هارون بن موسی تلعکبری: تفاوت میان نسخه‌ها

وی از قبیله [[بنی شیبان]]<ref>نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۴۳۹</ref> و به مکانی به نام تَلّ، در شهرک عُکْبَرا، در ده فرسخی شمال [[بغداد]]، منسوب است.<ref>سمعانی، الانساب، ۱۴۰۸ق، ج ۱، ص ۴۷۴، ج ۴، ص ۲۲۱</ref> نام وی را گاه بدون تشدید «ل» و معمولاً با تشدید ضبط کرده‌اند.<ref>شهید ثانی، رسائل شهید ثانی، ۱۳۷۹ش، ج ۲، ص ۱۰۶۸</ref> نام اجداد وی، پیش از احمد، دو گونه ثبت شده است.<ref>رجوع کنید به: نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۴۳۹</ref> تاریخ ولادت وی معلوم نیست، ولی با توجه به اینکه از [[احمد بن ادریس اشعری]] (متوفی ۳۰۶)، محدّث معروف قمی، [[حدیث]] شنیده ظاهراً در اواخر قرن سوم به دنیا آمده است.<ref>شبیری،  «تلعکبری ابو محمد هارون بن موسی بن احمد»، دانشنامه جهان اسلام، ج۸، ص۹۱.</ref>

[[کمال الدین بن حیدر موسوی عاملی]] در «[[مشیخة تلعکبری]]»، اساتید هارون بن موسی را از [[رجال کبیر (کتاب)|رجال کبیر]] استرآبادی استخراج نموده است.<ref>حسینی، تراجم الرجال، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۴۹. آغا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج ۱۰، ص ۱۴۲.</ref> در این اثر وقتی از مشایخی نام می‌برد که هارون بن موسی از آنها به صورت شفاهی روایت کرده ولی اجازه روایت نداشته است، به [[احمد بن ادریس اشعری قمی]] اشاره کرده و به نقل از هارون می‌گوید: «احادیث کمی از وی در خانه [[ابن همام اسکافی]] شنیدم و از او اجازه ندارم»<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۴۱۱.</ref> [[ابن ادریس قمی]] در سال ۳۰۶ هجری قمری وفات یافته است و از این جا پیداست که هارون بن موسی در زمان حیات اشعری قابلیت شنیدن [[حدیث|روایات]] را داشته و احتمالاً قریب به ۱۵ سال داشته است. بنابراین سال ولادت او را می‌توان حدود ۲۹۱ هجری قمری دانست.<ref>آغا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج ۱، ص ۳۲۹ و ۳۲۸.</ref> تلعکبری در سال [[۳۸۵ق]] درگذشت.{{مدرک}}

بیشتر استادان اوایل عمر تلعکبری در [[بغداد]] بوده‌اند و ظاهراً تلعکبری در دهه‌های نخستین عمر در بغداد می‌زیسته است.<ref>رجوع کنید به: طوسی، رجال الطوسی، ص ۴۲۶؛ شبیری، «نعمانی و مصادر غیبت»، انتظار، ص۲۵۲-۲۵۴</ref>

# وی در خانه [[محمد بن ابی بکر همام اسکافی|محمد بن هَمّام]] (متوفی ۳۳۶) از [[احمد بن ادریس اشعری]] روایاتی شنیده بوده است.<ref>طوسی، رجال الطوسی، ص ۴۱۱</ref> محمدبن همّام رئیس محدّثان [[شیعه]] در [[بغداد]] بود و احمدبن ادریس، احتمالاً در راه [[حج]]، که با مرگش در میانه راه به انجام نرسید، در بغداد مهمان وی شده بود.<ref>نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۹۲؛ ابن حجر عسقلانی، ج ۱، ص ۲۰۲ به نقل از منتجب الدین رازی در تاریخ الری</ref>

# استاد دیگر وی [[محمد بن جعفر اسدی]] (متوفی ۳۱۲) است که تلعکبری کتاب وی را روایت کرده است.<ref>طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص ۴۲۶؛ رجوع کنید به: به طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۴۱</ref> اسدی هر چند ساکن [[ری]] بوده<ref>ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ص ۴۴۲، ۴۸۸؛ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۳۷۳؛ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۱۵۴۱۷</ref> ولی باتوجه به منصب وکالت [[امام مهدی(عج)]]، احتمال حضورش در [[بغداد]] برای ملاقات با [[حسین بن روح نوبختی]]، وکیل اصلی و نایب سوم امام عصر، بسیار است.

