|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| | #تغییر_مسیر [[قصیده میمیه فرزدق]] |
| | عنوان =فرزدق
| |
| | تصویر =
| |
| | اندازه تصویر = 230
| |
| | توضیح تصویر =
| |
| | نام کامل =هَمّام بن غالِب
| |
| | لقب =فَرَزدَق
| |
| | زمینه فعالیت =شعر، نقل [[حدیث]]
| |
| | ملیت =
| |
| | تولد =بین سال‌های ۱۹ تا ۲۳ق
| |
| | محل زندگی =
| |
| | وفات = ۱۱۰ق
| |
| | محل دفن =[[بصره]]
| |
| | خویشاوندان سرشناس =
| |
| | مذهب =
| |
| | هم زمان با =[[امویان]]
| |
| | بنیانگذار =
| |
| | پیشه =
| |
| | سبک نوشتاری =
| |
| | کتاب‌ها =
| |
| | مقالات =
| |
| | نمایشنامه‌ها =
| |
| | دیوان اشعار =دیوان الفرزدق
| |
| | تخلص =
| |
| | تحصیلات =
| |
| | اساتید =
| |
| | شاگردان =
| |
| | علت شهرت =شاعر ستایشگر [[اهل بیت]]
| |
| | تأثیرگذاشته بر =
| |
| | تأثیرگرفته از =
| |
| }}
| |
| '''هَمّام بن غالِب''' معروف به '''فَرَزدَق''' از شعرای مشهور عرب در قرن اول و دوم [[هجری قمری|هجری]].[[قصیده میمیه فرزدق]] که به صورت فی‌البداهه در ستایش [[امام زین العابدین(ع)]] و در برابر [[هشام بن عبدالملک]] سرود، معروف است.
| |
| | |
| فرزدق به خاندان [[اهل بیت]] ارادت داشت ولی در عین حال در مدح خلفای [[اموی]] نیز شعر می‌سرود.
| |
| | |
| ==نسب، لقب و کنیه==
| |
| همام بن غالب بن صَعْصَعة بن عِقال،<ref>بلاذری، انساب الاشراف،۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۶۵</ref> از بزرگان [[بنی‌تمیم]] به حساب می‌آمد.<ref>مستوفی، تاریخ گزیده، ص۷۰۹</ref> براساس گزارش [[شیخ عباس قمی|محدث قمی]] در [[الکنی و الالقاب (کتاب)|الکنی و الالقاب]] جدِّ فرزدق بنام صعصعة بن ناجیه در زمان جاهیلت با هزینه کردن و بخشیدن شترهای نر و ماده مانع زنده به گور شدن دختران شده و ۳۶۰ دختر را از زنده به گور شدن رهایی بخشیده است و پیامبر(ص) هم به او وعده دادکه اگر مسلمان بشود اجرت و پاداش کارهایش را بدهد. فرزدق دریکی از سروده‌هایش به این پیشینه اشاره کرده است.(و مِنّا الذي مَنَع الوائدات...کسی که مانع زنده به گور شدن دختران می‌شد از خاندان ماست) <ref>قمی، الکنی والالقاب، ج۳، ص۲۳.</ref> {{یاد| به تصریح شیخ عباس قمی در کتاب الکنی و الالقاب در رجال اهل سنت، جدِّ فرزدق از اصحاب پیامیر(ص) برشمرده شده است.}}و پدرش غالب نیز بخشنده و از بزرگان قوم خویش بود<ref>امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۷.</ref> و مادرش لیلی بنت حابِس خواهر [[اقرع بن حابس]] تمیمی از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] بود.<ref>مستوفی، تاریخ گزیده، ص۷۰۹.</ref> در منابع تاریخی سخن دقیقی از سال تولد او به میان نیامده است و با اختلافی که در ثبت تاریخ وفات او وجود دارد، می‌توان ولادت او را بین سال‌های ۱۹ تا ۲۳ هجری قمری تخمین زد.
