۱۷٬۱۹۲
ویرایش
تذکرة الاولیاء (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
== نویسنده == | == نویسنده == | ||
مؤلف تذکرة الاولیاء، ابوحامد یا ابوطالب محمد بن ابی بکر ابراهیم بن مصطفی بن شعبان ملقب به فریدالدین، مشهور به عطار است که تاریخ دقیق تولد و درگذشتش دانسته نیست، اما چون تألیف تذکرة الاولیاء در حدود سنهء | مؤلف تذکرة الاولیاء، ابوحامد یا ابوطالب محمد بن ابی بکر ابراهیم بن مصطفی بن شعبان ملقب به فریدالدین، مشهور به عطار است که تاریخ دقیق تولد و درگذشتش دانسته نیست، اما چون تألیف تذکرة الاولیاء در حدود سنهء ۷۱۶ق بوده است پس تا سال ۷۱۶ق زنده بوده است.<ref> مقدمه، ص۸۴.</ref> | ||
عطار سنی مذهب بوده است اما اینکه کتاب خود را با شرح حال امام ششم شیعیان آغاز و با شرح حال امام پنجم به پایان می برد، حکایت از ارادت او به خاندان پیامبر | عطار [[سنی|سنی مذهب]] بوده است اما اینکه کتاب خود را با شرح حال [[امام ششم|امام ششم شیعیان]] آغاز و با شرح حال [[امام پنجم]] به پایان می برد، حکایت از ارادت او به [[خاندان پیامبر(ص)]] دارد. | ||
== اهمیت == | == اهمیت == | ||
تذکره، به معنای کتابی است که در آن شرح حال و آثار کسانی از یک گروه نام برده می‌شود. مانند شاعران، نویسندگان، | تذکره، به معنای کتابی است که در آن شرح حال و آثار کسانی از یک گروه نام برده می‌شود. مانند شاعران، نویسندگان، دانشمندان و صوفیان. گفته شد که تذکرة الاولیاء، کهن‌ترین و معروفترین کتابی است که زیر نام تذکره نوشته شده است. | ||
== انگیزه == | == انگیزه == | ||
دربارۀ انگیزه عطار برای نوشتن تذکره الاولیاء همین اندازه دانسته است که عطار به عارفان علاقه‌مند شده است و چون مردی باسواد و اندیشمند بوده مورد مراجعۀ دیگران بویژه دوستان قرار می‌گرفته است و این کتاب را به خواهش آنان نوشته است. خود او در آغاز کتاب دلایل مختلف و به قول خودش سبب‌ها وباعث‌های گوناگون برای این کار را ذکر کرده است. او در این باره می‌گوید: | |||
::«که تا فردا نظر شفاعتی در این کار عاجز کنند و مرا چون سگ [[اصحاب کهف]] نومید نگردانند.» | ::«که تا فردا نظر شفاعتی در این کار عاجز کنند و مرا چون سگ [[اصحاب کهف]] نومید نگردانند.» | ||
== روش و هدف == | == روش و هدف == | ||
در | در تذکرة الاولیاء، پس از معرفی کوتاه هر «ولی» در عبارت مسجع و آهنگین، مقام و درجۀ او در میان اولیا ذکر شده است و سپس نمونه‌هایی از رفتار، کردار، افکار و مخصوصا گفتار او بیان شده است. تأکید عطار بر گفتار است و هدف او از این کار این بوده است که این گفتارها درس عملی برای دیگران باشند. | ||
عطار، هر زندگینامه را با یک خطبۀ دو سطری مسجع آغاز می‌کند. چنان‌که زندگینامۀ امام جعفر صادق(ع) چنین آغاز می‌شود: «آن سلطان ملت مصطفوی، آن براین حجت نبوی، آن عامل صدیق، آن عالم تحقیق، آن میوۀ دل اولیاء آن جگرگوشۀ انبیاء آن ناقد علی،آن وارث نبی، آن عارف عاشق جعفر الصادق، رضی اللّه عنه.» | عطار، هر زندگینامه را با یک خطبۀ دو سطری مسجع آغاز می‌کند. چنان‌که زندگینامۀ امام جعفر صادق(ع) چنین آغاز می‌شود: «آن سلطان ملت مصطفوی، آن براین حجت نبوی، آن عامل صدیق، آن عالم تحقیق، آن میوۀ دل اولیاء آن جگرگوشۀ انبیاء آن ناقد علی،آن وارث نبی، آن عارف عاشق جعفر الصادق، رضی اللّه عنه.» | ||
