بیعت نساء: تفاوت میان نسخه‌ها

[[بیعت]] به معنای پیمان و پذیرش ریاست و حکومت کسی یا اعلام وفاداری و فرمان‌برداری،<ref>ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه «بیع».</ref> از مهم‌ترین سنت‌های پیش از [[اسلام]] در میان مردم عرب بود که مورد پذیرش اسلام نیز قرار گرفت. زنان در دوران [[جاهلیت]] نقشی در بیعت‌ها و امور مهم نداشتند.

به گزارش منابع تاریخی، زنان در [[بیعت عقبه دوم]] (۱۳ بعثت) حضور داشتند.<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، دار المعرفه، ج۱، ص۴۴۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۳۰۳.</ref>{{یاد| ابن هشام نام دو زن را آورده یکی «[[ام عماره|نسیبه]]» دختر کعب مشهور به ام عُماره از قبیله بنی مازن بن نجار و دیگری «اسماء» دختر عمرو بن عدی از بنی سلمه معروف به ام منیع. ابن هشام، السیرة النبویه، دارالمعرفه، ج۱، ص۴۴۱}} گزارش‌هایی نیز از بیعت زنان مکه در آن دوره حکایت دارند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۱۸۳؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۰۰؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۴۸؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۱۸۰.</ref> پس از [[هجرت]] رسول خدا به [[مدینه]]، زنان به صورت گروهی<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۸؛ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۴۹.</ref> و گاه انفرادی<ref>ابن عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۵۰.</ref> برای بیعت با او می‌رفتند و گاه نیز در جایی گرد می‌آمدند و پیامبر یکی از اصحاب را برای بیعت گرفتن از آن‌ها می‌فرستاد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۴؛ سیوطی، الدر المنثَور، ۱۳۶۵ق، ج۶، ص۲۰۹؛ مسند احمد، دار صادر، ج۶، ص۴۰۹.</ref> گاهی نیز زنان در رخدادهای ویژه همراه مردان بیعت می‌کردند. در [[بیعت رضوان]]، شماری از زنان مسلمان از جمله [[ام سلمه]] همسر رسول خدا، ام عماره، ام منیع، و ام عامر اشهلیه حضور داشتند.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۷۴؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۷۶.</ref>

فراز پایانی [[آیه]] (وَ لایعْصینَكَ فی مَعْرُوفٍ) دارای مفهومی کلی است که درباره آن دیدگاه‌هایی ارائه شده است. برخی مفهوم آن را عام می‌دانند که بر اطاعت از فرمان‌های پیامبر تأکید دارد.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۱۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۴۱۴؛ فیض کاشانی، الأصفي، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۲۹۵.</ref> بعضی آن را به نهی از خلوت کردن زنان با مردان نامحرم تفسیر کرده‌اند.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۸، ص۵۴؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۸؛ ابوحیان الاندلسی، البحر المحیط، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۱۶۰.</ref> شماری در تفسیر آن به نهی از آداب و رسم‌های زنان عصر جاهلی در سوگواری‌ها اشاره کرده‌اند. زنان در دوران جاهلیت با شیون ویژه خود (نوح) به مجالس عزا شور می‌دادند و به نشانه عزا چهره خود را خراشیده، موهای خویش را می‌بریدند و گریبان چاک می‌کردند. این کارها باعث تازه شدن کدورت‌ها و تحریک عصبیت مردان می‌شد. برخی بر این باورند که بخش پایانی آیه، این کار زنان را ناپسند دانسته و از آن نهی کرده است.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۸، ص۵۲؛ التبیان، ج۹، ص۵۸۸؛ تفسیر قرطبی، ۱۴۰۵ق، ج۱۹، ص۷۳.</ref>  

در این بیعت، زنان [[مکه]] که ایمان آورده بودند برای بیعت خدمتش آمدند و همچنین برخی [[همسران پیامبر]]، [[فاطمه(س)]]، [[فاطمه بنت اسد]] مادر [[امام علی(ع)]] و [[ام هانی]] دختر [[ابوطالب]] نیز حضور داشتند.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۵۰.</ref> به گفته [[ابن ابی الحدید]]، فاطمه بنت اسد نخستین زنی بود که با پیامبر(ص) [[بیعت]] کرد.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۴.</ref>

در این بیعت، [[هند همسر ابوسفیان|هند]] همسر [[ابوسفیان]] میان بیعت‌کنندگان بود. او که به دلیل دشمنی‌هایش با رسول خدا و مُثله کردن پیکر [[حمزه]] از انتقام او بیم داشت، به صورت ناشناس در جمع زنان حضور یافت؛ اما هنگام ارائه مفاد بیعت از جانب پیامبر زبان به اعتراض گشود و آن را تبعیض بر ضد زنان دانست. او با واکنش درباره بندهای گوناگون، خود را معرفی کرد؛ اما پیامبر وی را بخشید و از مجازاتش خودداری نمود.<ref>طبری، تاریخ طبری، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۶۱-۶۲؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۸، ص۵۱؛ ابن کثیر، البدایة و النهایه، مکتبة المعارف، ج۴، ص۳۱۹.</ref>

# ابن هشام در احوال سلمی دختر قیس می‌گوید:او همراه رسول خدا به سوی دو [[قبله]] [[نماز]] خوانده و با او بیعت نساء را انجام داده است.<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، دار المعرفه، ج۲، ص۲۴۴.</ref> اما از آنجا که در عقبه اول هیچ زنی حضور نداشته و فقط ۱۲ مرد حضور داشتند،<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۷۰؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۹۶.</ref> سخن ابن‌هشام نمی‌تواند به بیعت عقبه اشاره داشته باشد.  

# بیعت زنان پس از [[فتح مکه]] جدا از بیعت مردان صورت پذیرفت و حاضران در آن، تنها زنان بودند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۷۰؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۹۶.</ref> رسول خدا در پی پاک‌سازی [[کعبه]] از بت‌ها، نخست مردان و سپس زنان را به بیعت فراخواند. زنان هم در حالی که پیامبر بالای [[کوه صفا]] بود برای بیعت نزد او رفتند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۴۱۳.</ref>

* ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج ۱، تحقیق : محمد أبو الفضل إبراهیم، بی‌جا، دار إحیاء الکتب العربیة - عیسی البابی الحلبی وشرکاه، ۱۳۷۸- ۱۹۵۹م.

* ابن ابی حاتم، تفسیر ابن ابی حاتم (تفسیر القرآن العظیم)، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبة العصریه، ۱۴۱۹ق.

* ابن اثیر، علی بن محمد، أسد الغابة في معرفة الصحابة، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۰۹ق.

* ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت،‌ دار صادر، ۱۳۸۵ق.

* ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم في تاريخ الأمم و الملوك، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.

* ابن سعد، الطبقات الکبری، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.

* ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، تحقیق البجاوی، بیروت،‌ دار الجیل، ۱۴۱۲ق.

* ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۱۵ق.

* ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، بیروت، مکتبة المعارف، بی‌تا.

* ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.

* ابن هشام، السیرة النبویه، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت،‌ دار المعرفه، بی‌تا.

* سهیلی، عبدالرحمان بن عبدالله، الروض الانف فی شرح السیرة النبویة لابن هشام، چاپ عبدالرحمان وکیل، قاهره، بی‌نا، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.