آیه ۱۱۸ سوره توبه: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه ۱۱۸ توبه شرایط سخت آنان را با تعبیر «زمین با همه وسعتش بر آنها تنگ شد» و «گویی جان در تنشان جای نمی‌‏گرفت» توصیف می‌کند. این افراد وقتی فهمیدند که پناهی جز خداوند ندارند، به بیابان رفتند و با ترک لذت‌های دنیایی به توبه و [[استغفار]] پرداختند. براساس آیه ۱۱۸ سوره توبه خداوند در نهایت به آن‌ها لطف کرد تا بتوانند توبه کنند و از [[گناه]] بازگردند.

[[شیخ طوسی]] عالم و مفسر شیعه شأن نزول آیه ۱۱۸ سوره توبه را چنین ذکر کرده که سه نفر از همراهی با [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام]] و [[مسلمان|مسلمانان]] در اعزام به [[غزوه تبوک|جنگ تبوک]] خودداری کردند. پس از رفتن مسلمانان، پشیمان شدند و با بازگشت آن‌ها، نزد پیامبر رفتند و عذرخواهی کردند. پیامبر با آنان هیچ سخن نگفت و دستور داد مسلمانان نیز با آنان سخن نگویند. دیگر هیچ فردی حتی خانواده‌شان با آنان سخن نمی‌گفت. همسران آن‌ها نزد پیامبر آمدند تا از آن‌ها جدا شوند. پیامبر اجازه جدایی نداد، اما گفت به آنان نزدیک نشوند. حضور در [[مدینه]] برای آن سه نفر سخت شد. به کوه‌ها رفتند. در نهایت پس از گذشت بیش از چهل روز که به [[توبه]] گذراندند، خداوند توبه آنان را پذیرفت. آیه ۱۱۸ سوره توبه پیرامون این واقعه نازل شده است.<ref>شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۵، ص۳۱۶.</ref> این شأن نزول با تفاوت‌هایی در تفاسیر دیگر نیز ذکر شده است.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۹۷.</ref>

این سه فرد را کعب بن مالک، هلال بن امیه و مرارة بن ربیعة دانسته‌اند.<ref>طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۱۱، ص۴۱.</ref> آیه ۱۱۸ توبه مقداری از سختی‌ و مجازات این سه فرد را بیان می‌کند.<ref>‏جعفری، کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۴، ص۵۹۱.</ref> مجازات این سه نفر محاصره اجتماعی و قطع هر نوع رابطه‌ای با آنان بود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۱۷۵.</ref> این قطع ارتباط به قدری برای آنان سخت بود که در آیه ۱۱۸ توبه با تعبیر «زمین با همه وسعتش بر آنها تنگ شد»<ref>خسروانی، تفسیر خسروی، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۱۳۹.</ref> و «گویی جان در تنشان جای نمی‌گرفت».<ref>مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۲۹۵.</ref> از آن یاد می‌کند. این تعابیر در آیه را مبالغه در ناراحتی دانسته‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۱۲۱.</ref> [[سید محمدتقی مدرسی|مدرسی]] مفسر و عالم شیعی تفسیر این بخش از آیه را با این عنوان آورده است: «در تنگنای زندگی».<ref>مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۲۹۵.</ref> بازتاب این تحریم اجتماعی در میان مسلمانان را بسیار وسیع دانسته‌اند به نحوی که پس از آن کمتر فردی جرأت می‌کرد چنین اعمالی را انجام دهد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۱۷۵.</ref>

قطع کامل ارتباط جامعه با این سه فرد گناهکار سبب شد که آن‌ها از همه قطع امید کنند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۱۷۵.</ref> آن‌ها متوجه شدند پناه دیگری ندارند<ref>طیب، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ش، ج۶، ص۳۲۹.</ref> و باید [[توبه]] کنند.<ref>حسینی شیرازی، تبیین القرآن، ۱۴۲۳ق، ص۲۱۸.</ref> به همین جهت به بیابان رفتند و با ترک لذت‌های دنیایی به توبه و [[استغفار]] پرداختند.<ref>طیب، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ش، ج۶، ص۳۲۹.</ref> [[قرآن]] از این حالتِ آنان با تعبیر «وَظَنُّوا أَنْ لَا مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَیْهِ؛ دانستند که پناهی از خدا جز به سوی او نیست» یاد کرده است.<ref>سوره توبه، آیه ۱۱۸.</ref> این تعبیر چنین تفسیر شده که این افراد مطمئن شدند که هیچ چیزی نمی‌تواند آن‌ها را از [[عذاب الهی|عذاب خداوند]] رهایی دهد مگر اینکه خود خداوند آنان را ببخشد.<ref>طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۱۱، ص۴۰.</ref> تعبیر «ظَنُّوا» در این آیه به یقین داشتن معنا شده است.<ref>فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۸۶.</ref>

آیه ۱۱۸ سوره توبه، توبه آنان را چنین نقل می‌کند: «ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُوا؛ پس به آنان توبه داد، تا توبه کنند»<ref>سوره توبه، آیه ۱۱۸.</ref> در تفسیرِ تعبیرِ «به آن‌ها توبه داد» چندین معنا ذکر شده است.<ref>شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۵، ص۳۱۷.</ref> [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] عالم و مفسر شیعه در تفسیر این تعبیر آورده که خداوند توبه را بر آنان آسان کرد تا بتوانند توبه کنند.<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۱۲۱</ref> برخی این تعبیر را به معنای لطف خداوند معنا کرده‌اند که خداوند به آن‌ها لطف کرد تا اینکه توبه کرده و از گناه خود بازگردند.<ref>حسینی شیرازی، تبیین القرآن، ۱۴۲۳ق، ص۲۱۸.</ref> [[محمدجواد مغنیه|مغنیه]] عالم و مفسر شیعه در تفسیر این تعبیر چنین آورده که خداوند توبه آنان را پذیرفت تا بتوانند توبه کرده و اصرار بر گناه نداشته باشند.<ref>مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۱۱۵.</ref>

[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] عالم و مفسر شیعه از این آیه چنین برداشت کرده که هر توبه بنده میان دو توبه از طرف خداوند قرار گرفته باشد. در ابتدا [[خدا|خداوند]] باید توفیق توبه را به بنده بدهد. تعبیر «تَابَ عَلَیْهِمْ» اشاره به همین دارد. در گام دوم بنده خود توبه می‌کند. تعبیر «لِیَتُوبُوا» اشاره به این دارد. در گام سوم خداوند توبه او را قبول می‌کند و گناهان او را می‌بخشد. تعبیر انتهایی آیه «إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيم» اشاره به همین مرحله دارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۴۰۲.</ref> تعبیر «تَّوَّابُ» را مبالغه در این دانسته‌اند که زیاد توبه توبه‌کنندگان را می‌پذیرد.<ref>مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۱۱۵.</ref>

* ‏جعفری، یعقوب، کوثر، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.

* حسینی شیرازی، سید محمد، تبیین القرآن، بیروت، دار العلوم، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.

* شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیرعاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، بی‌تا.

* طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمدجواد بلاغی‏، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

* طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

* قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: سید طیب موسوی جزائری،‏ قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.

* مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.