زیارت قبور: تفاوت میان نسخه‌ها

از ضیاء‌الدین مقدسی، فقیه و مورخ حنبلی (درگذشت: ۶۶۳ق)، نقل شده که با استناد به برخی روایات، تصریح کرده است که مسلمانان در همه مکان‌ها و زمان‌ها به زیارت قبور می‌رفته و برای مردگان‌شان قرآن می‌خوانده‌اند. او این سنت را اجماعی دانسته و گفته کسی آن را منکر نشده است.<ref>مبارکفوری، تحفة الاحوذی، ج۳، ص۲۷۵.  

*'''سیره امامان معصوم(ع):''' در منابع تاریخی گزارش‌های فراوانی از سیره عملی امامان(ع) در زیارت قبور نقل شده است.<ref>فرمانیان و صداقت، زیارت قبور و دلایل عالمان شیعه بر مشروعیت آن، بهار ۱۳۹۲ش، ص۱۵۱.</ref> برای نمونه نقل شده است که [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] هر [[جمعه (روز)|جمعه]] به زیارت قبر [[حمزة بن عبدالمطلب|حمزه بن عبدالمطلب]] می‌رفت و در آنجا نماز می‌خواند و گریه می‌کرد.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۳۳.</ref> به نقل از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]]، [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] هر شب جمعه به زیارت قبر [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] می‌رفت.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۱۴، ص۴۰۸.</ref> در روایتی از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] نیز نقل شده است که [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] به زیارت قبر [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] می‌رفت، کنار قبر می‌ایستاد، گریه می‌کرد و سلام می‌داد.<ref>ابن‌قولویه، کامل الزیارات، مکتبة الصدوق، ص۳۶-۳۷.</ref> همچنین در منابع روایی شیعه، احادیث فراوانی در فضیلت و [[مستحب|استحباب]] زیارت قبور [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] و قبور مؤمنان وارد شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۷۹؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۱۴، ص۳۱۹-۶۰۰.</ref>

*'''عمل صحابه و تابعین:''' در منابع تاریخی و روایی گزارش‌هایی از زیارت قبور توسط برخی [[صحابه]] و [[تابعین]] نقل شده است که بر جواز زیارت قبور نزد آنان حکایت دارد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به مالک بن انس، الموطأ، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۶۶؛ صنعانی، مصنف، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۵۷۰-۵۷۶؛ تقی‌الدین سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۱۶۶-۱۶۸؛ مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج۶، ص۲۸۳.</ref>

*'''اجماع عالمان:''' مشروعیت زیارت قبر پیامبر(ص) و قبور مؤمنان و صالحان همچنین مورد اجماع عالمان مسلمان است.<ref>تقی‌الدین سبکی، شفاء السقام، ۱۴۱۹ق، ص۱۸۴؛ مبارکفوری، تحفة الاحوذی، ج۳، ص۲۷۵.</ref> قاضی عیاض (درگذشت: ۵۴۴ق)، عالم و فقیه مالکی، در کتابی با عنوان «الشفاء بتعریف حقوق المصطفی»، گفته است زیارت قبر پیامبر(ص) یکی از فضایل و سنتی از سنت‌های اسلامی است که همه مسلمانان بر مشروعیت آن اجماع کرده‌اند.<ref>عیاض، الشفاء بتعریف حقوق المصطفی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۹۴.</ref>

*گذاشتن دست بر روی قبر و رو به قبله بودن؛<ref>شهید اول، المزار، ص۲۲۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۳۱۹-۳۲۲.</ref>

*خواندن هفت مرتبه سوره قدر؛<ref>شهید اول، المزار، ص۲۲۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۳۲۲.</ref>

*خواندن آیت الکرسی و سه مرتبه سوره توحید؛<ref>ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، ج۱، ص۲۶۴.</ref>

*خواندن فاتحه و معوذتین؛<ref>ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، ج۱، ص۲۶۴.</ref>

*'''دیدگاه امامیه:''' زیارت قبور برای زنان، نزد فقهای امامیه مستحب است و صاحب‌حدائق برای آن ادعای اجماع کرده است.<ref>بحرانی، حدائق الناضرة، ج۴، ص۱۶۹.</ref> البته [[محقق حلی]] در کتاب [[المعتبر]] و [[علامه حلی]] در [[منتهی المطلب]] گفته‌اند [[مکروه]] است.<ref>محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۹؛ علامه حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۴۳۰.</ref> [[شهید اول]] در کتاب [[ذکری الشیعه]] با اشاره به دیدگاه محقق حلی گفته است قول به کراهت زیارت قبور برای زنان به این دلیل است که ممکن است با پوشیدگی و محفوظ بودن‌شان از دید نامحرمان، منافات داشته باشد؛ اما اگر با پوشیدگی و حفظ آنان منافاتی نداشته باشد، برای زنان نیز همچون مردان جایز و مستحب است.<ref>شهید اول، ذکری الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۶۳.</ref>

*'''دیدگاه اهل سنت:''' به‌گفته تقی‌الدین سُبکی در کتاب [[شفاء السقام]] و به‌نقل از کتاب «الموسوعة الفقهیة الکویتیة»، موسوعه‌ای در فقه اهل سنت، نظر مشهور نزد فقهای اهل سنت این است که زیارت قبور برای زنان مکروه است.<ref>تقی‌الدین سبکی، شفاء السقام، ص۱۸۶؛ جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقیهة الکویتیة، ج۲۴، ص۸۸.</ref> برخی نیز آن را برای زنان همچون مردان، مستحب دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شرنبلالی، مراقی الفلاح، ص۲۲۸-۲۲۹.</ref>