عطار، در هر خطبه چکیده احوال و خصوصیات روحی و اخلاقی صاحب زندگینامه را منعکس می‌کند. در زندگینامه‌های بلند، پس از خطبه چند قول دربارۀ احوال صاحب ترجمه «نقل» می‌شود و سپس نمونۀ گفته‌های او به نوشتن در می‌آید. گفته‌ها معمولا کوتاه هستند و از چند کلمه تجاوز نمی‌کنند. البته قول‌های بلند هم، که گاه به نیم صفحه نمی‌رسند، وجود دارد. | |||
== زمان نگارش == | == زمان نگارش == | ||
کتاب تذکرة الاولیاء در حدود سال ۷۱۶ قمری یعنی در آستانۀ تاخت و تاز مغولان در | کتاب تذکرة الاولیاء در حدود سال ۷۱۶ قمری یعنی در آستانۀ تاخت و تاز مغولان در [[ایران]]، به نگارش درآمده است. در جلد اول بعد از ذکر اسم علاءالدین محمد خوارزمشاه آمده است که «اعلی‌اللّه شأنه» پس تألیف کتاب باید قبل از سال ۷۱۶ق، که سال فوت خوارزمشاه است، باشد. و حال آن‌که در جای دیگر دو بار ذکر سال «سبع عشر و ستمائه(6۱7ق)»...شده است. | ||
عطار، از ترکان خاتون مادر خوارزمشاه به عبارت «خداوند، ملکه ترکان، دام ملکها» تعبیر می‌کند. و این تصریح است در اینکه ترکان خاتون، آن وقت در عین شوکت... بوده، و حال آن‌که در آخر سنهء ۶۱۶ق از خوارزم فرار کرده است....پس تألیف کتاب قبل از ۶۱۶ یا اقلا در همان سال بوده است. | عطار، از ترکان خاتون مادر خوارزمشاه به عبارت «خداوند، ملکه ترکان، دام ملکها» تعبیر می‌کند. و این تصریح است در اینکه ترکان خاتون، آن وقت در عین شوکت... بوده، و حال آن‌که در آخر سنهء ۶۱۶ق از خوارزم فرار کرده است....پس تألیف کتاب قبل از ۶۱۶ یا اقلا در همان سال بوده است. | ||
== محتوا == | == محتوا == | ||
تذکرة الاولیاء، شرح حال ۹۷ تن از عارفان را | تذکرة الاولیاء، شرح حال ۹۷ تن از عارفان را دربر دارد. این کتاب از یک دیباچه و دو بخش تشکیل شده است: | ||
* دیباچه: اسباب و انگیزه‌های نگارش آن | * دیباچه: اسباب و انگیزه‌های نگارش آن | ||
*بخش اصلی: گزارش احوال و افکار ۷۲ تن را در بردارد. | *بخش اصلی: گزارش احوال و افکار ۷۲ تن را در بردارد. | ||
*بخش تکمله احوال و اقوال ۲۵ را گزارش کرده است. | *بخش تکمله احوال و اقوال ۲۵ را گزارش کرده است. | ||
در کتاب ترتیب صورت اسامی بر اساس حروف الفبا نیست. بخش اول کتاب پس از دیباچه، با شرح حال امام صادق(ع) آغاز می‌شود و با حسین بن منصور حلاج پایان می‌پذیرد. بخش دوم که به «ذکر متأخران از مشایخ کبار» اختصاص دارد، با گزارش احوال ابراهیم خواص آغاز می‌شود و با بیان احوال امام محمد باقر(ع) به پایان می‌رسد. | در کتاب ترتیب صورت اسامی بر اساس حروف الفبا نیست. بخش اول کتاب پس از دیباچه، با شرح حال امام صادق(ع) آغاز می‌شود و با حسین بن منصور حلاج پایان می‌پذیرد. بخش دوم که به «ذکر متأخران از مشایخ کبار» اختصاص دارد، با گزارش احوال ابراهیم خواص آغاز می‌شود و با بیان احوال امام محمد باقر(ع) به پایان می‌رسد. | ||
