توبه: تفاوت میان نسخه‌ها

{{در دست ویرایش ۲|ماه=[[مرداد]]|روز=[[۱۳]]|سال=[[۱۳۹۵]]|کاربر=Pourrezaei }}

'''توبه''' به معنای بازگشت بنده به سوی [[خدا]]، یکی از اصطلاحات پرکاربرد در [[قرآن]] و [[روایات]] است. در 69 آیه قرآن به موضوع توبه پرداخته شده و با بیان محبت الهی نسبت به توبه‌کنندگان، مردم را به توبه نصوح دعوت می کند. در احادیث نیز جایگاه و اهمیت توبه مورد تأکید قرار گرفته و از تأخیر آن نهی شده است. در بخش دیگری از احادیث، با تقسیم گناهان به حق اللهی و حق الناسی راه های توبه از اقسام گناهان بیان شده است.

توبه درجاتی دارد که پایین ترین مرتبه آن توبه از گناهان است، درجات بالاتر آن، توبۀ از غفلت، توبه از توجه به غیر خدا، و توبۀ از مشاهدۀ غیر حق تعالی است.

|عرض= 30

|متن=توبه ریسمان خداوند بزرگ است، و یاری و کشش عنایت و لطف اوست و بنده باید پیوسته و در همه حال در حال توبه باشد. هر گروهی توبه مخصوصی دارد؛ توبه پیامبران الهی از مضطرب شدن باطن‏ و به هم خوردن حالت اطمینان است. و توبه اولیاء از عوارض رنگارنگ تصور و خاطر آنها است. و توبه برگزیدگان حق از استراحت و فراغت و غفلت و است و توبه افراد خاص و بندگان مخصوص از مشغول بودن به غیر پروردگار است. و توبه عوام و عموم مردم از گناهان و معاصی و خلافها است.

توبه از ریشه «ت و ب»، در لغت به معنای بازگشت یا بازگشت از معصیت است.<ref>رجوع کنید به الصحاح جوهری؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل «توب»</ref> «تَوّاب» اگر برای خداوند به کار رود به معنای «بسیار توبه‌پذیر»{{یادداشت|{{متن قرآن|فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کلِماتٍ فَتابَ عَلَیهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحیمُ|ترجمه=آن‏گاه [[حضرت آدم|آدم]] کلماتی را از پروردگارش فرا گرفت و [خداوند] توبه‏ی او را پذیرفت. به راستی او خود بسیار توبه پذیر مهربان است.|سوره=بقره|آیه=۳۷}}}} و اگر برای انسان به کار رود به معنای «بسیار توبه‌کننده» است.{{یادداشت|{{متن قرآن|...إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ التَّوَّابینَ وَ یحِبُّ الْمُتَطَهِّرین|ترجمه=...البتّه خداوند توبه کنندگان و پاکان را دوست دارد.|سوره=بقره|آیه=۲۲۲}}}} ترکیب این واژه با حروف اضافه عربی، معانی خاصی به آن می‌بخشد:

با توجه به ریشه سامی واژه نصوح و نیز سیاق آیه، این واژه می‌تواند از ماده «ن‌ص‌ح» و به معنای «پاک و خالص»،<ref>قیاس کنید: عبری و آرامی: گزنیوس، ص۶۶۳</ref> یا به معنای «با دوام، با ثبات»<ref>قیاس کنید: عبری: همانجا</ref><ref>زامیت، ص۴۰۲</ref> باشد. بر این اساس، توبه نصوح توبه‌ای است که همراه با پاکی و خلوص نیت باشد یا توبه‌ای است که با دوام بوده و شکسته نشود که این معنای دوم، مشهورتر است. به همین جهت، توبه نصوح توبه‌ای دانسته شده که توبه‌کننده در آن قصد دوام و پایداری دارد.<ref>مثلاً نگاه کنید‌: طبری،ج۲۸، ص۱۶۸؛ کلینی، ج۲، ص۴۳۲؛ راغب، ذیل نصح؛ طبرسی، ج۱۰، ص۶۲-۶۳؛ قرطبی، ج۸، ص۲۲۷، ج۱۸، ص۱۹۷</ref>  

بنا بر احادیث، شرط اساسی توبه نصوح بازنگشتن توبه‌کننده به سوی آن گناه ذکر شده<ref>رجوع کنید به کلینی‌، ج۲، ص۴۳۲؛ بحارالانوار، ج۶، ص۳۹</ref> و از نتایج آن، پوشاندن گناهان توبه‌کننده است، به گونه‌ای که اثری از آن نزد هیچ شاهدی باقی نمی‌ماند، نه فرشتگان ناظر بر اعمال انسان و نه اعضا و جوارح و مکانی که در آن مرتکب گناه شده است.<ref>بحارالانوار، ج‌ 6، ص‌ 28</ref>

احادیث فراوانی از طریق راویان [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]] نقل شده که در آنها ماهیت توبه، اهمیت آن، محبوبیت توبه و توبه‌کننده نزد [[خداوند]] و اشتیاق خداوند به توبه بندگان مطرح شده است.<ref>رجوع کنید به کلینی‌، ج۲، ص۴۳۵؛ حرّ عاملی‌، ج۱۶، ص۷۳؛ مجلسی‌، ج۶، ص۱۹، ۲۱، ۲۹، ۴۲</ref> برای نمونه، در یک حدیث آمده است که خداوند سه ویژگی به توبه کنندگان عطا کرده که اگر تنها یکی از آن سه را به همه اهل آسمان و زمین اعطا می‌کرد به واسطه آن نجات می‌یافتند.<ref>رجوع کنید به کلینی‌، ج۲، ص۴۳۲ـ۴۳۳؛ حرّ عاملی‌، همانجا</ref> نکات مهم دیگری که در احادیث مطرح شده عبارت است از: نهی از به تأخیر انداختن توبه،<ref>بحارالانوار‌، ج۶، ص۳۰</ref> اشاره به اینکه اصرار بر [[گناه]] در حکم استهزای توبه است،<ref>وسائل الشیعه، حرّ عاملی‌، ج۱۶، ص۷۴</ref> و تأکید بر مداومت بر توبه. روایات متعددی نیز در باب احکام و شرایط توبه از گناهان مختلف وجود دارد.<ref>بحارالانوار، ج۷۲، ص۳۲۹؛ ج۲، ص۲۹۷؛ ، ج۶، ص۲۳</ref>

