قابیل: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قرآن]] در سوره [[سوره مائده|مائده]] از ماجرای قربانی‌کردن هابیل و قابیل و قتل هابیل سخن گفته است. نام قابیل در [[تورات]] قایین ذکر شده است.

قابیل نخستین فرزند پسر [[حضرت آدم علیه‌السلام|آدم(ع)]] و [[حوا]]<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۹۰.</ref> و برادر بزرگ [[هابیل]] و [[شیث]] است.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج1ٌ، ص۸۵ و ۹۱.</ref> وی مانند فرزندان دیگر آدم و حوا به صورت دوقلوی دختر و پسر به دنیا آمد.<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۹۶.</ref> خواهر هم‌قلویش اقلیما نام داشت.<ref>بن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۹۶.</ref> قابیل به زراعت مشغول بود.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۸۵ و ۹۱.</ref> شخصیت او در [[تفسیر قرآن|تفاسیر قرآن]] و منابع تاریخی به سبب [[حسد|حسادت]] به برادرش هابیل و [[قتل]] او منفی گزارش شده است.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ۹۱ و ص۱۰۳.</ref> نخستین قتل توسط او اتفاق افتاده است.<ref>طبری، ترجمه تفسیر طبری، ۱۳۵۶ش، ج۶، ص۱۶۵۲.</ref> در متون تاریخی اسامی دیگری نیز برای قابیل به کار رفته است. [[تورات]] نام او را قایین ذکر کرده است.<ref>تورات، سفر تکوین، بخش ۴، آیه۳.</ref> برخی منابع نیز از نام‌های قِین و قایِن برای وی استفاده کرده‌اند.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۸۵.</ref>

برپایه منابع تاریخی پس از آنکه [[هابیل]] به عنوان جانشین [[حضرت آدم علیه‌السلام|آدم(ع)]] انتخاب شد،<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۱۲.</ref> قابیل به سبب آنکه برادر بزرگ‌تر بود به این انتخاب اعتراض کرد.<ref>صادقی فدکی، ارتداد بازگشت به تاریکی، ۱۳۸۸ش‏، ص۲۷۰.</ref> او بر این باور بود که انتخاب هابیل فرمان خدا نبوده است؛ بلکه [[حضرت آدم علیه‌السلام|آدم]] به سبب علاقه خود به هابیل، وی را به جانشینی و [[وصیت|وصایت]] خود تعیین کرده است.<ref>صادقی فدکی، ارتداد بازگشت به تاریکی، ۱۳۸۸ش‏، ص۲۷۰.</ref>

آدم(ع) در پاسخ به این اعتراض، از هابیل و قابیل خواست برای خدا [[قربانی]] کنند. هدیه هر کدام که از سوی خدا پذیرفته شد وصایت و جانشینی از آن اوست. هابیل دامدار بود و یکی از بهترین دام‌های خود را برای قربانی آماده کرد؛ اما قابیل که کشاورزی داشت، بدترین محصول زراعی خود را انتخاب کرد.<ref>طبری، ترجمه تفسیر طبری، ۱۳۵۶ش، ج۶، ص۱۴۷۹.</ref> هر دو به بالای کوهی رفتند و قربانی‌های خود را بر بلندی قرار دادند. قربانی هر کدام که آتش می‌گرفت به معنای پذیرفته‌شدن آن از سوی [[خدا]] بود. سرانجام قربانی هابیل آتش گرفت و مورد قبول واقع شد؛ اما برای محصول زراعی قابیل اتفاقی نیافتد و قربانی او پذیرفته نشد.<ref>كاتب واقدی، الطبقات الکبری، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۱۹.</ref>

منابع تاریخی از [[آتش‌پرستی|آتش‌پرست شدن]] قابیل پس از قتل برادرش سخن گفته‌اند. بر این اساس پس از آنکه وی مرتکب [[قتل]] [[هابیل]] شد، [[شیطان]] وی را [[وسوسه]] کرد. شیطان به قابیل گفت: آتش گرفتن قربانی هابیل برای آن بود که او آتش را [[عبادت]] می‌کرد. تو نیز باید برای آتش گرفتن قربانی‌ و پذیرفتن شدن آن، آتش را عبادت کنی. بعد از این ماجرا قابیل خانه‌ای برای عبادت آتش ساخت و آتش‌پرست شد.<ref>طبری، ترجمه تفسیر طبری، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۱۴۷۹.</ref> روایاتی از [[امام محمد باقر علیه السلام|امام باقر(ع)]] و [[امام صادق علیه السلام|امام صادق(ع)]] درخصوص ساخت خانه‌ای برای پرستش آتش از سوی قابیل گزارش شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۲۲۸.</ref>

