imported>Smnazem |
|
خط ۶۸: |
خط ۶۸: |
|
| |
|
| بنابر نظر مشهور فقهای شیعه و اهل سنت، بسیاری از [[احکام وضعی]] به اشخاص بالغ اختصاص ندارد و بنابراین برای شمول احکامی مانند مقرّرات باب [[ارث]]، [[دیه|دیات]]، [[ضمان|ضَمان]] اتلاف یا غصب، خیانت، [[شفعه|شُفعه]] و ولایت بر قصاص، حصول بلوغ ضروری نیست.<ref> مراغی، عنوان ۸۳، ج ۲، ص۶۶۰؛ انصاری، ۱۴۱۶، ص۱۱۴ </ref> این بدان معناست که کودک از ابتدای تولد اهلیت بهرهگیری از حقوق یا اشتغال ذمّه به این تعهدات را دارد، هر چند که انجام این امور تا زمان بلوغ بر عهده ولی اوست. بر این اساس، هرگاه به علتی حقوق کودک به او نرسد، یا مسئولیتهای وی انجام نیابد، وی میتواند پس از بلوغ حق خود را کسب یا دین خویش را ادا کند.<ref> برای مستندات فقهی این نکته نجفی، ج ۱۰، ص۴۶۷ـ۴۶۸، ج ۱۳، ص۱۶۶ـ۱۶۷، ج ۱۵، ص۱۸۱؛ محقق حلّی، ج ۳، ص۲۰۱، ج ۴، ص۲۱۴ـ۲۱۵؛ طباطبایی یزدی، ج ۲، ص۸۶۶، مسئلة ۶؛ خوئی، ۱۳۷۱ ش، ج ۳، ص۲۶۲؛ زحیلی، ج ۴، ص۳۷۸ـ۳۷۹، ج ۷، ص۳۵۰ </ref> | | بنابر نظر مشهور فقهای شیعه و اهل سنت، بسیاری از [[احکام وضعی]] به اشخاص بالغ اختصاص ندارد و بنابراین برای شمول احکامی مانند مقرّرات باب [[ارث]]، [[دیه|دیات]]، [[ضمان|ضَمان]] اتلاف یا غصب، خیانت، [[شفعه|شُفعه]] و ولایت بر قصاص، حصول بلوغ ضروری نیست.<ref> مراغی، عنوان ۸۳، ج ۲، ص۶۶۰؛ انصاری، ۱۴۱۶، ص۱۱۴ </ref> این بدان معناست که کودک از ابتدای تولد اهلیت بهرهگیری از حقوق یا اشتغال ذمّه به این تعهدات را دارد، هر چند که انجام این امور تا زمان بلوغ بر عهده ولی اوست. بر این اساس، هرگاه به علتی حقوق کودک به او نرسد، یا مسئولیتهای وی انجام نیابد، وی میتواند پس از بلوغ حق خود را کسب یا دین خویش را ادا کند.<ref> برای مستندات فقهی این نکته نجفی، ج ۱۰، ص۴۶۷ـ۴۶۸، ج ۱۳، ص۱۶۶ـ۱۶۷، ج ۱۵، ص۱۸۱؛ محقق حلّی، ج ۳، ص۲۰۱، ج ۴، ص۲۱۴ـ۲۱۵؛ طباطبایی یزدی، ج ۲، ص۸۶۶، مسئلة ۶؛ خوئی، ۱۳۷۱ ش، ج ۳، ص۲۶۲؛ زحیلی، ج ۴، ص۳۷۸ـ۳۷۹، ج ۷، ص۳۵۰ </ref> |
|
| |
| ==آثار فردی-اجتماعی بلوغ==
| |
| دوران بلوغ تأثیر شگرفی در ظاهر و درون فرد داشته و دنیای او را دگرگون میکند. اطلاعات و دانش خود نوجوان و خانواده او از این تغییرات به مدیریت این بحرانها کمک شایانی میکند. برخی از مهمترین این چالشها عبارتند از:
| |
|
| |
| ===تغییرات ظاهری و بیولوژیکی===
| |
| تغییرات ظاهری در دوران بلوغ، جوان را با بحران بیولوژیکی مواجه میکند. تغییرات بیولوژیکی در دختران در سنین ۹ تا ۱۲ سالگی و در پسران از ۱۱ تا ۱۳ سالگی بروز میکند. طی این دوره، قد و وزن نوجوان اضافه میشود. رفته رفته خصوصیات ثانویه جنسی از قبیل: رویش موی صورت و تغییر صدا در پسران و عادت ماهیانه در دختران بروز میکند.<ref> بزرگسال و جوان، ج۲، ص۱۹-۱۸ </ref>