در منابع [[فقه|فقهی]] مذاهب اسلامی، همواره بر وجوب توبه از گناهان تأکید شده است و وجوب آن فوری دانسته شده است. <ref>نووی، روضه...، ج۱۱، ص۲۴۹</ref> <ref>شهید ثانی، مسالک...، ج۱۰، ص۸؛ نجفی، ج۳۳، ص۱۶۸</ref>

برخی از فقها برای توبه آداب خاصی نیز ذکر کرده‌اند. مثلا برخی [[غسل توبه]] را در شمار [[غسلهای مستحبی]] <ref>ابوالصلاح، ص۱۳۵</ref><ref> محقق، شرایع...، ج۱، ص۳۷</ref> و نماز توبه را در شمار [[نمازهای مستحبی]] آورده‌اند. <ref>محقق، المعتبر، ج۲، ص۳۷۴؛ ابن قدامه، المغنی، ج۱، ص۴۳۸؛ابن عابدین، ج۲، ص۲۸؛ شروانی، ج۲، ص۱۱، ۲۳۸</ref>

===توبه از گناهان حق الله===

اگر توبه از معصیتی باشد که صرفاً حق‌اللّه و از واجبات عبادی است‌، چنانچه از واجباتی باشد که می شود آن را جبران کرد، مانند قضا کردن نماز یا روزه ها، باید علاوه بر ندامت و تصمیم بر ترک گناه‌، در صدد جبران آن واجب نیز بر آید و اگر در زمان توبه قادربه جبران آن نیست باید قصد کند که هرگاه توانست جبران کند و در صورت بروز نشانه‌های مرگ باید وصیت کند.<ref>ابوالصلاح حلبی‌، الکافی فی‌الفقه، ص۲۴۳؛ موسوی بجنوردی‌، ج۷، ص۳۱۹</ref> اگر میزان واجباتی را که ترک کرده نداند، باید میزانی را که یقین به‌ ترک آن دارد یا یقین به ایجاد اخلال در آن دارد، مبنا قراردهد.<ref>رجوع کنید به امام خمینی‌، تحریرالوسیله، ج۱، ص۴۱۱، مسئله ۱۰</ref>  

در توبه از گناهانی که حد یا تعزیر دارند -مانند زنا یا شرب خمر- اگر قبل از اثبات معصیت نزد حاکم شرع ‌توبه کند، توبه وی بین او و خداوند پذیرفته و حد و تعزیر از وی ساقط می‌شود <ref>رجوع کنید به شیخ بهائی‌، جامع عباسی، ص۴۲۲</ref> در چنین مواردی‌، اقرار به گناه واجب نیست‌، بلکه اقرار نکردن مستحب است .<ref> الموسوعه‌الفقهیه، ج۱۴، ص۱۲۱ـ۱۲۲</ref> اما چنانچه جرم وی به واسطه اقرار خودش نزد حاکم شرع اثبات شود و پس از آن توبه کند، حاکم در اجرای حد و بخشودن وی مخیر است و اگر گناه وی به واسطه شهادت شهود نزد حاکم ثابت شود و پس از آن توبه کند، حد و تعزیر از وی ساقط نمی‌گردد.<ref>رجوع کنید به شیخ بهائی‌، جامع عباسی، ص۴۲۱ـ۴۲۲</ref>  

===توبه از گناهان حق الناس===

* در گناهانی که ضرر و زیان بدنی به کسی وارد شده (همچون کتک زدن یا قتل) احکامی مانند قصاص و دیه‌ اجرا خواهد شد، مگر آنکه صاحب حق از حق خود گذشت کند.<ref>رجوع کنید به موسوی بجنوردی‌، القواعد الفقهیه، ج۷، ص۳۲۰</ref>

در باره توبه از اعتقادات باطل‌، اگر دیگران علم به اعتقاد باطل وی پیدا نکرده باشند توبه بین او و خدا کفایت می‌کند. اگر دیگران از اعتقاد باطل وی آگاهی یافته باشند و او دیگران را هم به پذیرفتن عقیده باطل خود دعوت نموده باشد، باید کسانی را که علم به عقیده باطل وی داشته‌اند، از فساد عقیده خود و دست کشیدن از آن باخبر کند. اگر کسانی به واسطه دعوت وی به عقاید باطل وی گرویده باشند، باید علاوه بر آگاه نمودن آنان از بطلان عقیده‌اش‌، آنان را نیز به رها کردن آن عقیده فراخواند.<ref>رجوع کنید به امام خمینی‌، تحریرالوسیله، ج۱، ص۱۳۱</ref>  

====توبه از ارتداد====

فقهای اهل سنّت بین مرتد فطری و مرتد ملی تفکیکی قائل نشده‌اند و این مباحث را تحت عنوان کسی که ارتدادش تکرار شده است مطرح نموده‌اند .<ref> الموسوعه‌الفقهیه، ج۱۴، ص۱۲۷ـ ۱۲۸</ref>

{{پانویس2}}