شب اول قبر: تفاوت میان نسخه‌ها

به محض ورود میت به قبر، شب اول [[قبر]] او آغاز می‌شود و سخت‌ترین شبی است که میت تجربه می‌کند و گریزی از آن نیست. حالات شخص فوت شده در قبر به شدت متأثر از اعمال و باورهای او و مقدار علاقه و وابستگی او به دنیای مادی است.

حکمای مسلمان با استناد به روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]<ref>امام صادق(ع): «البرزخ القبر و هو الثواب و العقاب بین الدنیا و الآخرة: برزخ عبارت از قبر است که همان عقاب و ثواب بین دنیا و آخرت می‌باشد. بحارالأنوار، ج ۶، ص۲۱۸</ref> مراد از قبر و همه حوادث مربوط به آن را [[عالم برزخ]] می‌دانند. مطابق این دیدگاه، ورود به قبر و شب اول قبر همان لحظات آغازین مرگ است و ارتباطی به [[دفن]] بدن ندارد.

پس از دفن مرده، اولین [[فرشته|فرشته‌ای]] که در قبر بر او وارد می‌شود «مَلَک رومان» است. [[امام سجاد(ع)]] در [[دعای سوم صحیفه سجادیه]] بر این فرشته درود می‌فرستد.<ref> وَ رُومَانَ فَتَّانِ الْقُبُورِ: رومان آزمایش‌کننده مردگان در گور</ref> کار این ملک، شمارش و جمع بندی اعمال فرد و تشکیل پرونده‌ای برای اوست که نامه عمل او به حساب می‌آید. این نامه که جنس و کیفیت آن برای ما ناشناخته است تا [[قیامت]] با او خواهد بود. در قیامت همین نامه را می‌گشایند و محاسبه او بر اساس همین پرونده است.<ref> عالم پس از مرگ، ص۲۷۴</ref>

سؤالات [[نکیر و منکر]] از مهمترین حوادث شب اول قبر است.این فرشتگان پس از فرشته‌ای به نام رومان وارد قبر می‌شوند. یکی در جانب راست و دیگری در جانب چپ متوفی قرار می‌گیرد و سؤالاتی از او می‌پرسند. چنانچه فرد کافر یا گناهکار باشد آن دو فرشته با چهره‌هایی وحشتناک بر او ظاهر می‌شوند و او را عذاب می‌کنند و قبر پر از آتش خواهد شد در این صورت این دو فرشته «نَکیر و مُنکَر» خوانده می‌شوند. اگر فرد با [[ایمان|ایمانی]] باشد، با کمک و لطف اولیاء الهی می‌تواند پاسخ سؤالات را بدهد و آن دو فرشته با چهره‌هایی زیبا به او بشارت [[بهشت]] و قبر او را با نعمتهای الهی گسترش می‌دهند. در این حالت این دو فرشته «بَشیر و مُبَشِّر» نام دارند<ref group="یادداشت">شیخ مفید می‌گوید: در برخی از روایات نام دو ملکی که بر کافر نازل می‌شوند ناکر و نکیر و نام دو ملکی که بر مؤمن نازل می‌شوند مبشر و بشیر ذکر شده است، گفته شده اگر نام دو ملک کافر نکیر و ناکر است به خاطر این است که کافر منکر حق است و منکر آن ملایکه و از آمدن آنها ناخشنود است و دو ملک مؤمن مبشر و بشیر است چون آن دو رضایت و ثواب خدا را بر او بشارت می‌دهند. شرح عقاید صدوق یا تصحیح الاعتقاد، شیخ مفید، ص۲۲۰; علم الیقین، فیض کاشانی، ۲ / ۱۰۷۳</ref>

بنابر [[حدیث|روایات]]، در این شب، از ایمان شخص متوفی پرسیده می‌شود و این که آیا به [[خدا]] و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبرش]] ایمان دارد و چه کسی را به عنوان پیشوا و [[امامت|امام]] خود برگزیده است:<ref group="یادداشت">قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ: «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا دَخَلَ حُفْرَتَهُ یأْتِیهِ مَلَکانِ:اَحَدُهُمَا مُنْکرٌ وَ الْآخَرُ نَکیرٌ، فَأَوَّلُ مَا یسْأَلَانِهِ عَنْ رَبِّهِ وَ عَنْ نَبِیهِ وَ عَنْ وَلِیهِ، فَإِنْ أَجَابَ نَجَا، وَ إِنْ تَحَیرَ عَذَّبَاه». کشف المحجة لثمرة المهجة، ص: ۲۷۳</ref> در روایات دیگر، سؤالات بیشتری بیان شده است.

علاوه بر اعمال و صدقات و نماز<ref group="یادداشت">پیغمبر- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- سؤال کردند، فرمود: [[نماز]] از واجبات دین است...شفیع نزد ملک الموت، و مونس قبر و فرش زیر پهلو است. جواب نکیر و منکر است. اگر مرده مؤمن و طاعتکار بود عقل و هوشش بجای بماند و به جواب و حجّت، ایشان را دفع کند و قبر وی باغی گردد از باغهای بهشت، و اگر کافر و [[فاسق]] باشد در ماند و قبرش گودالی گردد از گودال‌های دوزخ. شهاب الأخبار با ترجمه،متن، ۸۰، الباب الاول</ref> و [[روزه]] خود شخص، برخی اعمال مانند نماز هدیه و [[نماز لیلة الدفن]] از طرف بازماندگان نیز در برطرف شدن یا کاهش سختی‌های قبر مؤثر است.

شب اول قبر تنها برای افرادی که دفن می‌شوند نیست بلکه کسانی که بدنشان دفن نمی‌شود یا در اثر سوختن یا انفجار از بین رفته نیز شب اول قبر و سؤال قبر و [[فشار قبر]] را تجربه خواهند کرد. مطابق یک دیدگاه همه این موارد ناظر به همین بدن مادی است و [[خدا|خداوند]] توانایی اعطای درک و پاسخ به اجزای پراکنده یا سوخته را نیز دارد و به آب یا هوا یا هرآنچه در عالم هست این توانایی را می‌دهد تا بر بدن یا اجزای آن فشار و عذاب وارد کنند، بنابراین حتی اگر بدنی در فضا هم متلاشی شود از این امر استثنا نیست. [[کلینی]] روایت می‌کند: «[[یونس بن عمار]] از [[امام صادق(ع)]] راجع به شخصی که به‌دار آویخته شده سؤال کردم که آیا او را هم [[فشار قبر|عذاب قبر]] می‌دهند؟ حضرت فرمود: آری خداوند عزّ و جلّ به هوا امر می‌کند که او را در فشار خود بگیرد».

از امور حتمی دیگری که در قبر اتفاق خواهد افتاد فشار قبر است که در روایت با عنوان «ضَغْطَةُ الْقَبْر» از آن یاد شده است. اصحاب [[ائمه]] همواره در این زمینه از ایشان پرسش کرده و فراگیر بودن آن بین تمامی افراد را جویا می‌شدند.