آیه محارم

این مقاله دربارهٔ محارم در قرآن است. برای آشنایی با مفهوم محرمیت، مدخل محارم را ببینید.

آیه محارم

مشخصات آیه
نام آیه	محارم
واقع در سوره	نساء
شماره آیه	۲۳
جزء	۴
اطلاعات محتوایی
مکان نزول	مدینه
موضوع	فقهی
درباره	مَحرَمیت
آیات مرتبط	۳۱ نور

آیه مَحارِم آیه ۲۳ سوره نساء که محارم (خویشاوندانی که ازدواج با آنها حرام است) را معرفی می‌کند. در این آیه هفت دسته از زنانی که به واسطه محرمیت نسبی، دو دسته از زنانی که به واسطه محرمیت رضاعی و چهار دسته از زنانی که به‌واسطه ازدواج یا خویشاوندی سببی، ازدواج با آنها حرام است، ذکر شده است.

در آیه ۳۱ سوره نور مشهور به آیه حجاب نیز برخی از محارم معرفی شده است.

متن و ترجمه

آیه ۲۳ سوره نساء به معرفی کسانی می‌پردازد که ازدواج با آنها حرام است.

حُرِّ‌مَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالَاتُكُمْ وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْ‌ضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّ‌ضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَ‌بَائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِ‌كُم مِّن نِّسَائِكُمُ اللَّاتِي دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَكُونُوا دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلَائِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ وَأَن تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ ۗ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ غَفُورً‌ا رَّ‌حِيمًا﴿۲۳﴾

---

[نكاح اينان‌] بر شما حرام شده است: مادرانتان، و دخترانتان، و خواهرانتان، و عمه‌هايتان، و خاله‌هايتان، و دختران برادر، و دختران خواهر، و مادرهايتان كه به شما شير داده‌اند، و خواهران رضاعى شما، و مادران زنانتان، و دختران همسرانتان كه [آنها دختران‌] در دامان شما پرورش يافته‌اند و با آن همسران همبستر شده‌ايد -پس اگر با آنها همبستر نشده‌ايد بر شما گناهى نيست [كه با دخترانشان ازدواج كنيد]- و زنان پسرانتان كه از پشت خودتان هستند، و جمع دو خواهر با همديگر -مگر آنچه كه در گذشته رخ داده باشد- كه خداوند آمرزنده مهربان است(۲۳)

شأن نزول

به گفته شیخ طوسی در تفسیر التبیان، بخشی از آیه ۲۳ سوره نساء («وَحَلائِلُ أَبْنائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلابِكُمْ؛ و زنان پسرانتان که از نسل خودتان هستند») در زمانی نازل شد که رسول خدا(ص) با زینب بنت جحش، همسرِ زید بن حارثه (پسرخوانده خود) پس از کشته‌شدن او در جنگ موته، ازدواج کرد و مشرکان به نجوا و گفت و شنود پرداختند.

چنانکه در تفسیر نمونه آمده ازدواج پیامبر(ص) با زینب به جهت از بین بردن یکی از رسوم دوران جاهلی بوده است که تمام احکام مربوط به فرزندان حقیقی را در حق فرزندخوانده نیز جاری کرده‌ و ازدواج با همسر او-بعد از فوت یا طلاق-را قبیح می‌دانسته‌اند.

محارم

مقالهٔ اصلی: محارم

محارم، کسانی‌اند که به سبب خویشاوندی، نگاه کردن و آشکار کردن زینت برای همدیگر جایز و ازدواج آنها با هم حرام است. آیه محارم بيان‌گر خويشاوندان نسبى، سببى و رضاعی است كه ازدواج با آنان حرام است:

• نسب: نوعی خویشاوندی است که به واسطه تولد یک یا چند نفر از دیگری حاصل می‌شود. فقها با استناد به این آیه، ازدواج هفت دسته از مردان بر هفت دسته از زنان به‌واسطه نسب، را حرام دانسته‌اند:

• مادر و مادربزرگ‌؛ پدری و مادری
• دختر و دختر فرزند
• خواهر
• برادرزاده (دختر برادر)
• خواهرزاده (دختر خواهر)
• عمه و عمه‌های پدر و مادر.
• خاله و خاله‌های پدر و مادر.

• رضاع: مَحرَمیت رِضاعی، خویشاوندی که بر اثر شیرخوردن کودک از زنی غیر از مادرش ایجاد می‌شود. در این آیه فقط به حرمت ازدواج با مادر و خواهران رضاعی اشاره شده است. فقها با استناد به روایتی از پیامبر (ص) «هر آنچه به‌واسطه نسب حرام است، به‌واسطه رضاع نیز حرام است»، همه زنانی که به واسطه نسب، ازدواج با آنها حرام است، ازدواج با آنها به واسطه رضاع را نیز حرام دانسته‌اند.
• سبب: با خواندن صیغه عقد، علاوه بر زن و شوهر، برخی از خویشاوندان مرد و زن بر یکدیگر محرم می‌شوند که به آنها محارم سبَبَی می‌گویند. آیه محارم به چهار مورد از این زنان، اشاره کرده که عبارتند از: مادرِ زن، دخترِ زنی که پس از عقد با او آمیزش کرده است، زن پسر (عروس) و ازدواج با دو خواهر در زمان واحد.

آیه مرتبط

مقالهٔ اصلی: آيه حجاب

آیه ۳۱ سوره نور مشهور به آیه حجاب نیز ضمن بیان برخی دستورات به زنان، برخی از محارم آنان را بر شمرده است:

وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ... وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ﴿۳۱﴾

---

و به زنان با ایمان بگو:... زیورهايشان را جز برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان آشکار نکنند.(۳۱)

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر‌الوسیله، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی، چاپ اول، ۱۴۳۴ق.
• شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی، مسالک‌الافهام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
• شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی التفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
• فاضل مقداد، عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، منشورات المكتبة المرتضویة للإحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.
• محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع‌الاسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان‌، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
• مشکینی، علی‌اکبر، مصطلحات الفقه، قم، نشر الهادی، چاپ سوم، ۱۳۸۱ش.
• مغربی، قاضی نعمان، دعائم‌الاسلام، قم، مؤسسه آل البيت عليهم‌السلام‌، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
• مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة‌البیان فی آیات الاحکام، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، چاپ اول، بی‌تا.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم،دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۸۰ش.
• نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.