تاجیکستان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تاجیکستان''' یکی از ۵ جمهوری [[آسیای مرکزی]]، به پایتختی شهر دوشنبه. این کشور تا قبل از استقلال در سال ۱۹۹۱ م یکی از جمهوری‌های پانزده‌گانه شوروی بود.

بیشتر مردم تاجیکستان [[اهل سنت|سنی]] [[حنفی]] هستند. شیعیان تاجیکستان به دو دسته [[امامیه|شیعیان امامی]] و شیعیان [[اسماعیلیه|اسماعیلی]] تقسیم می‌شوند. حدود ۹۰ درصد شیعیان تاجیکستان ساکن بدخشان در شرق و جنوب شرقی تاجیکستان در کوهپایه‌های پامیر، پیرو مذهب [[اسماعیلیه]]، و ۱۰ درصد از آن‌ها شیعه دوازده امامی هستند.<ref>بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ص ۱۴۰</ref>

تاجیکستان با ۱۴۳۰۰ کیلومتر مربع مساحت و ۵ میلیون نفر جمعیت، یکی از ۵ جمهوری [[آسیای مرکزی]] است. این کشور، کوهستانی و زلزله‌خیز است. ۹۳ درصد آن را کوه‌های مرتفع پوشانده است. به علت کوهستانی بودن، آب و هوای آن در ارتفاعات و مناطق پست، متفاوت است. زمستان‌ها کوتاه و سرد، و تابستان‌ها گرم و مرطوب است. تاجیکستان رودهای بسیاری دارد. شمار رودخانه‌هایی که طول آنها از ۱۰ کیلومتر بیشتر است، به ۹۴۷ می‌رسد. این کشور، ۱۸ شهر و ۴۹ شهرک دارد. پایتخت تاجیکستان دوشنبه است که از نظر تاریخی سابقه نام دوشنبه به سبب تشکیل (دوشنبه بازار) در قدیم در این محل است.

===از صدر اسلام تا حکومت تیموریان===

[[مسلمانان]] حدودا از سال ۵۰ تا اوایل دهه ۱۳۰ هجری قمری، مهمترین ولایات این منطقه را فتح کردند و [[اسلام]] به تدریج در میان مردم نفوذ یافت.<ref>غفوروف، ج ۱، ص ۲۳۱ـ۲۳۳، ۳۰۴ـ۳۳۷، ۴۷۷؛ افشار سیستانی، «مقدمه ای بر شناخت قوم تاجیک»، ص ۸۵</ref> در فاصله ۲۶۱ تا ۳۸۹، تاجیکستان بخشی از قلمرو سامانیان بود تا اینکه ترکان قراخانی با تصرف [[بخارا]] سامانیان را سرنگون کردند و بر آسیای مرکزی مسلط شدند. در نیمه دوم سده پنجم، ترکان سلجوقی با هجوم به آسیای مرکزی، قراخانیان را خراجگزار خود کردند.

سلطان محمد خوارزمشاه در ۶۰۹ قراخانیان را سرنگون کرد. با ورود مغولان به آسیای مرکزی از ۶۱۷ تا ۶۱۹ دولت خوارزمشاهیان فروپاشید. از آن پس تا ۱۵۰ سال بعد قبایل مختلفی از جمله جغتایی‌ها بر آسیای مرکزی مسلط بودند تا اینکه تیمور در ۷۷۱ دولت مستقل خود را در این منطقه بنا نهاد و از جمله تاجیکستان کنونی را به تصرف درآورد.<ref>غفوروف، ج ۱، ص ۵۲۶، ۵۳۷، ۶۱۱، ۶۳۰، ۶۳۷، ۶۴۵، ۶۹۹، ۷۰۶، ۷۰۸، ۷۴۹، ۷۵۵</ref>

===از انقراض دولت تیموریان تا الحاق به شوروی===

دولت تیموریان در اوایل سده دهم با حمله ازبک‌های شیبانی از میان رفت. در ۱۰۰۷ ازبک‌های اشترخانی جای شیبانیان را گرفتند. در ۱۱۵۳ [[نادرشاه]] بخارا را تصرف کرد و اشترخانیان تا ۱۱۶۰ که نادرشاه کشته شد، خراجگزار ایران بودند. در ۱۱۵۳ق محمد رحیم بی، ابوالفیض خان اشترخانی را به قتل رساند و پایه‌گذار سلسلة مَنْغیت در بخارا شد. بخش‌های مرکزی و جنوبی تاجیکستان کنونی جزئی از امارت بخارا و بخش‌های شمالی آن عمدتا در تصرف امارت خوقند بود.<ref>همان، ج ۲، ص ۸۰۳ ـ۸۰۴، ۸۶۵ ـ۸۶۶، ۸۹۹، ۹۰۱ـ۹۰۲</ref>

