اطلبوا العلم و لو بالصین: تفاوت میان نسخه‌ها

  | موضوع        = اهمیت [[علم‌آموزی]]

 

'''اُطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّین''' حدیثی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] است، که بر لزوم کسب دانش -هر چند در دورترین نقاط جهان- تأکید دارد. [[ملاصدرا]] (درگذشت: [[سال ۱۰۵۰ هجری قمری|۱۰۵۰ق]]) عارف و فیلسوف شیعی، این حدیث را دلیلی بر [[واجب|وجوب]] کسب دانش دانسته و برخی برای جواز علم‌آموزی از غیر مسلمانان، به این حدیث استناد نموده‌اند. قدیمی‌ترین منبع این حدیث کتاب [[مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة (کتاب)|مصباح الشریعه]] دانسته شده و به جهت نداشتن سلسله راویان، آن را [[حدیث ضعیف|ضعیف]] شمرده‌اند. با این حال برخی محققان، با توجه محتوای حدیث، آن را قابل پذیرش می‌دانند.

 

منظور از «علم» در این روایت، علم معرفة النفس (شناخت خود) و معرفة الله (شناخت خدا) شمرده شده است. [[عبدالله جوادی آملی|آیت‌الله جوادی آملی]] (زاده: [[سال ۱۳۱۲ هجری شمسی|۱۳۱۲ش]]) [[مجتهد|فقیه]] و [[تفسیر قرآن|مفسر]] شیعی معتقد است، هر علمی -حتی علوم جدید- که انسان را به اخلاق الهی آراسته سازد، می‌تواند مشمول این حدیث باشد.

در این حدیث توصیه شده که در پی کسب دانش باشید، هرچند برای آن لازم باشد تا دورترین نقاط عالَم سفر کنید<ref>شهید ثانی، شرح مصباح الشریعة، ۱۳۷۷ش، ص۳۸۳.</ref> و اینکه سختی و دوری راه نمی‌تواند عذر پذیرفته‌ای برای [[علم‌آموزی]] باشد.<ref>شهید ثانی، شرح مصباح الشریعة، ۱۳۷۷ش، ص۳۸۳.</ref> [[ملاصدرا]] (درگذشت: [[سال ۱۰۵۰ هجری قمری|۱۰۵۰ق]]) عارف و فیلسوف شیعی، این حدیث را دلیلی بر [[واجب|وجوب]] کسب دانش دانسته<ref>ملاصدرا، شرح أصول الکافی، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۷۶.</ref> و آن را دارای مراتب معرفی می‌کند، که انسان با کسب یک مرتبه لازم است در پیِ مرتبه بعدی درآید.<ref>ملاصدرا، شرح أصول الکافی، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۵.</ref> [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] (درگذشت: [[سال ۱۱۱۰ هجری قمری|۱۱۱۰ق]]) در [[بحار الانوار (کتاب)|بحارالانوار]] نیز آن را در بابی با عنوان وجوب علم‌آموزی آورده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۷۷.</ref> همچنین برخی برای جواز کسب دانش از کافران و کشورهای غیر اسلامی، به این حدیث استناد نموده‌اند.<ref>نصیری، «دربارهٔ حدیث مشهور اطلبوا العلم ولو بالصین»، ص۷۹.</ref>