| |
|
| |
| پیدایش دانههای سیاه رنگ بر روی پوست مخصوصاً در اطراف بینی، روی چانه یا روی شانهها، پسرها را مضطرب میسازد. تغییر صدا که برحسب آب و هوا و نژادهای مختلف زودتر یا دیرتر ظهور مینماید، یک اثر عمومی است که در همه پیدا خواهد شد. تارهای صوتی از لحاظ طول دو برابر میشوند. صدا که تا آن هنگام زیر بود، در مدت چند ماه طنین مخصوصی پیدا کرده و به اصطلاح دو رگه میشود. بعد از آن در مدت چند هفته از شدت آن کاسته میشود و به تدریج حالت صدای اشخاص بالغ را پیدا میکند و در ۱۷ سالگی آخرین تغییرات صوتی صورت میگیرد. صدای زن نیز تغییر میکند، اما کمتر محسوس است.<ref> محمدتقی فلسفی، بزرگسال و جوان، ج۲، ص۱۰۷ </ref>
| |
|
| |
| تغییرات بلوغ در همه افراد یکسان نیست. تغییرات بدنی همراه با بلوغ ممکن است در برخی از نوجوانان در اوایل بلوغ روی دهد و در برخی به تأخیر بیفتد. حتی در برخی از پسران، سینهها رشد میکند یا نشیمنگاه پهن میشود. اینها دلالت بر داشتن اندام زنانه نیست و نباید نوجوان و دیگران را نگران این امر کند. هم چنین در دختران ممکن است سینهها کمی دیرتر رشد کند.<ref> روان شناسی نوجوانان و جوانان، ص۲۲ </ref>
| |
|
| |
| برای عبور از این بحران، وظیفه والدین کمک به نوجوانان و راهنمایی آنان از طریق ارائه اطلاعات صحیح و جامع درباره تحولات دوره بلوغ است. هرگونه سهل انگاری میتواند نوجوانان را به اطلاعات ناقص و نادرست سوق داده و در نهایت آنها را با مشکلات جسمی و روانی مواجه کند.
| |
|
| |
| ===بحران غریزه جنسی===
| |
| شدت میل جنسی در پسران بیشتر از دختران است و از این رو آسیب پذیری آنها نیز بیشتر است. مؤثرترین روش برای کنترل و مهار غریزه جنسی، پرورش و تقویت روحیه دینی و پس از آن، اجتناب از نگاه شهوت آمیز و اسباب تحریک کننده مانند: فیلم و عکسهای مبتذل و پرهیز از دوستان آلوده و روی آوردن به سرگرمیهای سالم است.
| |
|
| |
| به همان اندازه که در این دوره، جوان در معرض هجوم وسوسههای شیطانی و طوفان غریزه جنسی قرار میگیرد و با مشکلات جدی روبه رو میشود، پاک ماندن جوان در این مرحله و ایستادگی در برابر تمایلات درونی، ارزشمند و قابل تقدیر است. [[رسول خدا(ص)]] میفرماید:<ref> انّ اللّه تعالی یباهی بِالشّابِّ العابِدِ المَلائکةَ یقولُ: اُنظروا اِلی عَبدِی، تَرَک شَهوتَهُ مِن أجلی; کنزالعمال، ج۱۵، ص۷۷۶ </ref> خدای تعالی به وجود جوان پرهیزکار بر [[ملائکه|فرشتگان]] مباهات میکند و میفرماید: ای فرشتگان به بنده جوان من بنگرید که خواهشهای نفسانی خود را به خاطر من رها کرده است.
