Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۰۵۳
ویرایش
البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (←نگاهی به محتوا) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
''' | '''اَلبُرهان فى تَفسير القُرآن''' از مهم‌ترین [[تفسیر|تفاسیر]] [[تفسیر روایی|روایی]] [[شیعه]]، تألیف [[سید هاشم بحرانی]] <small>(حدود [[سال ۱۰۵۰ هجری قمری|۱۰۵۰ق]]-[[سال ۱۱۰۷ هجری قمری|۱۱۰۷ق]] یا [[سال ۱۱۰۹ هجری قمری|۱۱۰۹ق]])</small>. نویسنده در این تفسیر به تناسب [[آیه|آیات]] [[قرآن کریم]]، به موضوعات فقهی، قصص، [[حدیث|احادیث]] [[پیامبر(ص)|نبوی]] و فضایل [[اهلبیت(ع)]] اشاره کرده است. بحرانی [[اخباریان|اخباری]] است و تفسیر وی با این رویکرد نوشته شده است. مفسران و پژوهشگران، اشکالات و انتقاداتی بر برخی مطالب آن وارد کرده‌اند. | ||
این تفسیر فقط روایات تفسیری آیات قرآنی را گرد آورده و مؤلف از تحلیل، ارزیابی و اجتهاد درباره معانی آیات که در تفاسیری مانند [[التبیان فی تفسیر القرآن|التبیان]] دیده می‌شود، پرهیز کرده است. | این تفسیر فقط روایات تفسیری آیات قرآنی را گرد آورده و مؤلف از تحلیل، ارزیابی و اجتهاد درباره معانی آیات که در تفاسیری مانند [[التبیان فی تفسیر القرآن|التبیان]] دیده می‌شود، پرهیز کرده است. | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
==مولف و انگیزه تالیف== | ==مولف و انگیزه تالیف== | ||
{{اصلی|سید هاشم بحرانی}} | {{اصلی|سید هاشم بحرانی}} | ||
سید هاشم بحرانی مشهور به علامه بحرانی از [[فقه|فقها]]، [[حدیث|محدثین]] و [[تفسیر|مفسرین]] [[شیعه]] در [[قرن یازدهم]] و اوایل [[قرن دوازدهم]] | سید هاشم بحرانی مشهور به علامه بحرانی از [[فقه|فقها]]، [[حدیث|محدثین]] و [[تفسیر|مفسرین]] [[شیعه]] در [[قرن یازدهم]] و اوایل [[قرن دوازدهم]] قمری است. | ||
وی در مقدمه کتابش، انگیزه خود از نگارش این تفسیر را ارائه منبعی برای فهم تفاسیر | وی در مقدمه کتابش، انگیزه خود از نگارش این تفسیر را ارائه منبعی برای فهم تفاسیر اهلبیت از آیات قرآنی و اسرار قرآن کریم و ضرورت آشنایی با نظرات ایشان برای فهم این کتاب آسمانی معرفی کرده است.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴.</ref> | ||
==ساختار و سبک تالیف== | ==ساختار و سبک تالیف== | ||
{{تفسیر}} | {{تفسیر}} | ||
علامه بحرانی در تفسیر البرهان، بسیاری از احادیث رسیده از [[ | علامه بحرانی در تفسیر البرهان، بسیاری از احادیث رسیده از [[اهلبیت(ع)]] در تفسیر [[قرآن]] را جمع‌آوری کرده است.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۳، ص۹۳.</ref> | ||
مؤلف در مقدمه کتاب می‌نویسد: | مؤلف در مقدمه کتاب می‌نویسد: | ||
::کتاب البرهان، شما را بر بسیاری از اسرار علوم قرآن آگاه می‌سازد. برخی مسائل علوم شرعی، قصص و اخبار [[پیامبر|انبیاء]](ع) و فضائل | ::کتاب البرهان، شما را بر بسیاری از اسرار علوم قرآن آگاه می‌سازد. برخی مسائل علوم شرعی، قصص و اخبار [[پیامبر|انبیاء]](ع) و فضائل اهلبیت را برای شما، روشن می‌گرداند... من روایات را از کتب معتبر، قابل اعتماد و مورد رجوعی، انتخاب کردم که مؤلفین آنها از مشایخ معتبر و علمای منتجب هستند. اغلب روایات را از طریق [[امامیه]] نقل کرده‌ام، ولی در آنجایی که روایات [[اهل سنت]] موافق روایات [[اهل بیت(ع)]]، یا در بیان فضائل اهل بیت(ع) هستند، از آنها نیز نقل نموده‌ام. از [[ابن عباس]] نیز مقدار کمی در تفسیر آیات، نقل کرده‌ام، زیرا او شاگرد [[حضرت علی(ع)]] بوده است.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴.</ref> | ||
