متوکل عباسی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مُتَوکِّل عَبّاسی''' ([[سال ۲۰۷ هجری قمری|۲۰۷]]-[[سال ۲۴۷ هجری قمری|۲۴۷ق]])، دهمین خلیفه عباسی بود که در [[سال ۲۳۲ هجری قمری|سال ۲۳۲ق]] با دخالت ترک‌ها به حکومت رسید و تمام دوران خلافتش با امامت [[امام هادی علیه‌السلام|امام هادی(ع)]] هم‌زمان بود. او [[ناصبی]] بود و به [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل‌بیت(ع)]] دشنام داده، مسخره می‌کرد. در [[سال ۲۳۶ هجری قمری|سال ۲۳۶ق]] به دستور متوکل [[حرم امام حسین(ع)|قبر امام حسین(ع)]] ویران شد و در آن زمین‌ها کشاورزی کردند که این عمل اعتراض مردم را در پی داشت. حضرت هادی(ع) در [[سال ۲۳۳ هجری قمری|سال ۲۳۳ق]]، در پی گرایش مردم و بدگویی برخی منصوبان متوکل، به [[سامرا]] احضار شد و تا پایان عمر در آنجا ماند. به گفته تاریخ‌پژوهان اگرچه متوکل در ظاهر به امام هادی(ع) احترام می‌گذاشت، اما پیوسته او را تحقیر کرده، بر ضدش دسیسه می‌کرد.

به گفته پژوهشگران شیعیان در دوران متوکل سختی‌های بسیاری را متحمّل شدند، برخی به قتل رسیده، برخی زندانی شدند. به دستور متوکل فشار اقتصادی بسیاری بر [[علویان|علوی‌ها]] وارد آمد. گروهی از علوی‌ها از [[مصر]] اخراج شدند و برخی از دوست‌داران اهل‌بیت به زندگی مخفی روی آوردند. متوکل چنان بر علوی‌ها سخت گرفته بود که مردم از برقراری ارتباط با آنها می‌ترسیدند. با این حال محققان معتقدند، این رفتارها نتوانست مانع از فعالیت‌های پنهانی امام هادی و [[شیعه|شیعیان]] شود.

در [[سال ۲۳۴ق هجری قمری|سال ۲۳۴ق]] با دستور متوکل مذهب کلامی اهل حدیث، مذهب رسمی حکومت شد و عقاید آنها مانند [[رؤیت خدا|امکان رؤیت خدا]] و [[نظریه خلق قرآن|مخلوق نبودن قرآن]] ترویج شد. متوکل بر خلاف [[مأمون عباسی|مأمون]] و [[معتصم عباسی]] به مقابله با [[معتزله]] پرداخت و قانون‌های سختی را بر [[اهل ذمه]] قرار داد.

متوکل که با یاری ترک‌ها به قدرت رسیده بود، در ابتدا رابطه خوبی با آنها داشت و به گفته برخی محققان با روی کار آمدن او، عصر نفوذ ترک‌ها در حکومت اسلامی آغاز شد. متوکل با دیدن قدرت روز‌افزون ترک‌ها، احساس خطر کرد و به مقابله با آنها پرداخت؛ از‌این‌رو با ولیعهد کردن فرزندانش، حکومت را بین آنها تقسیم کرد. شدت یافتن دشمنی ترک‌ها و متوکل، هریک توطئه‌هایی علیه یکدیگر کردند، تا آنکه متوکل به دست فرزندش [[منتصر|مُنتَصر عباسی]] و یاری ترک‌ها به قتل رسید. با کشته شدن متوکل اقتدار [[[[بنی عباس|حکومت عباسیان]] به افول رو نهاد.