پس از آنکه [[شیث (پیامبر)|شیث]] به جانشینی [[حضرت آدم علیه‌السلام|آدم(ع)]] انتخاب شد، قابیل او را نیز مانند [[هابیل]] به [[قتل]] تهدید کرد.<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۰۴.‏</ref> شیث به توصیه [[حضرت آدم علیه‌السلام|آدم(ع)]] برای در امان ماندن از تهدید قابیل، علومی را که از آدم(ع) دریافت کرده بود، از قابیل پنهان می‌کرد<ref>ملکی میانجی، مناهج البیان فی تفسیر القرآن‏، ۱۴۱۴ق‏، ج۲، ص۱۷۴.</ref> و تا مدتی در [[تقیه]] به سر می‌برد.<ref>طبری، ترجمه تفسیر طبری، ۱۳۵۶ش‏، ج۲، ص۳۹۹.</ref>

در متون تاریخی از فرزندان قابیل به بدی یاد شده است. براساس برخی گزارش‌ها فرزندان و خاندان قابیل [[گناه|گناهانی]] نظیر [[شراب‌خواری]]، [[قمار]]، [[زنا]] و [[بت‌پرستی]] مرتکب می‌شدند.<ref>ثعلبی، تفسیر الثعلبی‏، ۱۴۲۲ق‏، ج۴، ص۵۳؛ طبرسی، مجمع البیان ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۸۷.</ref> این مسئله از سخنان [[شیث (پیامبر)|شیث]] هم پیدا است که به فرزندان و نوادگان خود توصیه کرد با خاندان قابیل [[ازدواج|وصلت]] نکنند.<ref>عسکری، ‏عقاید اسلام در قرآن‏، ۱۳۸۶ش‏‏، ج۱، ص۲۳۰.</ref>

مورخان معتقدند خاندان و نوادگان قابیل به خاطر [[گناه|گناهانی]] که مرتکب شده بودند، در جریان [[طوفان نوح]] از بین رفتند و نسل آنان منقرض شد.<ref>شرف‌‏الدین، الموسوعة القرآنیة، خصائص السور، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۴۰؛‏ثعلبی، تفسیر الثعلبی‏، ۱۴۲۲ق‏، ج۴، ص۵۳؛ طبرسی، مجمع البیان‏، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۸۷.</ref> بر این اساس نسل بشر از طریق خاندان [[شیث]] ادامه یافته است.<ref>ثعلبی، تفسیر الثعلبی‏، ۱۴۲۲ق‏، ج۴، ص۵۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۸۷.</ref>

* ابن‌کثیر، ابو الفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.

* ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی‏، محقق: ابی‌محمدابن عاشور، مراجعه و تدقیق: نظیر ساعدی، بیروت، ‏دار إحیاءالتراث العربی‏، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.  

* شرف‌‏الدین، جعفر، الموسوعة القرآنیة، خصائص السور، مراجعه: احمد حاطوم/محمد توفیق، ‏ابوعلی، بیروت،‏ دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.

* صادقی فدکی، جعفر، ارتداد، بازگشت به تاریکی؛ نگرشی به موضوع ارتداد از نگاه قرآن کریم،‏ قم‏، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، (مرکز فرهنگ و معارف قرآن‏/بوستان کتاب)، چاپ اول، ۱۳۸۸ش‏.

* طبرسی، فضل بن حسن‏، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: فضل ‏الله یزدی طباطبایی، /‏هاشم ‏رسولی، تهران، ‏ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

* طبری، محمد بن جریر، ترجمه تفسیر طبری، مصحح: حبیب‏ یغمایی، تهران‏، توس،‏ چاپ دوم، ۱۳۵۶ش.

* عسکری، مرتضی، ‏عقاید اسلام در قرآن‏، مترجم: محمدجواد کرمی، تهران‏، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ اول، ۱۳۸۶ش‏‏.

* عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر(تفسیر العیاشی) محقق: هاشم رسولی، ‏تهران، ‏مکتبة العلمیة الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.

* قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق موسوی جزایری، قم، دارالكتاب‏، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.

* كاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، ۱۳۷۴ش.

* ملکی میانجی، مناهج البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۴ق‏.