برخی از زندگینامه‌ها کوتاه و پاره‌ای دیگر نسبتا مفصلند. می‌توان آنها را در سه دسته جای داد: | |||
* زندگینامه‌های کوتاه؛ از یک تا سه صفحه همچون زندگینامه‌های محمد واسع، عتبۀ غلام، محمد اسلم طوسی،احمد حواری، عبید اللّه خبیق،ابوالحسن صایغ که تقریبا همه آنان ناشناخته‌اند. | * زندگینامه‌های کوتاه؛ از یک تا سه صفحه همچون زندگینامه‌های محمد واسع، عتبۀ غلام، محمد اسلم طوسی،احمد حواری، عبید اللّه خبیق،ابوالحسن صایغ که تقریبا همه آنان ناشناخته‌اند. | ||
* زندگینامه‌های متوسط؛ میان شش تا ده صفحه همچون اویس قرنی، مالک دینار، حبیب عجمی، فضیل عیاض، عبداللّه مبارک، شقیق بلخی... | * زندگینامه‌های متوسط؛ میان شش تا ده صفحه همچون اویس قرنی، مالک دینار، حبیب عجمی، فضیل عیاض، عبداللّه مبارک، شقیق بلخی... | ||
* زندگینامه‌هایی بلند؛ همچون زندگینامۀ ابراهیم ادهم، ابوسعید ابوالخیر،ابوبکر شبلی، ابوبکر واسطی،حسن بصری، رابعه، منصور حلاج. | * زندگینامه‌هایی بلند؛ همچون زندگینامۀ ابراهیم ادهم، ابوسعید ابوالخیر،ابوبکر شبلی، ابوبکر واسطی،حسن بصری، رابعه، منصور حلاج. | ||
== تصحیح و چاپ == | == تصحیح و چاپ == | ||
تذکرة الاولیاء چند بار در تهران به چاپ رسیده | تصحیح تذکرةالاولیا اولین‌بار توسط رنالد نیکلسن انجام گرفته‌است (چاپ لیدن ۱۹۰۵-۱۹۰۷).<ref>[https://archive.org/details/tadhkiratulawliy02arfauoft ذکرةالأولیاء، بخش اول، چاپ لیدن]</ref> مقدمهٔ محمد قزوینی از امتیازات آن است. | ||
تذکرة الاولیاء چند بار در تهران به چاپ رسیده است: | |||
* در سال ۹۷۳۱م به وسیلۀ انتشارات اساطیر و به کوشش روح بخشان براساس نسخۀ مصحّح رینولد آلن نیکلسون انجام گرفته است. در این چاپ مقدمۀ محمد قزوینی عینا نقل شده است. شرح احوال و آثار رینولد الن نیکلسن، نوشته دکتر اسد اللّه آزاد<ref> این شرح حال برگرفته از مشکوة، مشهد، آستان مقدس رضوی، پاییز ۷۶۳۱، ص ۰۲۱ -۳۳۱.</ref> نیز بر آن افزوده شده و مقدمه‌های مصحح انگلیسی به فارسی درآورده شده‌اند. افزون بر اینها متن به بازنگاری شده و صفحه‌بندی آن به شکلی تازه انجام گرفته است. بیست و سه فهرست گوناگون هم بر آخر کتاب افزوده شده است. | |||
* تصحیح محمد استعلامی که تا کنون ۲۵ بار چاپ شده‌است.<ref>[http://www.ketab.org.ir/bookview.aspx?bookid=1871825 سایت خانهٔ کتاب تذکرةالاولیا، تصحیح محمد استعلامی، انتشارات زوّار، چاپ بیست‌وپنجم، ۱۳۹۳]</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
== منابع == | |||
== پیوند به بیرون == | |||
منبع مقاله: [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/566472/ روح بخشان، ع، تذکرة الاولیاء (در گزارش احوال و افکار و اقوال بزرگان عرفان)، مجله اطلاعات حکمت و معرفت، دی 1388 - شماره 46، ص 55-57.] | |||