جعفر بن معتصم، مشهور به متوکل عباسی، فرزند [[معتصم عباسی]] (حکومت: [[سال ۲۱۸ هجری قمری|۲۱۸]]ـ[[سال ۲۲۷ هجری قمری|۲۲۷ق]]) و نوه [[هارون عباسی|هارون الرشید]](حکومت: [[سال ۱۷۰ هجری قمری|۱۷۰]]ـ[[سال ۱۹۳ هجری قمری|۱۹۳ق]]) دهمین خلیفه [[بنی‌عباس|عباسیان]] است.<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۱، ص۱۷۸.</ref> وی در [[سال ۲۰۷ هجری قمری|سال ۲۰۷ق]] به دنیا آمد<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۱، ص۱۷۸.</ref> و در [[سال ۲۲۷ هجری قمری|سال ۲۲۷ق]] از سوی برادرش [[واثق عباسی|واثق]]، خلیفه عباسی، [[امیر الحاج]] شد.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۱۲۳.</ref> پس از درگذشت واثق در [[سال ۲۳۲ هجری قمری|سال ۲۳۲ق]]، جعفر بن معتصم در ۲۶ سالگی از سوی سرداران ترک و بزرگان دولت عباسی به [[خلافت]] برگزیده شد و به پیشنهاد احمد بن ابی‌دؤاد، المُتِوَکِّل عَلی الله خوانده شد.<ref>ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۳۳-۳۴.</ref> گفته شده این اولین‌بار در تاریخ اسلام بود که ترکان در تعیین خلیفه دخالت کردند و موفق شدند شخص مورد نظر خود را خلیفه کنند؛<ref>خضری، تاریخ خلافت عباسی، ۱۳۸۴ش، ص ۱۰۷.</ref> به همین دلیل برخی نویسندگان آغاز خلافت متوکل را، آغاز عصر نفوذ ترک‌ها دانسته‌اند<ref>طقوش، تاریخ الدولة العباسیة، ۱۴۳۰ق، ص۱۵۴-۱۵۶.</ref>، عصری که با خلافت متوکل آغاز شد و تا [[سال ۳۳۴ هجری قمری|سال ۳۳۴ق]] ادامه داشت.<ref>موحد ابطحی، نقش شیعیان در ساختار حکومت عباسیان، ۱۳۹۲ش، ص۲۷.</ref>  

به گفته ابوالفرج اصفهانی، متوکل در بدرفتاری با خاندان علوی، گوی سبقت از تمامی خلفای عباسی ربود، تا آنجا که قبر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] را تخریب کرد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، دار المعرفه، ص۴۷۸.</ref> وی هر کسی را که گمان می‌کرد دوستدار علی و آل علی است نابود و اموالش را مصادره می‌کرد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، دار المعرفه، ص۴۷۸.</ref> متوکل در [[سال ۲۳۳ هجری قمری|سال ۲۳۳ق]]<ref> یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۸۴.</ref> [[امام هادی علیه‌السلام|امام هادی(ع)]] را به [[سامرا]] احضار کرد؛<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص ۴۸۴.</ref> از‌این‌رو امام هادی به سامرا رفت و تا پایان عمر خود (۲۰ سال) در آنجا ماند.<ref>خضری، الدولة العباسیة، ۱۴۲۲ق، ص۲۴۸.</ref>  

متوکل را خلیفه‌ای خون‌ریز و ستم‌گر و در [[شراب‌خواری]] و شرکت در مجالس گناه، پیشتاز معرفی کرده است.<ref>جعفریان، از پیدایش اسلام تا ایران اسلامی، ص۳۱۲.</ref> بر اساس پیش‌گویی [[امام علی علیه‌السلام|امام علی‌(ع)]] دهمین خلیفه بنی‌عباس، یعنی متوکل، [[کفر|کافرترین]] آنهاست.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۱، ص۳۲۲؛ حسینی طهرانی، امام شناسی، ۱۴۳۰ق، ج۱۲، ص۱۷۰.</ref> در این پیش‌گویی، امام علی(ع) از روی کار آمدن دو حکومت بر مسلمان‌ها خبر داده است<ref>ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۷۶.</ref> که برخی [[حدیث|حدیث‌شناسان]] این دو حکومت را بر [[خلافت بنی‌امیه]] و [[بنی‌عباس]] تطبیق کرده‌اند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۱، ص۳۲۲؛ حسینی طهرانی، امام شناسی، ۱۴۳۰ق، ج۱۲، ص۱۷۰.</ref> بر اساس این روایت امام علی(ع) دهمین خلیفه از حکومت دوم را کافرترین آنها دانسته است<ref>ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۷۶.</ref>، که با توجه به [[ناصبی]] بودن متوکل و بغض شدید او به [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل‌بیت(ع)]]، این عنوان بر وی تطبیق شده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۱، ص۳۲۲؛ حسینی طهرانی، امام شناسی، ۱۴۳۰ق، ج۱۲، ص۱۷۰.</ref>