شیوه وی در این کتاب چنین است که ابتدا به نام [[سوره]] و محل نزول، فضیلت سوره و تعداد [[آیه|آیات]] | شیوه وی در این کتاب چنین است که ابتدا به نام [[سوره]] و محل نزول، فضیلت سوره و تعداد [[آیه|آیات]] اشاره می‌کند، آنگاه آیاتی را که دارای روایت تفسیری‌اند، ذکر کرده، روایات مربوط به هر آیه قرآنی را به دنبال آن نقل می‌نماید.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۴۷۵.</ref> | ||
علامه بحرانی در البرهان، تنها به ذکر روایات و اخبار بسنده کرده و سلسله اسناد احادیث‌ِ ضبط‌شده و احادیث اهل سنت را به صورت جداگانه در پایان هر بخش آورده است. او کتاب تفسیر خود را بیان تأویل آیات می‌داند.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴</ref>و منظور وی از تأویل دقیقاً احادیث | علامه بحرانی در البرهان، تنها به ذکر روایات و اخبار بسنده کرده و سلسله اسناد احادیث‌ِ ضبط‌شده و احادیث اهل سنت را به صورت جداگانه در پایان هر بخش آورده است. او کتاب تفسیر خود را بیان تأویل آیات می‌داند.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴</ref> و منظور وی از تأویل دقیقاً احادیث نقل‌‌شده از [[ائمه معصومین|امامان معصوم]](ع) و ذکر فضایل آنان است. وی در خلال تفسیر خود توضیحی بر مطالب جمع‌آوری‌‌شده، نیفزوده است، اما در مقدمه مفصلی که پیش از تفسیر آورده، دیدگاه‌ها و تحلیل خود از تفسیر و مبانی آن را وصف کرده است.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲-۵.</ref> مقدمه دیگری نیز بر کتاب او توسط [[ابوالحسن شریف عاملی اصفهانی]] (د ۱۱۳۸ق یا ۱۱۴۰ق) با عنوان [[مرآة الانوار و مشکاة الاسرار]] نگارش یافته است. | ||
علامه بحرانی در ۱۶ باب مقدمه مسائل قرآنی و دیدگاه‌های تفسیری خود را بیان می‌کند و فضای حاکم بر این ابواب و مقدمات بیان اختصاص تفسیر به [[ائمه اطهار | علامه بحرانی در ۱۶ باب مقدمه مسائل قرآنی و دیدگاه‌های تفسیری خود را بیان می‌کند و فضای حاکم بر این ابواب و مقدمات بیان اختصاص تفسیر به [[ائمه اطهار(ع)]] است و صریحاً در باب ششم، دیگران را از دست زدن به [[تفسیر]] نهی می‌کند. هرچند تعبیر او از تفسیر در اینجا به [[تفسیر|تأویل]] بسیار نزدیک شده است. در باب پانزدهم به بیان همبستگی [[اهل بیت(ع)|عترت]] و قرآن و تأکید بر اینکه باطن و علم قرآن نزد ائمه(ع) است، می‌پردازد. باب آخر مقدمه، یعنی باب شانزدهم معرفی منابع وی و ارائه برخی اصطلاحات رایج تفسیری است؛ بی‌آنکه تعریفی از هیچ یک از این اصطلاحات از قبیل [[ناسخ و منسوخ]]، [[محکم و متشابه]]، عام و خاص، و تقدیم و تأخیر ارائه دهد و بدین‌گونه، زمینه را برای وارد شدن در تفسیر آیات و بیان احادیثی در ذیل آیه، یا آیات منتخب هموار می‌سازد. حسی که به فضای تفسیر البرهان غلبه دارد، حاکی از دفاعی کلامی برای اثبات حقانیت و معرفی فضایل [[اهل بیت(ع)]] است. | ||
==نگاهی به محتوا== | ==نگاهی به محتوا== | ||
