سوره عبس: تفاوت میان نسخه‌ها

این [[سوره]] را '''عَبَس''' (به معنای ترشرویی) نامگذاری کرده‌اند؛ زیرا با همین کلمه شروع شده است. از دیگر نام‌های این سوره '''أعمی''' و '''سَفَرَه''' است که اولی در [[آیه]] دوم و دومی در آیه پانزدهم آمده است. «اعمیٰ» به معنای نابیناست و «سَفَرَه»  که جمع سفیر است اشاره به [[فرشته|فرشتگانی]] دارد که اعمال آدمی را ثبت می کنند.<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۶۱.</ref>

سوره عبس ۴۲ آیه، ۱۳۳ کلمه و ۵۵۳ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو [[مفصلات|سوره‌های مفصلات]] (دارای آیات متعدد و کوتاه) و نسبتاً کوچک است.<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۶۱.</ref>

۵. اشاره به قسمت‌های تکان‌دهنده‌ای از حوادث [[قیامت]] و سرنوشت [[ایمان|مؤمنان]] و [[کفر|کفار]] در آن روز.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۲۱.</ref>

۱. عده‌ای از سران [[قریش]] نزد [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] بودند و پیامبر مشغول دعوت آنان به [[اسلام]] بود و امید داشت که در دل آنان مؤثر باشد. در این هنگام [[ابن ام‌مکتوم|عبدالله بن ام‌مکتوم]] که نابینا و ظاهرا فقیر بود وارد مجلس شد و از پیامبر خواست [[آیه|آیاتی]] از [[قرآن]] را برای او بخواند و به او تعلیم دهد و پیوسته سخن خود را تکرار می‌کرد. او آن‌قدر سخن پیامبر(ص) را قطع کرد که حضرت ناراحت شد و آثار ناخشنودی در چهره‌اش نمایان شد و در دل گفت این سران عرب پیش خود می‌گویند پیروان محمد(ص) نابینایان و بردگان‌اند. پس روی از عبدالله برگرداند و به سخنان با آن گروه ادامه داد. پس این آیات نازل شد و پیامبر را توبیخ کرد. پیامبر(ص) پس از آن، عبدالله را همواره گرامی می‌داشت و می‌گفت «مرحبا به کسی که پروردگارم به سبب او مرا عتاب کرد».<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۲۳ـ۱۲۴.</ref>

۲. این آیات درباره مردی از [[بنی‌امیه]] نازل شده است که نزد پیامبر(ص) نشسته بود. در همان حال عبدالله بن ام‌مکتوم وارد شد و هنگامی که آن مرد چشمش به عبدالله افتاد خود را جمع کرد. مثل اینکه می‌ترسید آلوده شود و قیافه در هم کشید و صورت خود را برگرداند. پس خداوند در این آیات او را سرزنش کرد. این [[اسباب نزول|شأن نزول]] در [[حدیث|حدیثی]] از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق(ع)]] نقل شده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۲۳ـ۱۲۴.</ref>

برخی از [[:رده:علمای شیعه|عالمان شیعه]] از جمله [[سید مرتضی]] و [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] شأن نزول اول را نپذیرفته‌اند. علامه طباطبایی می‌نویسد آیات این سوره دلالت روشنی ندارند که مراد از آن شخصِ عتاب‌شده، پیامبر(ص) باشد، بلکه شواهدی وجود دارد که می‌رساند منظور، فرد دیگری است؛ مانند اینکه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] حتی با [[کفر|کفار]] نیز عبوس نبود چه برسد با [[ایمان|مؤمنان]]. ضمن آنکه خداوند در [[سوره قلم]] که پیش از سوره عبس نازل شده، [[اخلاق]] پیامبر(ص) را عظیم شمرده است.{{یادداشت|«وَ إِنَّكَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِيمٍ» (سوره قلم، آیه ۴).}} همچنین پیش از این در [[آیه|آیات]] بسیاری به پیامبر دستور داده بود در برابر مؤمنان [[تواضع|متواضع]] باشد و اعتنایی به زرق و برق دنیا نکند.{{یادداشت|مثل «خویشاوندان نزديکت را انذار کن و بال و پر خود را براى مؤمنانی كه از تو پیروى می‌کنند بگستر» (سوره شعراء، آيه ۲۷) «هرگز چشم خود را به نعمت‌هایی كه به گروه‏‌هایی از آنها (كفار) دادیم، میفكن و به خاطر آنچه آنها دارند غمگین مباش و بال و پر خود را براى مؤمنان فرود آر» (سوره حجر، آيه ۸۸)}} فارغ از همه اینها چنین عملی (ترشرویی به فقرا) از نظر عقلی قبیح است و ممکن نیست از پیامبر سر بزند.<ref>طباطبایی، المیزان، ترجمه، ج۲۰، ص۳۳۱ـ۳۳۲.</ref>