# در ۳۲۲ از [[احمد بن محمد بن ابی الغریب]] (یا العریب) حدیث شنیده است.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۱۰؛ رجوع کنید به: دلائل الامامه، ص ۸۱</ref>

# در ۳۲۳ و پس از آن، تلعکبری از [[حسن بن محمد بن احمد زیدی]] ساکن رُمَیلَة بغداد حدیث شنید و از وی اجازه روایت گرفت.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۲۲</ref>

# مهمترین استاد تلعکبری [[محمد بن ابی بکر همام اسکافی|محمدبن هَمّام بغدادی]] است که نخستین بار در ۳۲۳ از او [[حدیث]] شنید.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۳۹</ref> تلعکبری در دهلیز منزل محمدبن همّام، به پیشنهاد ابن همّام با خدمتکار [[امام حسن عسکری(ع)]] هم‌صحبت شد و ماجراهایی از زندگی آن حضرت را از وی شنید.<ref>دلائل الامامة، ص ۴۲۸ ۴۳۱؛ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۱۵؛ طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۴۴ ۴۴۵</ref> این ماجرا نشان دهنده نزدیکی تلعکبری به ابن همّام است. وی بیش از همه از این استادش روایت نقل کرد.

تلعکبری از مشایخ بسیار دیگری هم روایت کرده است و شمار مشایخ وی تقریباً به ۱۳۰ تن می‌رسد، از جمله :  

# [[سعید بن احمد بن موسی العراد|سعید بن احمد بن موسی العرّاد]] (متوفی ۳۲۶)،<ref>نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۱۸۰</ref>

# [[احمد بن محمد بن اسماعیل مقری]] (متوفی ۳۲۷)،<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۱۲</ref>

# [[ابن حجام|ابن حُجام]] (جُحام)<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۴۳۴۴۴</ref>

# [[ابوغالب زراری]] (متوفی ۳۶۸)<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۱۰</ref>

# یکی از مشایخ تلعکبری، [[احمد بن محمد بن جعفر صولی]] است<ref>دلائل الامامة، ص ۹۱، ۹۴</ref> که در ۳۵۲ یا ۳۵۳ وارد [[بغداد]] شده و برای مردم حدیث نقل کرده است.<ref>مفید، الامالی، ص ۱۶۴؛ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۸۴؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص ۷۶</ref> علی القاعده تلعکبری هم در یکی از این سالها از وی حدیث آموخته است. یکی از مشایخ وی [[امام رضا علیه‌السلام]] را درک کرده و در ۳۴۰ که تلعکبری وی را دیده، بیش از ۱۵۰ سال داشته است.<ref>رجوع کنید به: طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۵۱،ش ۶۴۱۱</ref>

# در میان مشایخ او نام یک زن نیز دیده می‌شود: فاطمه دختر [[هارون بن موسی بن الفرات]] که از طریق جد خود کتاب [[عبیدالله حلبی]] را روایت کرده است.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۵۲</ref> تلعکبری از [[شیخ صدوق]] (متوفی ۳۸۱) احتمالاً در سفر وی به بغداد روایت کرده است.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۳۹</ref>

# در میان مشایخ وی نام [[حسین بن حمدان خصیبی]]، از [[غالیان]] شیعی، نیز دیده می‌شود.<ref>خزاز رازی، ص ۲۳۶؛ طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص ۴۲۳؛ رجوع کنید به: به نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۶۷؛ ابن غضائری، ص ۵۴</ref>