بحرانی تفسیرش را با مقدمه‌ای آغاز | بحرانی تفسیرش را با مقدمه‌ای آغاز و در آن این روایت معروف را از [[عبدالله بن عباس|ابن عباس]] نقل کرده است که امیرالمؤمنین(ع) به در خواست او یک شب تا نزدیکی فجر درباره تفسیر باء «بسم الله الرحمن الرحیم» و آن گاه فرمود: اگر شب ادامه داشت باز هم ادامه می‌دادم.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیرالقرآن، نشر موسسه بعثت، ج۱، ص۴.</ref> بحرانی تفسیرش را پس از مقدمه با روایاتی درباره ثواب و فضیلت فاتحة الکتاب و این که بسم الله آیه‌ای از سوره حمد است؛ شروع کرده است. در نخستین روایت امام صادق(ع) سبع‌المثانی را همان [[سوره فاتحه|سوره حمد]] دانسته و بسم الله را با فضیلت‌ترین آیات این سوره برشمرده است. همچنین در دومین روایت [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بسم الله الرحمن الرحیم، به [[اسم اعظم]] نزدیک‌تر است از سیاهی چشم به سفیدی‌اش معرفی شده است.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیرالقرآن، نشر موسسه بعثت، ج۱، ص۹۵.</ref> | ||
*مطلب پایانی تفسیرالبرهان در تفسیر سوره ناس روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] است که فرمود: هیچ مؤمنی نیست مگر این | *مطلب پایانی تفسیرالبرهان در تفسیر [[سوره ناس]]، روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] است که فرمود: هیچ مؤمنی نیست مگر این که برای قلب او دو گوش می‌باشد، در یک گوش وسواس [[خناس]] وسوسه می‌کند و در یک گوش فرشته می‌دمد، پس خداوند مؤمن را به [[فرشته]] تأیید می‌کند، و این است معنی این آیه که خداوند فرموده است «و آنان را به روحی از خودش تأیید نمود». بحرانی، تفسیر البرهان، نشر موسسه بعثت، ج۵، ص۸۱۹.{{یادداشت|وَ أَیدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ. سوره مجادله آیه۲۲}} | ||
*نویسنده البرهان پس از پایان یافتن تفسیر ۵ باب را به عنوان خاتمه کتاب قرار داده است که عبارتند از: ۱- باب مربوط به رد کردن متشابهات قرآن به محکماتش. ۲- باب مربوط به فضل قرآن. ۳- باب مربوط به این که احادیث اهلبیت(ع) | *نویسنده البرهان پس از پایان یافتن تفسیر ۵ باب را به عنوان خاتمه کتاب قرار داده است که عبارتند از: ۱- باب مربوط به رد کردن متشابهات قرآن به محکماتش. ۲- باب مربوط به فضل قرآن. ۳- باب مربوط به این که احادیث اهلبیت(ع) (وپذیرش ولایت آنان و تسلیم کامل در برابرشان) سخت است. ۴- باب مربوط به واجب بودن تسلیم در برابر اهلبیت(ع) و پذیرش آن چه بیان کرده‌اند. ۵- باب مربوط به جمع آوری قرآن توسط امیرالمؤمنین(ع) به امر پیامبر(ص)است و روایتی از امام باقر(ع) که جز وصی محمد(ص) یعنی حضرت علی(ع) هیچ کسی در این امت قرآن را جمع آوری نکرد. آخرین روایت تفسیر که پایان بخش کتاب است از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] است که فرمود: به تحقیق [[قرآن]] بیان هر چیزی است حتی، قسم به خدا که او وانگذاشته چیزی را که بندگان به آن نیازمندند مگر این که در قرآن نازل کرده است؛ تا کسی نتواند بگوید کاش حکم آن چیز در قرآن بود.<ref>بحرانی، تفسیر البرهان، نشر موسسه بعثت، ج۵، ص۸۶۶.</ref> | ||
==منابع تفسیر== | ==منابع تفسیر== | ||
منابع روایی مولف در این تفسیر عبارتند از: | منابع روایی مولف در این تفسیر عبارتند از: | ||
{{ستون-شروع| | {{ستون-شروع|۲}} | ||
*[[تفسیر قمی]] | *[[تفسیر قمی]] | ||