| |
| | |
| کنیه او ابوفراس<ref>ابن اعثم، الفتوح، ص۱۰۴۹.</ref> و لقبش فرزدق بود. وی پنج فرزند به نام‌های لبطه، سبطه، خبطه، رکضه و زمعه داشت که زمعه نیز شاعر بود.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۶۶.</ref>
| |
| | |
| ==جایگاه ادبی==
| |
| فرزدق از شعرای بزرگ عصر [[اموی]] محسوب می‌شود.<ref>ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۲۱۱.</ref> عواملی همچون: بدوی بودن،<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایه، دار إحياء التراث العربي - بيروت - لبنان :الناشر، ج۹، ص۲۶۵</ref> حضور در فصیح‌ترین قبایل عرب<ref>امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۹۱</ref> و تیزهوشی او در پاسخگویی<ref>امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۹۱.</ref> بستر مناسبی جهت شکوفایی ذوق شعری وی فراهم آورد. گفته‌اند اگر شعر فرزدق نبود، یک سوم لغت عرب از دست می‌رفت و نیمی از روایات و اخبار نابود می‌شد.<ref>ابن اعثم، الفتوح، ص۱۰۴۹.</ref>
| |
| ذوق شاعرانه فرزدق بیشتر با هَجْو تناسب داشت<ref>بلعمی، تاریخنامۀ طبری، ج۵، ص۱۵۵۲</ref> و بیشتر اشعار او در قالب هجو و یا فخر قبیلگی سروده شده است.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۹۴</ref>
| |
| | |
| ==مذهب==
| |
| در منابع [[اهل سنت]]، فرزدق [[شیعه]] دانسته شده است.<ref>ابن اثیر، الکامل، ج۱۴، ص۳۵۸؛ مقدسی، احسن التقاسیم، ج۲، ص۶۱۸.</ref>شاید ملاقات وی با [[امام علی(ع)]] و حفظ [[قرآن]] بنا بر سفارش ایشان، سرودن اشعاری در مذمت [[ابن ملجم]]،<ref>اربلی، کشف الغمه، ج۱، ص۵۸۲.</ref> رفت و آمد به [[کوفه]]<ref> الکامل، پیشین، ج۱۰، ص۳۵۳.</ref> که پایگاه شیعیان است، ملاقات با [[امام حسین(ع)]] در مسیر حرکت ایشان به سمت کوفه<ref>طبری، تاریخ طبری، ج۷، ص۲۹۶۹.</ref>و سرودن ابیاتی در رثای او<ref>دیوان الفرزدق، ج۱، ص۷.</ref> و ماجرای سرودن شعر در مدح [[امام زین العابدین(ع)]] در حضور [[هشام بن عبدالملک]]،<ref>تاریخ گزیده، مستوفی، ص۷۰۹.</ref> از دلایلی است که به سبب آن، وی را در ردیف شیعیان برشمرده‌اند. برای مشاهده ترجمه سروده فرزدق درباره امام سجاد(ع) بنگرید به:https://hadana.ir/شعر-فرزدق-در-مدح-امام-سجاد-علیه-السلام/
| |
| | |
| ==فرزدق و خاندان اهل بیت==
| |
| ===فرزدق و امام علی(ع)===
| |
| روزی فرزدق با پدرش نزد [[امام علی(ع)]] رفت. حضرت پرسید: «او کیست؟» غالب پاسخ داد: «پسرم است که شاعر است.» حضرت فرمود: «به او قرآن بیاموز که بهتر از شعر است.»<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۹، ص۲۶۵</ref> نقل شده که وی پس از این جریان پاهای خویش را در بند کرد تا قرآن را حفظ نمود.<ref>اعیان الشیعه، پیشین، ج۶، ص۴۵۱</ref>
| |
| | |
| ===فرزدق و امام حسین(ع)===
| |
