8%AA.%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86.%D8%B4%D8%A7%D9%87.%D8%A7%D8%B2.%D9%81%D8%B1%D9%86%DA%AF%D8%9B.%DA%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1.%D9%85%D8%B4%DA%A9%DB%8C.%DB%8C%D8%A7.%D8%B4%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%9F.html «سوغات ناصرالدین شاه از فرنگ؛ چادر مشکی یا شلیته؟»]، سایت تاریخ ایرانی.</ref>

در این دوران، قوانین قضائی جدیدی وضع شد که براساس آن، دستگاه‌های اجرایی حق دخالت در نظام قضاء را نداشتند.<ref>مصحفی، ایران در دوره ناصرالدین شاه، تاریخ جامع ایران، ۱۳۹۴ش، ج۱۲، ص۱۸۵.</ref> ناصرالدین شاه به تقلید از کشورهای اروپایی درصدد برآمد تا کابینه‌ای تشکیل دهد. شاه در دوره‌ای، شورایی از وزیران را تشکیل داد که همواره شکل و تعداد آن‌ها را تغییر می‌داد.<ref>مصحفی، ایران در دوره ناصرالدین شاه، تاریخ جامع ایران، ج۱۲، ص۲۱۶.</ref> البته پس از گذشت چند سال و عدم کارایی، شاه مجدد به سنت انتصاب صدراعظم روی آورد.<ref>رمضانی، ناصرالدین شاه قاجار، ۱۳۸۳ش، ص ۶۲.</ref> در دوران او، کتابخانه سلطنتی اوج شکوفایی را تجربه کرد.<ref> [http://tarikhirani.ir/fa/news/4/bodyView/2776/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86.%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%8C.%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1.%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87.%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA%DB%8C.%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86.%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C.%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C.%DA%A9%D9%87.%D8%AF%D8%B1.%D8%AD%D9%88%D8%B6.%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%86%D8%AF.%D9%88.%D8%A7%D8%B2.%D8%A8%DB%8C%D9%86.%D8%B1%D9%81%D8%AA.html ناصرالدین شاه، بنیانگذار کتابخانه سلطنتی ایران.].</ref>

===قتل امیرکبیر===

ناصرالدین در اوائل سلطنت خود [[امیرکبیر|محمد تقی‌خان فراهانی]] را به عنوان صدراعظم انتخاب کرد و دختر خود را به عقد او در آورد. امیرکبیر که صاحب قدرت فراوانی شده بود و تأثیر بسیاری نیز بر پادشاه جوان داشت، اصلاحات مختلفی را آغاز کرد.<ref>رضوی‌نژاد، چهار سیاستمدار ملی و متقی نام آور ایران، ۱۳۷۷ش، ۱۹-۲۱.</ref> اما اختلافات‌ها و حسادت‌ها در دربار، موجب عزل امیرکبیر پس از ۳۹ ماه صدارت گردید. پس از عزل، او به [[کاشان]] تبعید شد و مدتی بعد، در حمام فین کاشان کشته شد.<ref>رضوی‌نژاد، چهار سیاستمدار ملی و متقی نام آور ایران، ۱۳۷۷ش، ۱۹-۲۱.</ref>

ناصرالدین به خطاطی علاقمند بود و گاه از سرمشق‌های [[محمد رضا کلهر]] خطاط معروف، می‌نوشت.<ref>صحراگرد،‌ ناصرالدین شاه و خوشنویسی،‌ ۱۳۸۶ش، ص۷۶.</ref> همچنین او سفرنامه‌های مفصلی را به قلم خود نوشت.<ref>«ناصرالدین شاه قاجار»، ضمیمه نامه فرهنگستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۶.</ref>{{یادداشت|شاه یک داستان به نام «حکایت پیر و جوان» را نیز نوشته است.ناصرالدین شاه، حکایت پیر و جوان، ۱۳۸۵ش.}} [[تعزیه]] گسترش یافت و البته موارد ساختگی تعزیه نیز زیادتر شد و تقریبا به شکل نمایشنامه‌ای تآتری درآمد. <ref>الگار، نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۱.</ref> ناصرالدین شاه به نقاشی علاقه بسیار داشت<ref>معیرالممالک، یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه، ۱۳۶۱ش، ص۳۱.</ref> و نقاشی‌های بسیاری می‌کشید.<ref>برای اطلاعات بیشتر ر.ک:

نقاش‌های معروفی همچون [[کمال الملک]] در عصر ناصرالدین شاه بوده‌اند و با دربار نیز رفت و آمد داشته‌اند.<ref>معیرالممالک، یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه، ۱۳۶۱ش، ص۳۱ و ۳۷.</ref>  

ناصرالدین درباره [[مولود کعبه|ولادت امام علی(ع)]] سروده:

{{شعر۲|عید مولود امیر المومنین شد|عالم دنیا و عقبی عنبرین شد|از برای مژده میلاد حیدر |جبرئیل در آسمان سوی زمین شد.<ref>اعتضادی، دیوان اشعار ناصرالدین شاه، ۱۳۲۴ش، ص۱۰.</ref>}}

درباره [[روز عاشورا]]:

{{شعر۲|آن روز که بود روز [[هل من ناصر ینصرنی|هَل مَن ناصر]]|ای کاش که ناصر تو بودم آن‌روز<ref>اعتضادی، دیوان اشعار ناصرالدین شاه، ۱۳۲۴ش، ص۴۳.</ref>}}