در [[تفسیر قرآن|تفسیر]] این [[آیه]] آمده است مقصود از «نظر کردن» دقت و اندیشیدن است.<ref>طباطبایی، المیزان، ترجمه، ج۲۰، ص۳۴۱. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۴۵.</ref> اندیشیدن درباره اینکه غذایی که به دست آمده از چه راهی به دست آمده و آیا از خوراکی‌های [[حلال]] است یا [[حرام]]؟<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۴۵.</ref> در بعضی [[حدیث|روایات]] آمده است منظور از طعام در اینجا علم و دانشی است که غذای [[روح]] را تشکیل می‌دهد؛ پس انسان باید بدان بنگرد که آن را از چه کسی می‌گیرد.<ref>بحرانی، البرهان، ج۴، ص۴۲۹.</ref>

در تفاسیر گفته شده است این آیات، نشان‌دهنده شدت [[قیامت]]<ref>طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۳۴۳.</ref> و هول و وحشت [[محشر]] است که آدمی در آن هنگام نه تنها نزدیکانش را فراموش می‌کند، بلکه از آنان فرار می‌کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۵۷ـ۱۵۸.</ref> این اتفاق‌ها بعد از صیحه شدیدی است که گوش‌ها را کر می‌کند. این صیحه همان نفخه دوم [[نفخ صور|صور اسرافیل]] است که واژه «صاخه» در آیه قبل (آیه ۳۳) به آن اشاره می‌کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۵۷. طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۳۴۳.</ref> [[امام علی علیه السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] در [[مناجات امیرالمؤمنین در مسجد کوفه|مناجات مسجد کوفه]] این آیات را می‌خواند و از خداوند برای آن روز، امان می‌طلبد.<ref>مفاتیح الجنان، باب سوم، فضیلت مسجد کوفه و اعمال آن، مناجات امیرالمؤمنین، ص۵۷۶. </ref>

در فضیلت [[تلاوت]] این سوره از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نقل شده هر كس سوره عبس را قرائت کند، در روز [[قیامت]] در حالی خواهد آمد كه شادمان و خندان است.<ref>طبرسی،مجمع البیان،ج۱۰،ص۲۶۳.</ref> از [[امام صادق(ع)]] نیز نقل شده در [[بهشت]] زیر پرچم و سایه [[خدا|خداوند]] و مشمول كرامت خداوند خواهد بود و این كار برای خداوند کوچک و آسان است.<ref>شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص۱۲۱.</ref> همچنین از آنان امام نقل شده است هر كس هنگام بارش باران این سوره را بخواند، خداوند به تعداد قطره‌های باران [[گناه|گناهانش]] را می‌آمرزد.<ref>محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۶، ص۲۱۰.</ref> در برخی [[حدیث|روایات]] برای قرائت این سوره خواصی چون در امان ماندن مسافر از خطرات<ref>المیزان ج۲۰، ذیل آیات۱تا۱۶، سوره عبس بحث روایی.</ref> و پیدا شدن گمشده<ref>کفعمی، مصباح کفعمی، ص۱۸۲.</ref> ذکر شده است.

* بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.

* طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، مرکز نشر فرهنگی رجا، چاپ چهارم، ۱۳۷۰ش.