| در حوادث [[سال ۶۰ قمری]] آمده است که فرزدق برای [[حج]] به سوی [[مکه]] رفت و در منزلگاه [[صفاح]] با [[امام حسین(ع)]] برخورد کرد. امام از او احوال مردم [[کوفه]] را جویا شد و او در پاسخ گفت: «آنان را پشت سر گذاشتم در حالی که دل‌هایشان با تو و شمشیرهایشان بر ضد تو (و در نقلی با بنی امیه) بود.<ref>تاریخ طبری، ج۷، ص۲۹۶۹ </ref>»
| |
| | |
| خود فرزدق در شعری به شرح این دیدار پرداخته است که بیت نخست آن چنین است: {{شعر| جداکننده = \\| متن = لقیت [[حسین بن علی(ع)|الحسین]] بأرض الصفاح\\ علیه الیلامق و الدرق<ref> حموی، معجم‌البلدان، ج۳، ص۴۱۲.</ref>}}
| |
| ===فرزدق و امام سجاد(ع)===
| |
| {{اصلی|قصیده میمیه فرزدق}}
| |
| {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''بخشی از قصیده فرزدق{{سخ}}در توصیف [[امام زین العابدین(ع)]]:'''{{پایان}}
| |
| {{شعر
| |
| | جداکننده = \\
| |
| | متن =
| |
| هذا الذی تعرف البطحاء وطأته\\والبیت یعرفه والحلّ والحرم
| |
| هذا ابن خیر عبادالله کلهم\\هذا التقی النقی الطاهر العلم
| |
| هذا ابن فاطمة ان کنت جاهله\\بجدّه انبیاء الله قد ختموا
| |
| ولیس قولک من هذا بضائره\\العرب تعرف من أنکرت والعجم
| |
| کلتا یدیه غیاث عم نفعهما\\یستوکفان و لایعروهما عدم
| |
| سهل الخلیقة لاتخشی بوادره\\یزینه اثنان حسن الخلق والشیم
| |
| حمال اثقال أقوام اذا افتدحوا\\حلو الشمائل تحلو عنده نعم
| |
| ما قال لا قطّ الا فی تشهده\\لولا التشهد کانت لاءه نعم
| |
| عمّ البریة بالاحسان فانقشعت\\عنها الغیاهب والاملاق والعدم
| |
| اذا رأته قریش قال قائلها:\\الی مکارم هذا ینتهی الکرم
| |
| یغضی حیاء و یغضی من مهابته\\فما یکلّم الا حین یبتسم
| |
| بکفه خیزران ریحه عبق\\من کف أروع فی عرنینه شمم}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>دیوان الفرزدق، ج۲، ص۱۷۸-۱۸۱</small>| تراز = چپ| عرض = ۳۹۳px| اندازه خط =۱۱|رنگ پس‌زمینه=#eefffb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
| |
| در دوران حکومت [[ولید بن عبدالملک]]، ولیعهد و برادرش [[هشام بن عبدالملک]] به قصد [[حج]] به [[مکه]] رفت. او در هنگام [[طواف]] به سمت [[حجر الاسود]] رفت تا آن را استلام کند ولی به علت ازدحام جمعیت نتوانست به آن نزدیک شود. ناچار برگشت و در جای بلندی برایش کرسی گذاشتند و او از بالای آن کرسی به تماشای جمعیت پرداخت.
| |
| در این میان [[امام زین العابدین(ع)]] وارد شد و پس از طواف، به سمت حجرالاسود رفت. جمعیت با همه ازدحامی که بود، راه را باز کردند تا امام خود را به حجر الاسود نزدیک ساخت.
| |
| اطرافیان هشام سخت شگفت‌زده شدند. یکی از آنها از هشام پرسید: «این شخص کیست؟» هشام با آنکه علی بن حسین(ع) را می‌شناخت، گفت: «نمی‌شناسم.»
| |
| | |
| در این هنگام فرزدق با شهامت گفت: «ولی من او را می‌شناسم» او بر روی بلندی ایستاد و قصیده معروف خود در معرفی امام سجاد را سرود. هشام دستور داد مستمری فرزدق را از [[بیت المال]] قطع و خودش را نیز در «عسفان» بین [[مکه]] و [[مدینه]] زندانی کردند.