در ۱۲۸۳ ق / ۱۸۶۶م. روس‌ها خجند و اوراتپه و قلعه ناو، و در ۱۲۸۵ ق/ ۱۸۶۸ م. بخش علیای رود زرافشان از جمله پنجکند را گرفتند، در ۱۲۸۶/ ۱۸۶۹ امیر بخارا حصار و کولاب را به قلمرو خود ضمیمه کرد. بدین ترتیب، شمال تاجیکستان به روسیه تزاری و جنوب آن به امارت بخارا ملحق شد.<ref>همان، ج ۲، ص ۹۹۱، ۹۹۵، ۱۰۰۱</ref> در ۱۳۰۹/ ۱۸۹۲ واحدهای روسی وارد پامیر شرقی شدند. در ۱۳۳۴/ ۱۹۱۶ مردم آسیای مرکزی از جمله اهالی خجند و دیگر بخش‌های تاجیکستان شمالی، به سبب فرمان تزار روسیه برای سربازگیری، بر او شوریدند.<ref>نیکولایوا، ص ۱۸، ۲۳؛ غفوروف، ج ۲، ص ۱۰۱۲</ref>

 

 

 

 

رحمان نبی اف که از کمونیست‌های قدیمی بود، در انتخابات ۱۹۹۱ م در مقابل خدا نظراف که گروه‌های مخالف دولت همگی از او پشتیبانی می‌کردند به پیروزی رسید و رئیس جمهور تاجیکستان شد. در دسامبر ۱۹۹۱م سه کشور [[روسیه]]، [[بلاروس]] و [[اوکراین]] در شهر مینسک گرد هم آمدند و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل اتحادیه کشورهای مستقل مشترک المنافع را اعلام کردند. تاجیکستان که مانند سایر جمهوری‌های آسیای مرکزی آمادگی برای استقلال کامل نداشت، بلافاصله به اتحادیه جدید کشورهای مستقل مشترک المنافع پیوست. به دنبال شروع اغتشاشات و جنگ‌های داخلی ۱۹۹۳ ـ ۱۹۹۲م رحمان نبی اف برکنار و امامعلی رحمان از منطقه کولاب که از کمونیست‌های قدیمی بود به ریاست شورای عالی و پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۹۹۴م به ریاست کشور رسید.<ref>منتظمی، تاجیکستان، ص ۵۶</ref>

تا سال ۱۹۹۱ م تاجیکستان یکی از جمهوری‌های اتحادیه جماهیر شوروی بود و از سیاست‌های مسکو پیروی می‌کرد.

 

قانون اساسی جدید تاجیکستان بعد از فروپاشی شوروی در ۱۹۹۳ م به تصویب رسید. در این قانون اساسی، تاجیکستان جمهوری یکپارچه، غیردینی، دمکراتیک و مبتنی بر قانون بوده و زبان رسمی کشور، تاجیکی (فارسی) است و به همه مردم امکان استفاده از زبان مادری خود داده شده است. در ماده هشتم قانون اساسی تصریح شده که هیچ باوری حتی باورهای دینی جنبه دولتی ندارد و تشکیلات دینی بایستی جدا از دولت فعالیت کنند.<ref> افشار، جغرافیای تاریخی تاجیکستان، ص ۱۱۳ ـ ۱۱۲ </ref>

# '''حزب کمونیست''': از نخستین روزهایی که تاجیکستان زیر سیطره حکومت کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی قرار گرفت، حزب کمونیست در این جمهوری تشکیل یافت و در تمامی دوران حاکمیت، حزب کمونیست تنها حزب در تاجیکستان بوده. پس از کودتای اوت ۱۹۹۱م، به اتهام همکاری با کودتاچیان، فعالیت حزب کمونیست متوقف گردید. پس از بررسی اتهامات حزب کمونیست در یکی از کمیسیون‌های پارلمان و اعلام بی‌گناهی آن در جریانات مربوط به کودتا، از دسامبر ۱۹۹۱م، حزب کمونیست تاجیکستان بار دیگر با‌‌ همان نام رسمیت یافت و فعالیت خود را با برنامه‌ای جدید آغاز کرد.<ref> منتظمی، تاجیکستان، ص ۶۲ ـ ۶۱ </ref>

