عذاب ابدی: تفاوت میان نسخه‌ها

===مخالفت با عذاب ابدی===

به جز جهم بن صفوان و برخی از پیروان وی نیز چون قائل به فنای جهنم و بهشت بوده‌اند و طبعاً به خلود اعتقاد نداشته‌اند،<ref>اشعری،اشعری، ۱۴۰۰، ص۴۷۴؛ بغدادی، همانجاها</ref> [[ابن‌عربی|محیی الدین ابن عربی]] را برجسته‌ترین مخالف خلود دوزخیان دانسته‌اند.<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۷۹.</ref> به نوشته ابن عربی در الفتوحات المکیة، اهل آتش پس از اینکه به قدر اعمالشان عذاب چشیدند، در جهنم مشمول فضل و رحمت حق می‌گردند، به گونه‌ای که دیگر آتش را احساس نمی‌کنند.<ref>ابن عربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۱۱۴، ۳۰۳.</ref> او در فصوص الحکم تصریح می‌کند که صورت آتش بعد از پایان‌یافتن مدت عقاب، سرد و سلام خواهد گشت و عذاب جهنم برایشان شیرین و گوارا خواهد شد، چرا که عذاب از «عَذب» (گوارا و دلپذیر) مشتق شده و این نعیم دوزخیان است.<ref>ابن عربی، فصوص الحکم، ج۱۷ ص۱۶۹</ref> [[عبدالرزاق کاشی]] از پیروان مکتب عرفانی ابن عربی در شرح فصوص الحکم،<ref>عبدالرزاق کاشی، شرح فصوص الحکم، ص۱۲۳</ref> و داوود قیصری از دیگر شارحان فصوص الحکم ابن عربی نیز همین نظریه را تبیین کرده‌اند.<ref>شرح فصوص الحکم، ص۷۲۶</ref> [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] را نیز در همین دسته از عالمان قرار داده‌اند که به نجات از عذاب و بهره‌مندی دوزخیان از شفاعت باور دارد.<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۹۵.</ref>

[[فیض کاشانی]]، شاگرد [[ملاصدرا]] می‌نویسد که بین اهل علم اتفاق نظر هست که کفار در آتش مخلدند و ظاهر [[قرآن|کتاب خدا]] و سنت نیز همین را نشان می‌دهد.<ref>۱۳۵۸ش، ج۲، ص۱۰۸۳؛ همو ۱۴۲۶، ص۳۲۰</ref> ولی در فرازهایی دیگر عبارات ابن‌عربی، عبدالرزاق کاشی، قیصری و ملاصدرا مبنی بر نفی عذاب دائم را بدون نقد و رد نقل کرده است.<ref>فیض کاشانی، علم الیقین، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۲۱-۱۳۲۵.</ref> خوانساری نویسنده روضات الجنات نیز وی را قائل به عدم خلود کفار در عذاب آتش معرفی کرده است.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۶، ص۸۱.</ref>  

صدر المتألهین نیز مانند ابن عربی با خروج کفار از جهنم مخالف است ولی بر این باور است که بالاخره عذاب جهنم پس از مدتی تمام خواهد شد و اهل جهنم دیگر احساس عذاب و درد نخواهند کرد.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۱.</ref>