| |
|
| |
| === ناسازگاری و پرخاشگری===
| |
| مهمترین تحول دوران بلوغ بعد از ظهور صفات ثانویه جنسی، تحولات عمیق عاطفی است. مسئله مهم، یافتن هویت خود است. نوجوان با در نظر گرفتن تجربیات گذشته و قبول تحولات بلوغ میخواهد هویت خویش را از نو بازسازی کند. حتی مخالفت و ستیز نوجوانان با والدین خود و عصیان آنان در برابر ارزشها و دخالتهای دیگران برای تثبیت هویت و جدا نمودن هویت خویش از سایرین است.<ref> روان شناسی نوجوانان و جوانان، ص۲۸ </ref>
| |
|
| |
| نوجوانان تصور میکند کسی او را به حساب نیاورده و درک نمیکند. از سوی دیگر والدین نیز از نوجوان شکایت دارند، که او به کلی عوض شده است. همیشه با برادر و خواهر کوچکترش مشکل دارد و پرخاشگر و خیرهسر شده است.
| |
|
| |
| نوجوان به کمک این مکانیسم، خاطرات تلخ گذشته و ضعف خویش را پنهان و از این طریق اطرافیان را متوجه قدرت و بزرگی خود میکند. از طرف دیگر، حساسیتها و هیجانها با تغییرات و تحولات غدد داخلی و میزان ترشحات هورمونها رابطه مستقیم دارد. فعالیتهای بدنی، ورزش و تفریح و انجام تکالیف دینی و عبادات، تأثیر فراوانی در حفظ تعادل عاطفی و کنترل خشم نوجوانان دارد.
| |
|
| |
| به والدین باید توصیه کرد که سعی کنند نوجوانان را در این دوره بحرانی درک کنند و سرکشیها و مخالفتهای نوجوانان در این دوره را به صورت علائم رشد و از خصوصیات دوره نوجوانی تعبیر کنند و آن را مقدمه قطعی یک واقعه نگرانکننده که آینده نوجوان را تهدید میکند، ندانند. برخورد صحیح آنان به نوجوان کمک خواهد کرد تا از این برهه پرتلاطم و آشوب بگذرد.<ref> روان شناسی نوجوانان و جوانان، ص۲۹ </ref>
| |
|
| |
| البته نباید فراموش کرد که این امر در آنها چندان با دوام و ریشه دار نیست. به تدریج عواطف و احساسات و خواسته هایشان جهت میگیرد. برخورد سالم والدین و مربیان با این بحران میتواند تا حد زیادی در فروکش کردن آن دخیل باشد. نوجوان نیز نباید برای خود حق پرخاشگری قائل بوده و تصور کند چارهای جز این رفتار ندارد.
| |
|
| |
| ===ارتباط با هم سالان===
| |
| در دوره بلوغ، فرد در درون خود احساس تنهایی میکند.<ref> جان براد شاد، من ـ کودک ـ من، ترجمه دکتر داود محب علی، ص۲۹۱ </ref> این احساس تنهایی که به مراحل رشد مربوط میشود، جوان را بر آن میدارد که با هم سالان خود ارتباط برقرار کند. معمولاً جوان تازه بالغ به دوستان خود وفادار است تا جایی که هیچ انتقادی را درباره دوستانش نمیپذیرد.
| |
|
| |
| در غالب موارد، گروههای هم سالان و دوستان نوجوان به قدری در حیات او نقش دارند که والدین برای القای نظر خود از دوستان نوجوان استمداد میجویند. یکی از دلایل دوستیها و رفاقتها و پناه بردن به گروه هم سالان در این دوره، مشابهت مشکلات آنان است. بنابراین بودن در کنار آنان و بیان راز دل به دوستان، سبب آرامش روحی و تقلیل کشمشهای روانی میشود.
| |
|
| |
| بعضی از نوجوانان به دلیل احساس ترس از برخورد با دیگران و نداشتن مهارتهای اجتماعی، انزوا و گوشه گیری را بر معاشرت با دوستان ترجیح میدهند، که در این صورت آموزش مهارتهای ارتباطی و ترتیب دادن جلسات گروهی از سوی والدین میتواند به نوجوان کمک کند تا در جمع حاضر شود و ابراز وجود کند. هرگونه سخت گیری و بیتوجهی والدین در این مورد به شخصیت اجتماعی نوجوان آسیب وارد میکند و او را با بحران روبه رو میسازد.
| |
|
| |
| نباید مسئولیت والدین را در بررسی دوستان نادیده گرفت. هرگونه اهمال و بیتفاوتی ممکن است زیانهای جبران ناپذیری را به بار آورد.