*[[تفسیر عیاشی]] | *[[تفسیر عیاشی]] | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
*[[قرب الاسناد|قرب الإسناد]]، [[عبدالله بن جعفر حمیری]] | *[[قرب الاسناد|قرب الإسناد]]، [[عبدالله بن جعفر حمیری]] | ||
*[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الإرشاد]] | *[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الإرشاد]] | ||
*[[امالی مفید|الأمالی]]؛ [[الاختصاص |الإختصاص]]، [[شیخ مفید]] | *[[امالی مفید|الأمالی]]؛ [[الاختصاص|الإختصاص]]، [[شیخ مفید]] | ||
*[[کتاب الزهد]]، [[حسین بن سعید اهوازی]] | *[[کتاب الزهد]]، [[حسین بن سعید اهوازی]] | ||
*[[کتاب سلیم بن قیس هلالی]] | *[[کتاب سلیم بن قیس هلالی]] | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
*[[مشارق انوار الیقین]]، [[شیخ رجب برسی]] | *[[مشارق انوار الیقین]]، [[شیخ رجب برسی]] | ||
و همچنین منابع دیگری که در جای جای البرهان به مناسبت نامشان آمده است.<ref>بحرانی، البرهان، ج ۱، | و همچنین منابع دیگری که در جای جای البرهان به مناسبت نامشان آمده است.<ref>بحرانی، البرهان، ج ۱، ص۷۰ - ۷۳.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==نقدها== | ==نقدها== | ||
[[محمدمهدی آصفی]] می‌نویسد: | [[محمدمهدی آصفی]] می‌نویسد: | ||
::''با وجود تلاش علمی فراوان در تفسیر البرهان، این کتاب بخشی از روایات ضعیفه در [[غلو]] و تحریف را دربردارد. به نظر می‌رسد که، مصنف محترم اقدام به تصفیه و جداسازی احادیث ضعیف | ::''با وجود تلاش علمی فراوان در تفسیر البرهان، این کتاب بخشی از روایات ضعیفه در [[غلو]] و تحریف را دربردارد. به نظر می‌رسد که، مصنف محترم اقدام به تصفیه و جداسازی احادیث ضعیف ننموده است، با اینکه اهتمام نموده، ولی اقدام او کافی نبوده است. ایشان از مصادری که متهم به وضع و ضعف هستند، استفاده نموده‌است، و نیز روایاتی نقل نموده که، از حیث سند، ضعیف و از حیث متن، مضطرب می‌باشند، بنابراین می‌توان گفت: البرهان یک تلاش علمی مفیدی است، که راه را برای محققین آشنا به نصوص، عارف به ضعف و اضطراب روایات و توانا در استخراج صحیح از سقیم، هموار کرده است. وجود روایات ضعیف و مضطرب از اهمیت کار [[سید هاشم بحرانی|سید بحرانی]] نمی‌کاهد، همانگونه که [[بحار الانوار]] مرحوم [[علامه مجلسی|مجلسی]]، دارای روایات ضعیف و مضطرب می‌باشد، امّا وجود آنها از اعتبار و عظمت تلاش مجلسی و خدمتی که به کتابخانه [[تشیع]] نمود، نمی‌کاهد. منتهی، جمع آوری و تنظیم، مرحله اول کار است، مرحله دوم، تنقیح و تصفیه آثار تفسیری مرویه از اهل بیت و جداسازی صحیح از غیر آن و مرحله سوم، استخراج و استنباط اصول و خطوط کلی شیوه تفسیری اهل بیت می‌باشد. بدون تکمیل هر سه مرحله، نمی‌توان از روایات تفسیری [[اهل بیت]] بهره فراوانی برد.''<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، مقدمه شیخ محمد مهدی آصفی.</ref> | ||
[[محمدهادی معرفت]] در [[التفسیر و المفسرون]] می‌نویسد: | [[محمدهادی معرفت]] در [[التفسیر و المفسرون]] می‌نویسد: | ||