| |
| | |
| مدح و ستایش امام در فضای خفقان سیاسی، آن هم در حضور هشام، نه تنها گواه شهامت و [[شجاعت]] در خور تقدیر وی است، بلکه بر ارادت وی به این خاندان گواهی می‌دهد. زمانی که امام سجاد(ع) از زندانی شدن او مطلع شد، مبلغ دوازده هزار درهم برای او فرستاد. فرزدق این مبلغ را پس داد و گفت:«من مدح تو را برای رضای خدا گفتم، نه برای عطا.» حضرت مبلغ را باز فرستاد و فرمود: «ما [[اهل بیت]]، چون چیزی به کسی بخشیم باز نستانیم.»<ref>تاریخ گزیده، مستوفی، ص۷۱۰؛ کشف الغمه، اربلی، دار الاضواء بيروت - لبنان، ج۲، ص۳۰۶.</ref>
| |
| | |
| ===فرزدق و کمیت===
| |
| [[کمیت بن زید اسدی]] با فرزدق پیوند قبیلگی داشت. وقتی کمیت «قصاید هاشمیات» را در مدح اهل بیت سرود، برای محک زدن اشعار خود، نزد فرزدق آمد. فرزدق پس از شنیدن اشعار او در پاسخ چنین گفت:
| |
| ::«آفرین پسرم، خوب گفته‌ای که "از اراذل و اوباش دست برداشته‌ای و هرگز تیرت به خطا نخواهد رفت و گفتارت را تکذیب نخواهند کرد"... این اشعار را انتشار بده و با دشمن دست به گریبان شو که تو از همه گذشتگان و حاضران شاعرتری.»<ref>مسعودی، علی بن حسین؛ مروج الذهب، ج۲، ص۲۳۱.</ref>
| |
| | |
| با وجود ارادت فرزدق به خاندان [[اهل بیت]]، توجه او به خلفای [[اموی]] و حضور در دستگاه آنان، با توجه به نقش و جایگاه اجتماعی یک شاعر و میزان تأثیرگذاری شعر در آن عصر، تأمل برانگیز است و بنابراین نمی‌توان وی را در ردیف [[کمیت]] و [[دعبل]] که شیفته اهل بیت بودند قرار داد.<ref>http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=43813#_ftn37</ref>
| |
| | |
| ==فرزدق و حاکمان اموی==
| |
| فرزدق در دربار خلفای اموی از جمله [[ولید بن یزید بن عبدالملک|ولید]]<ref> تاریخ الأمم و الملوک، الطبری،ج۸،ص:۹۶</ref> و [[سلیمان بن عبدالملک|سلیمان]]<ref>ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳، ج۷،ص۲۱۲؛ الفتوح، ابن أعثم، ج۷، ص۱۸۳
| |
| </ref> و... حضور داشته و در تأیید جایگاه و مقام آنان اشعاری سروده است، برای نمونه درباره [[عبدالملک بن مروان]] چنین سروده است:
| |
| {{شعر
| |
| | جداکننده = \\
| |
| | متن = فالارض لله وَلّاها خلیفتَه\\و صاحب الله فیها غیر مغلوب}}<small>{{وسط‌چین}}زمین از آن خداست که آن را به دست خلیفه‌اش داده و همدم و همنشینِ با خدا در زمین شکست نمی‌خورد..<ref> فرزدق، دیوان الفرزدق، دارصادر، ج۱، ص۲۴.</ref>{{پایان}}</small>
| |
| | |
| این اشعار بیانگر دیدگاه نظری فرزدق درباره جایگاه خلافت است و دست کم وی را از قلمرو شیعه اعتقادی بیرون می‌برد.
| |
| ولی با این اوصاف نمی‌توان وی را شاعر درباری محض دانست. وی در مقابل رفتار برخی از اُمرای عرب که خلاف مبانی اسلام رفتار می‌کردند نیز اشعاری به هجو سروده است. هجو [[زیاد بن ابیه]]<ref>الکامل، ابن اثیر، ج۱۱، ص۳۷؛ تاریخ طبری، ج۷، ص۲۸۵۳.</ref> و [[معاویه]]<ref>ابن هشام؛ السیره النبویه، ج۲، ص۳۵۰.</ref> از این جمله‌اند.
| |
| | |
| ==شخصیت روایی==
| |
| فرزدق از [[امام علی(ع)]]، [[امام حسین(ع)]]، [[ابوهریره]]، [[ابوسعید خدری]]، عرفجة بن اسعد، زراره بن کرب و [[طرماح بن عدی]] شاعر روایت نموده است و خالد حذاء، مروان اصغر و حجاج بن حجاج و... نیز از او روایت کرده‌اند.<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۹، ص۲۶۵</ref>
| |
| | |
| ==درگذشت==
| |
| فرزدق بنا به نقل مشهور در [[سال ۱۱۰ هجری قمری|سال ۱۱۰ق]]<ref> الکامل، ابن اثیر، ج۱۴، ص۵۴ و تاریخ گزیده، مستوفی، ص۷۱۰.</ref> در سن نود و یک سالگی در [[بصره]]<ref>تهرانی، آقابزرگ؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۳۴۴.</ref> وفات یافت.