تلعکبری در کتب رجال به جلالت قدر و بلندی مرتبت ستوده شده است:  

[[احمد بن علی نجاشی]]، تلعکبری را صاحب کتب دانسته ولی تنها نام یک کتاب وی را ذکر کرده است. آثار شناخته شده تلعکبری، که هیچیک از آنهابه طورمستقل باقی نمانده، عبارت انداز:  

# «[[الجوامع فی علوم الدین]]»<ref>نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۴۳۹</ref> که از محتوای آن اطلاع درستی نداریم.

# «کتابی در ادعیه و مستحبات» [[ابن طاووس]] در کتب دعای خود اسناد بسیاری را با نام تلعکبری آغاز کرده که متن احادیث به اعمال مستحبی و [[دعا]] تعلق دارد. به سبب کثرت اینگونه موارد و مشابهت مضمونی آنها، احتمالاً این احادیث از کتابی نوشته تلعکبری درباره دعا و مستحبات گرفته شده است.<ref>رجوع کنید به: ابن طاووس،الاقبال بالاعمال الحسنة، ص ۱۱، ۲۴، ۴۷؛ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص ۱۷۵؛ ابن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص ۱۹۲، ۴۷۸۴۷۹، ۵۰۱ ۵۰۲</ref>

به گفته [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، مردم به خانه تلعکبری می‌آمدند و بر وی حدیث می‌خواندند.<ref>نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۴۳۹</ref> [[شیخ طوسی]]، نیز با واسطه «جماعةٌ من اصحابنا»، از تلعکبری روایت کرده است.<ref>رجوع کنید به: محقق حلّی، ص ۱۹۱؛ نوری، ج ۱، ص ۷۵</ref> این تعبیرها حاکی از بسیاری شاگردان وی است. در مقابل، ابن نجّار ادعا کرده است که راویان اندکی از تلعکبری روایت کرده‌اند؛<ref>به نقل ذهبی، میزان الاعتدال فی نقدالرجال، ج ۴، ص ۲۸۷؛ ابن حجر عسقلانی، ج ۷، ص ۲۴۱</ref> اما احتمالاً وی در این ادعا ناظر به راویان [[اهل تسنن]] است.

برخی از شاگردان شناخته‌شده وی عبارت‌اند از:  

# [[محمد بن احمد بن على قمی|ابن شاذان]]، مؤلف مائةُ منقبةٍ؛<ref>رجوع کنید به: ابن شاذان، ص ۱۰۸ ۱۰۹، ۱۱۲</ref>

# [[حسن بن ابی طاهر جاوانی]] مؤلف نورالهدی؛<ref>رجوع کنید به: ابن طاووس، الیقین باختصاص مولانا علی(ع)، ص ۶۰۵</ref>

* به گزارش [[شیخ مفید]]، وی از اصحاب عدد بود و [[ماه رمضان]] را همیشه سی روز می‌دانست.<ref>به نقل ابن طاووس، الاقبال بالاعمال الحسنة، ص ۵</ref> این دیدگاه فقهی در دوره‌های بعد متروک گردید، ولی در قرن چهارم و پنجم بسیاری بدان معتقد بودند و درباره آن بحث می‌کردند.<ref>به نقل ابن طاووس، الاقبال بالاعمال الحسنة، ص ۵، مفید، جوابات اهل الموصل فی العدد و الرؤیة؛ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۱۲۴، ۴۰۱؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص ۲۹۰، ص ۳۹۸؛ علم الهدی، ج ۲، ص ۱۷۶۳</ref>

* منبع مقاله : [https: //www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3096 دائرة المعارف بزرگ اسلامی]

* [http: //rch.ac.ir/article/Details/10425 دانشنامه جهان اسلام]

[[en: Harun b. Musa b. Ahmad al-Talla'ukbari]]