::''[[سید هاشم بحرانی]] از محدثین فاضل و متتبعین روایات و گردآورندگان اخبار محسوب می‌شود. ایشان در این گردآوری هیچگونه اظهار نظری در جرح، تعدیل، تأویل روایات مخالف عقل و نقل صریح یا جمع منطقی روایات مخالف و معارض، نمی‌نماید''.<ref>معرفت، التفسیر و المفسرون، ۱۴۱۸ق، ص۳۳۰-۳۳۱.</ref> | ::''[[سید هاشم بحرانی]] از محدثین فاضل و متتبعین روایات و گردآورندگان اخبار محسوب می‌شود. ایشان در این گردآوری هیچگونه اظهار نظری در جرح، تعدیل، تأویل روایات مخالف عقل و نقل صریح یا جمع منطقی روایات مخالف و معارض، نمی‌نماید''.<ref>معرفت، التفسیر و المفسرون، ۱۴۱۸ق، ص۳۳۰-۳۳۱.</ref> | ||
[[سید | [[سید محمدعلی ایازی]] می‌نویسد: | ||
::''مؤلف از جمله [[اخباریان]] است که تفسیر را فقط با روایات واصله از [[اهل بیت]] (ع) جایز | ::''مؤلف از جمله [[اخباریان]] است که تفسیر را فقط با روایات واصله از [[اهل بیت]](ع) جایز می‌داند، تفسیر از طریق تدبر و [[اجتهاد]] و ذوق را منع و تفسیر به روایاتی غیر از روایات منقول خودشان را نهی کرده‌اند.''<ref>ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۱.</ref> | ||
==نسخه ها== | ==نسخه ها== | ||
===چاپ سنگی و حروفی=== | ===چاپ سنگی و حروفی=== | ||
تفسیر البرهان غیر از چاپ‌های سنگی قدیم، در شکل جدید چند بار طبع گردیده‌است. از جمله: | تفسیر البرهان غیر از چاپ‌های سنگی قدیم، در شکل جدید چند بار طبع گردیده‌است. از جمله: | ||
# چاپ حروفی در ۵ جلد (یک جلد مقدمه و ۴ جلد تفسیر) توسط مؤسسه اسماعیلیان [[قم]] | # چاپ حروفی در ۵ جلد (یک جلد مقدمه و ۴ جلد تفسیر) توسط مؤسسه اسماعیلیان [[قم]] | ||
# مؤسسه الوفا [[بیروت]] در ۴ جلد | # مؤسسه الوفا [[بیروت]] در ۴ جلد | ||
# کتابفروشی اسلامیه [[تهران]] در ۵ جلد | # [[کتابفروشی اسلامیه|کتابفروشی اسلامیه]] در [[تهران]] در ۵ جلد | ||
# مؤسسه الرسالة بیروت در سال ۱۴۰۳ق | # مؤسسه الرسالة بیروت در سال ۱۴۰۳ق | ||
# چاپ جدیدی در ۵ جلد به قطع رحلی توسط مرکز چاپ و نشر مؤسسه بعثت تهران با تحقیق گروه بحث‌های اسلامی این مؤسسه و مقدمه [[شیخ محمدمهدی آصفی]]، صورت گرفته است. | # چاپ جدیدی در ۵ جلد به قطع رحلی توسط مرکز چاپ و نشر مؤسسه بعثت تهران با تحقیق گروه بحث‌های اسلامی این مؤسسه و مقدمه [[شیخ محمدمهدی آصفی]]، صورت گرفته است. | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۳۵: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
*آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳. | *آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳. | ||
* | *ایازی، سید محمدعلی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۴ق. | ||
*بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ محمودبن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ش. | *بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ محمودبن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ش. | ||
*بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بعثت. | *بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بعثت. | ||
* | *خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی. تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۷۷ش. | ||
*معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۴۱۸ق. | *معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۴۱۸ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||