قدیمی‌ترین منبع این حدیث را کتاب مصباح الشریعه دانسته‌اند.<ref>نصیری، «دربارهٔ حدیث مشهور اطلبوا العلم ولو بالصین»، ص۷۹.</ref> [[سید ابن طاووس|سید بن طاووس]] (درگذشت: [[سال ۶۶۴ هجری قمری|۶۶۴]]ق) از علمای قرن هفتم قمری، این کتاب را منسوب به [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ص)]] دانسته<ref>ابن طاووس، امان الاخطار، ۱۴۰۹ق، ص۹۱ و ۹۲.</ref> و [[محمدتقی مجلسی]] (درگذشت: [[سال ۱۰۷۰ هجری قمری|۱۰۷۰ق]]) از [[محدث|حدیث‌شناسان]] قرن یازدهم نیز، متن این کتاب را دلیل بر صحت این انتساب می‌داند.<ref>مجلسی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ۱۴۰۶ق، ج۱۳، ص۲۰۱.</ref> البته حدیث‌شناسان دیگری همچون [[شیخ حر عاملی]] (درگذشت: [[سال ۱۱۰۴ هجری قمری|۱۱۰۴ق]]) انتساب این کتاب به امام صادق(ع) را نپذیرفته‌اند. همچنین ذکر نشدنِ سلسله راویانِ این حدیث در این کتاب و سایر منابع، نشانهٔ ضعف این روایت شمرده شده است.<ref>نصیری، «دربارهٔ حدیث مشهور اطلبوا العلم ولو بالصین»، ص۷۹.</ref> با این حال برخی محققان، با توجه محتوای حدیث - که شیوه‌ای برای اعتبارسنجی روایات قلمداد شده<ref>حسینیان، مهدی، «دفاع از حدیث»، ص۲۱.</ref> - این روایت را قابل پذیرش دانسته‌اند.<ref>نصیری، «دربارهٔ حدیث مشهور اطلبوا العلم ولو بالصین»، ص۷۹.</ref>

در کتاب مصباح الشریعه، در ادامهٔ همین حدیث چنین آمده که منظور از «علم» در این روایت، علم معرفة الله (شناخت خدا) است که به معرفة النفس (شناخت خود) منتهی می‌شود؛<ref>منسوب به امام صادق(ع)، مصباح الشریعة، ۱۴۰۰ق، ص۱۳.</ref> ازاین‌رو بعضی، این حدیث را شامل علوم جدید ندانسته‌اند.<ref>نصیری، «دربارهٔ حدیث مشهور اطلبوا العلم ولو بالصین»، ص۸۰.</ref>اما [[عبدالله جوادی آملی|آیت‌الله جوادی آملی]] (زاده: [[سال ۱۳۱۲ هجری شمسی|۱۳۱۲ش]]) [[فلسفه|فیلسوف]]، [[فقیه]] و [[تفسیر قرآن|مفسر]] شیعه، معتقد است، هر علمی که انسان را به اخلاق الهی متخلق کند؛ از جمله فیزیک، ریاضی، طب یا فقه، ارزشمند است و می‌تواند مشمول این حدیث باشد، ولی اگر انسان را به خدا نزدیک نکرد، هرچه باشد بی‌فایده است.<ref>[http://erfanvahekmat.com/پرسش_پاسخ/در_حدیث_%C2«Ø§Ø·Ù„بوا_العلم_ولو_بالصین%C2»_منظور_پیامبر(صلی_الله_علیه_و_آله_و_سلم)_از_علم،_علوم_اخلاقی،_اعتقادی_و_مانند_آن_است_یا_فیزیک،_ریاضی_و..._را_هم_شامل_می_شود؟ «منظور از علم در حدیث اطلبوا العلم ولو بالصین»]، وبگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت.</ref>

 

[[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]] رهبر ایران و از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]] نیز، با استناد به این حدیث بر این باور است که در فراگیری دانش و تبادل فرهنگی، همینکه سخن، دانش و حکمتی نیکو بود، باید در پی آن رفت و این مسئله غیر از [[تهاجم فرهنگی]] است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1007&npt=8 «تبادل فرهنگی یعنی زبده‌گزینی فرهنگی»]، وبگاه دفتر حفظ و نشر آیت‌الله خامنه‌ای.</ref>

علت نام بردن از چین در این حدیث، به‌عنوان دورترین نقطه و یا به اعتبار اینکه در قرن اول اسلامی این منطقه یکی از مراکز علم و صنعت جهان بوده، دانسته شده است،<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری‏، ۱۳۸۴ش، ج۳۰، ص۱۰۶.</ref> نه اینکه [[چین|کشور چین]] موضوعیت داشته باشد.<ref>نصیری، «دربارهٔ حدیث مشهور اطلبوا العلم ولو بالصین»، ص۸۰.</ref>