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانوشت}}
| |
| ==یادداشت==
| |
| {{یادداشت‌ها}}
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| *ابن اثیر، عزالدین علی، الکامل، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۷۱ش.
| |
| *ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر.
| |
| *ابن هشام، السیره النبویه، ترجمه سید هاشم رسولی، تهران، انتشارات کتابچی، ۱۳۷۵ش، چاپ پنجم.
| |
| *اربلی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، تبریز، بنی‌هاشمی، ۱۳۸۱ش، چاپ اول.
| |
| *امین، سید محسن، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف المطبوعات.
| |
| *بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت،دار الفکر، ۱۴۱۷ق، چاپ اول.
| |
| *بلعمی، تاریخنامۀ طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، البرز، ۱۳۷۳ش، چاپ سوم.
| |
| *آقابزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ج۱، ص۳۴۴.
| |
| *دیوان الفرزدق، مقدمه و شرح مجید طرد، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۴ق، چاپ دوم.
| |
| * ذهبى، شمس الدين، تحقيق: عمر عبد السلام، تاريخ الاسلام، بيروت، دار الكتاب العربى، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
| |
| * طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۷۵ش، چاپ پنجم.
| |
| *فرزدق، دیوان الفرزدق، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
| |
| *کوفی، ابن اعثم، الفتوح، ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی، تحقیق غلامرضا طباطبایی مجد، تهرات، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۲ش.
| |
| *مستوفی، حمدالله بن ابی‌بکر، تاریخ گزیده، تحقیق عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۴ش، چاپ سوم.
| |
| *مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجره، ۱۴۰۹ق، چاپ دوم.
| |
| *مقدسی، محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، مترجم علی‌نقی منزوی، تهران، مولفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۱ش، چاپ اول.
| |
| {{پایان}}
| |
| ==پیوند به بیرون==
| |
| * https://hadana.ir/شعر-فرزدق-در-مدح-امام-سجاد-علیه-السلام/
| |
| | |
| {{حرکت امام حسین از مدینه تا کربلا}}
| |
| {{شاعران شیعه}}
| |
| {{یاران امام سجاد علیه السلام}}
| |
| <onlyinclude>{{درجه‌بندی
| |
| | پیوند = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل
| |
| | رده = <!--ندارد، ناقص، کامل-->ناقص
| |
| | جعبه اطلاعات = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->دارد
| |
| | عکس = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->نمی‌خواهد
| |
| | ناوبری = <!--ندارد، دارد-->دارد
| |
| | رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->ندارد
| |
| | کپی‌کاری = <!--از منبع مردود، از منبع خوب، ندارد-->ندارد
| |
| | استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل-->ناقص
| |
| | جانبداری = <!--دارد، ندارد-->دارد
| |
| | شناسه = <!--ناقص، کامل-->ناقص
| |
| | رسا بودن = <!--ندارد، دارد-->دارد
| |
| | جامعیت = <!--ندارد، دارد-->ندارد
| |
| | زیاده‌نویسی = <!--دارد، ندارد-->ندارد
| |
| | تاریخ خوبیدگی =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->
| |
| | تاریخ برتر شدن =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->
| |
| | توضیحات =
| |
| }}</onlyinclude>
| |
| | |
| [[رده:شاعران شیعه قرن ۱ (قمری)]]
| |
| [[رده:شاعران شیعه قرن ۲ (قمری)]]
| |
| [[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]]
| |
| [[رده:افراد قبیله بنی‌حنظله]]
| |
| [[رده:مدفونان در بصره]]
| |