| |
|
| |
| [[امام علی(ع)]] میفرماید: <ref> من اتخذ أخاً من غیر اختبار اَلجأه الاضطرار الی مرافقة الاشرار; غررالحکم و دررالکلم، ج۵، ص۳۹۸ </ref> کسی که ناسنجیده با دیگران پیمان دوستی میبندد، ناچار باید به رفاقت اشرار تن دهد. بررسیها نشان میدهد که نوجوانان اولین قدمهای انحراف و تباهی را به کمک دوستان ناباب برداشته، سپس در سراشیبی سقوط قرار گرفتهاند.<ref> محمدعلی سادات، راهنمای پدران و مادران، ج۱، ص۹۹ </ref> اعمال نظارت باید به گونهای باشد که به حساسیت منفی فرزندان نینجامد و آنها را به لجاجت واندارد، زیرا در این صورت نوجوان بیشتر به طرف دوستان ناهل سوق داده میشود.
| |
|
| |
| ===بلوغ و احساسات مذهبی===
| |
| با فرا رسیدن بلوغ، در کنار شکوفایی تمایلات نفسانی، تمایلات روحانی نیز بیدار میگردد.
| |
|
| |
| ارزشها در دوران بلوغ، در حال تحول و دگرگونی است. جوان در این مرحله تمایل دارد در مسائل اعتقادی خود تجدیدنظر کند، چون نمیداند آن چه را که به او در این باره گفتهاند درست است. از این رو به تحقیق و بررسی میپردازد. البته نباید از این تردید و شک هراس داشت. [[شهید مطهری]] شک را مقدمه یقین، و پرسش را مقدمه وصول، و اضطراب را مقدمه آرامش میداند و میگوید: شک، معبر خوب و لازمی است، هرچند منزل و توقفگاه نامناسبی است.<ref> عدل الهی،ص۷ </ref>
| |
|
| |
| کودک از تجزیه و تحلیل مسائل عاجز است، از این رو بدون مطالبه دلیل، آموزههای دینی را از والدین میپذیرد، ولی این حالت انقیاد را نمیتوان از نوجوان بالغ انتظار داشت. والدین باید از این فرصت استفاده کرده و شعائر دینی را با منطق و استدلال به فرزندان جوان خود ارائه دهند و از اکراه و تحمیل تکالیف بپرهیزند تا با عکس العمل منفی و حتی موضع گیری آنها مواجه نشوند.
| |
|
| |
| اگر با نوجوان با صداقت و احترام برخورد شود، به سهولت میتوان در اعماق دل او نفوذ کرد. ارزشهای اخلاقی در دوران بلوغ در وجود سرمشقهای انسانی تجلی میکند و صورتهایی به خود میگیرد که نوجوانان سعی میکنند به شکل آنان درآیند. نوجوانان این اشخاص نمونه را آیینه و آرمان و کمالی میدانند که خودشان خواهان آنند. <ref> روان شناسی نوجوانان و جوانان، ص۶۱ </ref> [[امام صادق(ع)]] میفرماید: <ref> بادروا احداثکم بالحدیث قبل ان یسبقکم الیهم المرجئه;۵۳ </ref> به تربیت دینی نوجوانان بپردازید و در انجام آن شتاب کنید، پیش از آن که گمراهان بر شما پیشی گیرند.
| |
|
| |
| این آموزش هرگز به صورت تحمیل نظر و سلیقهای نباید باشد، بلکه باید به صورت مبادله عقاید و افکار و طرفینی باشد. بر طبق بررسی یونسکو، اغلب جوانان احساس میکنند آلت دست قرار گرفتهاند و برای همین جهت نسبت به بزرگ سالان بدبین هستند و یک حالت عصیان نسبت به سنتها و آداب و رسوم خانوادگی و اجتماعی در آنان پدیدار گشته است. والدین میخواهند فرزندانشان مانند خود آنها باشند، در صورتی که ممکن است جوانان نخواهند مانند آنان زندگی کنند. <ref> روان شناسی نوجوانان و جوانان، ص۵۷ </ref>
| |
| البته این به معنای تسلیم شدن در برابر نظرات نوجوان نیست، بلکه به معنای جلب اعتماد نوجوان و در نظر گرفتن شرایط روحی و هم آهنگی با تحول زمانی است.
| |
|
| |
|
| ==پانویس== | | ==پانویس== |