# '''حزب دموکرات تاجیکستان''': این حزب در سال ۱۹۹۰م تأسیس شد و بیشتر اعضای آن در ابتدا تحصیل کرده‌های شهری بودند. حزب دموکرات از تمامی ملیت‌ها عضو دارد و در میان جوامع دانشگاهی نیز نفوذ و اهمیت دارد. پس از جنگ‌های داخلی سال ۱۹۹۳-۱۹۹۲م، فعالیت سیاسی حزب دموکرات در تاجیکستان ممنوع اعلام شد ولی با حزب‌های نهضت اسلامی و رستاخیز تاجیکستان ائتلاف نمود و تا سپتامبر ۱۹۹۴م با آن‌ها همکاری می‌کرد، سپس در یک چرخش سیاسی به دولت تاجیکستان نزدیک شد و با تأیید انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی و همه‌پرسی قانون اساسی، در ژوئیه ۱۹۹۵م، از دولت اجازه فعالیت گرفت.<ref> منتظمی، تاجیکستان، ص ۶۳ ـ ۶۲ </ref>

# '''[[حزب نهضت اسلامی تاجیکستان]]''': حزب نهضت اسلامی تاجیکستان در سال ۱۹۷۳ تأسیس شد و مؤسس آن «[[سید عبدالله نوری]]» بود که بلافاصله پس از تأسیس این حزب به جرم تبلیغات اسلامی دستگیر و زندانی شد. این حزب تنها حزب اسلامی در آسیای مرکزی است.<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920207001197 مراسم چهلمين سالگرد تاسيس «حزب نهضت اسلامی تاجيکستان» برگزار شد]</ref> حزب نهضت اسلامی که از مدت‌ها پیش به صورت زیرزمینی و مخفیانه مشغول فعالیت بود، در تاریخ ۲۶ اکتبر ۱۹۹۱ پس از آزادی تشکیل احزاب، به صورت مخفیانه فعالیت خود را آغاز کرد. رسمیت یافتن حزب نهضت اسلامی نتیجه تظاهرات ماه‌های سپتامبر و اکتبر ۱۹۹۱م بود که تظاهرکنندگان یکی از شرایط خود برای پایان دادن به تظاهرات را به رسمیت شناختن حزب نهضت اسلامی عنوان کرده بودند و تنها شرطی که دولت به آن عمل کرد همین بود. حزب نهضت اسلامی ابتدا وابسته به حزب نهضت اسلامی شوروی بود. پس از بروز تمایلات پان‌ترکیسم از طرف نهضت اسلامی، شاخه تاجیکستان از این حزب جدا شد و نهضت اسلامی تاجیکستان را تشکیل داد. حزب نهضت اسلامی از بین روحانیت و روستائیان حامیان زیادی دارد و حدود ۶۰ درصد از حامیان این حزب در روستا‌ها زندگی می‌کنند. فعالیت حزب نهضت اسلامی در دوره‌ای ممنوع شد و طرفداران این حزب در مناطق مرزی افغانستان و بدخشان به سمت مبارزه با دولت رفتند. در شمال تاجیکستان ناحیه‌ای است به نام مسچاه که مردم آنجا را مسچایی می‌نامند و جمعیت آن حدود ۱۵۰ هزار نفر است که به عصیان و تمرد در مقابل حکومت کمونیستی در آسیای مرکزی شهرت دارند. مردم این منطقه [[حنفی]] مذهب هستند اما از نظر افکار و اصول عقاید، شباهت زیادی به [[شیعیان]] دارند. برنامه این حزب پاسداری از استقلال و برقراری سیستم پارلمانی برای توسعه [[اسلام]] است. اسلام به عنوان عامل منسجم‌کننده اقوام مختلف نیز مد نظر است. رهبران این نهضت معتقد به برقراری ارتباطات نزدیک با کشورهای اسلامی هستند.<ref> منتظمی، تاجیکستان، ص ۶۵ </ref> امروزه حزب نهضت اسلامی از احزاب مخالف دولت است<ref>[http://www.irna.ir/fa/News/81526878/ انتخابات پارلمانی و توسعه سیاسی در تاجیکستان]</ref> و محی الدین کبیری رئیس کنونی آن می‌باشد.<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13900702000376 انتخاب مجدد کبیری به ریاست حزب نهضت اسلامی تاجیکستان]</ref>

