اسباب نزول: تفاوت میان نسخه‌ها

{{تفسیر}}

'''اَسْبابِ نُزول''' حوادث یا موقعیت‌هایی که در پی آن‌ها [[آیه]] یا آیاتی از [[قرآن]] نازل شده است. به این موقعیت‌ یا حوادث شأن نزول نیز گفته شده است. اسباب نزول نقش مهمی در [[تفسیر]] آیات قرآن دارند و در کتاب‌های علوم قرآن و تفاسیر به آنها توجه می‌شود. عالمان مسلمان کتاب‌های مستقلی نیز درباره اسباب نزول نوشته‌اند. همه آیات قرآن شان نزول ندارند. برخی از قرآن‌شناسان مجموع اسباب نزول را حدود ۴۶۰ مورد دانسته‌اند.

'''اسباب'''، جمع سبب و به معنای هر چیزی است که برای رسیدن به هدف می‌توان از آن کمک گرفت؛ این کلمه و مشتقات آن در معانی پیوند، افزار، باعث، دستاویز و خویشاوند به کار رفته‌اند.<ref>حجتی، اسباب نزول، ص۱۷.</ref> کلمه «سبب و اسباب» در [[قرآن کریم]]، طبق برخی از مفاهیم یادشده به کار رفته است:

واژه اسباب در قرآن به معنای ریسمان و هر چیزی که می‌توان به وسیله آن به چیزی دست یافت،<ref> سوره حج، آیه ۱۵. </ref>وسیله و ابزار،<ref> سوره کهف، آیه ۸۴.</ref> پیوند و خویشاوندی،<ref> سوره بقره، آیه ۱۶۶.</ref> ابواب و درها<ref>سوره ص، آیه ۱۰.</ref> و طرق و راه‌ها <ref>سوره غافر، آیه ۴۶.</ref> به کار رفته است.

'''نزول'''، یعنی فرودآمدن آیات وحیانی قرآن کریم. این کلمه همراه با مشتقاتش بارها در قرآن به کار رفته است.<ref>حاجی میرزایی، اسباب نزول، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۱۹۲.</ref>

«سبب نزول» در قرآن پژوهی به معنای ظرف، شرایط، علت و موقعیت است که رخ می‌دهد و لذا خداوند درباره آن با بشر (پیامبر) با واسطه یا بی‌واسطه، سخن می‌گوید و به تبیین و راهنمایی می‌پردازد. حوادثی که موجب نزول وحی از آسمان شده است، به طور تقریبی ۴۶۰ حادثه بوده است.<ref>دراسة فی اسباب النزول، حسن حنفی، ص۱۳۶؛ به نقل حاجی میرزایی، اسباب نزول، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۱۹۲.</ref>

بسیاری از آیات و سور قرآن کریم - ابتداء و بدون اینکه مسبوق به موجب و انگیزه خاصی باشند - نازل شده‌اند، و به هیچ حادثه و واقعه و یا سؤال و پرسشی که همزمان با نزول وحی روی داده باشند مربوط نیستند تا در زمینه آنها ناگزیر به بررسی و تفحص از اسباب نزول و موجبات و انگیزه‌های خاصّی باشیم، بلکه فقط می‌توان سبب و انگیزه عام و کلی برای آنها جستجو کرد و آن عبارت از نیاز همه انسانها به رهنمودهای الهی و جبران نارسائی اندیشه‌های بشری به وسیله وحی می‌باشد تا از این رهگذر، حق را از باطل در سراسر شئون حیاتی خویش تشخیص دهد.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص۱۹.</ref>

# آیات و سور دیگری نیز در قرآن کریم به چشم می‌خورد که شامل بسیاری از اخبار غیبی و ترسیم دورنمای عالم برزخ، و [[بهشت]] و [[دوزخ]]، و حالات روز [[قیامت]]، و گزارش احوال بهشتیان و دوزخیان و امثال آنها است که سبب نزول خاصی را نمی‌توان برای آنها جستجو کرد.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص۱۹-۲۰.</ref>

برخی از آیات قرآن کریم دارای سبب نزول خاصی است، و این آیات و سور در پی آن سبب نازل شده که آن سبب و علت نیز همزمان با نزول [[وحی]] روی داده است. این بخش از آیات و سور عبارت از همان بخشی است که معمولاً در کتب تفسیر و یا در کتابهای مستقلی راجع به «اسباب النزول» از آنها گفتگو می‌شود.

بنابراین ما می‌توانیم درباره معنی اصطلاحی اسباب النزول بگوئیم: عبارت از اموری است که یک و یا چند آیه و یا سوره‌ای در پی آنها و به خاطر آنها نازل شده است، و این امور در زمان نبوت پیامبر (ص) روی داده است.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص۲۰.</ref>