*'''دیدگاه وهابیون:''' محمد بن عبدالوهاب و به پیروی از او وهابیون با استناد به روایت «لَعَنَ اللَّهُ زَوَّارَاتِ الْقُبُورِ؛ خداوند زنان زیارت‌کننده قبرها را لعنت کند.»،<ref>ترمذی، سنن الترمذی، ج۳، ص۳۶۲.</ref> به حرمت زیارت قبور برای زنان نظر داده‌اند.<ref>عبدالوهاب، التوحید، ص۶۵؛ ابن‌باز، فتاوى نور على الدرب، ص۲۴۲.</ref> برخی از آنان لفظ «لعن» در روایت را نشانه حرمت و حتی گناه کبیره بودن فعل؛ یعنی زیارت قبور برای زنان دانسته‌اند.<ref>ابن‌باز، فتاوى نور على الدرب، ص۲۴۲؛ ابن‌عثیمین، القول المفید، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۳۰.</ref> البته این دیدگاه از سوی عالمان مسلمان مورد نقد واقع شده است. برخی همچون ترمذی و حاکم نیشابوری گفته‌اند این حدیث مربوط به زمانی است که پیامبر(ص) از زیارت قبور نهی کرده بود، ولی بعداً این حکم نسخ شد و به زنان نیز اجازه زیارت قبور داده شد.<ref>ترمذی، سنن الترمذی، ج۳، ص۳۶۲؛ حاکم نیشابوری، مستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۲۹-۵۳۰.</ref> برخی دیگر بر این نظرند که روایت ناظر به مواردی است که زیارت قبور منجر به گناه و کار حرامی بشود.<ref>مبارکفوری، تحفة الأحوذی، ج۴، ص۱۳۷.</ref> برخی از قُرطُبی (درگذشت: ۶۷۱ق)، فقیه و مفسر مالکی، چنین نقل کرده‌اند که کلمه «زَوَّارَات» در روایت برای مبالغه است و منظور زنانی هستند که زیاد به زیارت قبور می‌روند و لذا لعن موجود در روایت شامل همه زنان نمی‌شود.<ref>برای نمونه نگاه کنید به عسقلانی، فتح الباری، ج۳، ص۱۴۹؛ شوکانی، نیل الاوطار، ج۴، ص۱۳۴.</ref> بنا به فتوای صادرشده از دار الإفتاء مصر، زیارت قبور هم برای زنان و هم مردان مستحب است و روایت ناظر به مواردی است که زیارت زنان موجب تازه شدن حزن و گریه و زاری آنان شود.<ref>[https://www.dar-alifta.org/ar/fatawa/13492/زيارة-القبور-للنساء «حكم زيارة النساء للقبور»، سایت دار الإفتاء المصریة.]</ref>

[[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] و [[وهابیت|وهابیون]] با استناد به [[حدیث شد رحال]]، بار سفر بستن به قصد زیارت قبور، حتی زیارت قبر پیامبر(ص) را [[حرام]] دانسته و آن را [[بدعت]] و عملی شرک‌آمیز پنداشته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌تیمیه، منهاج السنة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۴۴۰؛ ابن‌باز، فتاوى نور على الدرب، ص ۲۴۳.</ref> از نظر آنان برپایه این حدیث بار سفر بستن فقط برای رفتن به زیارت مساجد سه‌گانه، [[مسجد الحرام]]، [[مسجدالاقصی|مسجد الاقصی]] و [[مسجدالنبی|مسجد النبی]]، جایز است.<ref>ابن‌تیمیه، منهاج السنة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۴۴۰؛ ابن‌باز، فتاوى نور على الدرب، ص ۲۴۳.</ref>

این دیدگاه از سوی عالمان مسلمان مورد نقد قرار گرفته است. بیشتر عالمان اهل‌سنت همچون نووی<ref>نووی، صحیح مسلم مع شرح الامام النووی، ۱۳۹۲ق، ج۹، ص۱۶۷-۱۶۸.</ref> ابن‌حجر عَسقلانی،<ref>ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۶۵.</ref> غزالی،<ref>غزالی، إحیاء علوم الدین، دار المعرفة، ج۱، ص۲۴۴.</ref> ملا علی قاری حنفی،<ref>محمد قاری، مرقات المفاتیح، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸۹.</ref> شمس‌الدین ذهبی،<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۶۸.</ref> جصاص،<ref>جصاص، احکام القرآن، ۱۳۰۰ق، ج۱، ص۲۹۵.</ref> ابن‌عابدین فقیه حنفی،<ref>ابن‌عابدین، رد المختار، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۲۷.</ref> زرقانی فقیه مالکی،<ref>زرقانی، شرح الزرقانی، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۹۶-۳۹۷.</ref> ابن‌قدامه حنبلی<ref>ابن‌قدامه، المغنی، ۱۳۸۸ق، ج۲، ص۱۹۵.</ref> و برخی دیگر بر این باورند که [[حدیث شد رحال|حدیث شَدُِّ رِحال]] که ابن‌تیمیه برای نامشروع‌بودن زیارت به آن استناد کرده،<ref>ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۴۴۰.</ref> در مقام نهی از زیارت قبور، به‌ویژه قبر پیامبر(ص) نیست؛ بلکه در مقام بیان فضیلت مساجد سه‌گانه است.