تاجیکستان روابط دیپلماتیک در حد سفارت را تنها با ۹ کشور جهان برقرار کرده است که عبارتند از [[ایران]]، روسیه، [[آمریکا]]، [[چین]]، [[ترکیه]]، [[پاکستان]]، [[کره جنوبی]]، [[آلمان]] و [[اندونزی]]. ارتباط با این کشور‌ها شامل افتتاح سفارتخانه از جانب کشور‌ها در تاجیکستان می‌شود و تاجیکستان تنها در آلمان و [[تهران]] سفارتخانه مستقل دایر کرده است. در بقیه کشور‌ها سفارت روسیه امور مربوط به روابط دیپلماتیک تاجیکستان را انجام می‌دهد.

تاجیکستان از سال ۱۹۹۱م به عضویت سازمان ملل متحد درآمد و سازمان ملل دفتر نمایندگی در این کشور تأسیس کرد.<ref> منتظمی، تاجیکستان، ص ۷۸ ـ ۷۷ </ref>

مذهب اکثر مردم تاجیکستان سنی و از شاخه حنفی است. گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در کوه‌های پامیر در منطقه بدخشان زندگی می‌کنند. اهل سنت تاجیکستان به اهل بیت و ائمه شیعه و به ویژه برای [[امام علی]](ع) و [[امام حسین]](ع) و [[امام جعفر صادق]](ع) احترام خاصی قائلند و بسیاری آرزوی زیارت مرقد [[امام رضا]] (ع) را دارند. گروهی از اقلیت‌های [[مسیحیت|مسیحی]]، [[زرتشت|زرتشتی]] و [[یهودیت|یهودی]] در تاجیکستان زندگی می‌کنند. امروزه با استقلال این کشور انجام فرائض دینی آزاد شده، اما سیاست دولت تاجیکستان بر جدایی مذهب از سیاست استوار است. به علت ۷۰ سال سلطه [[کمونیسم]] در [[آسیای مرکزی]] و تاجیکستان و تبلیغات آنان، اعتقادات مذهبی در میان مردم رنگ باخته است. افراد سالخورده و میانسال از روحیه مذهبی و فرهنگ اسلامی برخوردارند و فرهنگ ایرانی در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی و خصوصیات اخلاقی آنها متجلی است. نام [[علی (ع)|علی (ع)]] در تاجیکستان نام مقدسی است و بیشترین نامی که برای فرزندان ذکور انتخاب می‌شود علی می‌باشد و برای زنان نام فاطمه و زهرا را استفاده می‌کنند. مراسم نامگذاری فرزندان و درج نام آنان در پشت [[قرآن مجید]]، مراسم [[ازدواج]]، مراسم تدفین، برگزاری مراسم فوت و شب هفت و چهلم و سال و نوع عزاداری زنان و...، به شکل اسلامی ایرانی است.<ref>[http://www.ahlulbaytportal.com/fa.php/page,3262A43205.html نگاهی به موقعیت مسلمانان تاجیکستان]</ref> در تاجیکستان حدود ۴ هزار [[مسجد]] وجود دارد.<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13921002000145 تاجیکستان تعداد مساجد خود را افزایش می‌دهد] </ref>

تاجکستان از دیرباز در حوزه فرهنگی [[ایران]] قرار داشته است. دانشمندان زیادی از جمله [[ابوعلی سینا]] از کتابخانه‌های شهر بخارا پایتخت سامانیان استفاده کرده‌اند. دلبستگی به میراث فرهنگی و ادبی ایرانی و علاقمندی به شخصیت‌های ادبی فارسی همچون فردوسی، [[جامی]]، [[سعدی]]، [[حافظ]]، [[رودکی]] در روح و جان تاجیکی‌ها جای گرفته است. ادبیات و شعر در تاجیکستان جایگاه ویژه‌ای دارد. اشعار فارسی نیز در میان مردم رواج دارد. [[فردوسی]] و شاهنامه در رأس فرهنگ عامیانه رایج است.