قبیله خثعم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خَثْعَم'''، یکی از قبایل بزرگ عرب در زمان ظهور [[اسلام]] بود. خثعمیان در سال نهم و دهم هجری مسلمان شدند ولی بعد از رحلت [[پیامبر(ص)]] راه [[ارتداد]] را پیش گرفتند در سال ۳۶، خثعميان ساكن [[كوفه]]، [[علی]](ع) را در [[جنگ جمل]] يارى كردند. اما در سال ۳۷ در [[جنگ صفین|جنگ صِفّين]]، به دو دسته متخاصم تقسيم شدند. [[اسما بنت عمیس|اَسماء بنت عُمَیس]] همسر [[جعفر بن ابی طالب|جعفربن ابى طالب]]، به این قبیله منسوب است.

درباره علت نامگذارى اين قبيله دلایل مختلفى گفته شده است.

* خثعم، نامِ شترى از اين قبيله بود و خود قبيله نيز به اين نام خوانده شد.

* همچنين گفته شده است كه خثعمه به معناى به خون آغشتن است و چون اين قبيله شترى كشتند و دستانشان را به خونش آغشتند و بدينوسيله هم پيمان شدند، خثعم نام گرفتند.

* برخی نيز خثعم را نام كوهى در سَرات (در غرب عربستان) دانسته‌اند.<ref>ر.ک: خليل بن احمد، ذيل مادّه؛ ابن دريد، ج۲، ص۵۱۵،۵۲۰؛ ابن عبدالبَرّ، ص۹۳، ۹۵؛ بكرى، ج۲، ص۴۸۹.</ref> به هر صورت، جد اين قبيله خثعم خوانده مى شد كه نام اصلى او اقيل/ افتل بود.<ref>ر.ک:ابن كلبى، نسب مَعَدّ و اليمن الكبير، ج۱، ص۳۴۳، ۳۵۶؛ ابن حزم، ص۳۷۸.</ref>

خثعميان در نواحى مرتفع و كوهستانى [[حجاز]] و [[یمن]] تا تَباله (در جنوب غربى [[جزیرة العرب]]) زندگى مى‌كردند. آنان نخست در جبال السَّراة/ السَرَوات و نواحى مجاور و نزديك آن، ساکن شدند. قبيله اَزْد پس از جنگ با خثعم، آنان را از اقامتگاه‌هايشان در اين نواحى كوهستانی بیرون کردند.<ref>بكرى، ج1، ص41، 58، 63؛ ياقوت حموى، ذيل «بارق»؛ قلقشندى، قلائد الجُمان فى التعريف بقبائل عرب الزمان، ص.103</ref> چون [[اسلام]] ظهور كرد، خثعميان به [[یمن]] رفتند.<ref>ر.ک: بكرى، ج1، ص63، 90؛ ياقوت حموى، ذيل «بيشه»، «تربه».</ref>

* قبيله خثعم در روزگار [[جاهلیت]] [[بت]]، [[ذوالخلصة]] را كه در [[تباله]] قرار داشت، مى‌پرستيدند.<ref>ابن كلبى، 1332، ص34ـ35.</ref>

* آنان همچون [[قبیله طی|قبيله طَی]]، از معدود قبايل عرب بودند كه در [[ماههای حرام]] مى‌جنگيدند و [[حرمت]] اين ماه‌ها را نگه نمى‌داشتند‌.<ref>ابن هشام، ج4، ص235؛ ابن حبيب، المُنَمَّق فى اخبار قريش، ص68؛ ازرقى، ج1، ص184؛ جوهرى، ذيل «حرم».</ref>

* از توجه عمومى خثعم به [[زیارت]] دير [[نجران]] يا کعبه نجران در [[یمن]]<ref>ر.ک: ياقوت حموى، ذيل «دير نجران».</ref> مى‌توان به رواج اعتقاد به [[مسیحیت]] در ميان خثعم پى برد.<ref>ر.ک: شيخو، ص938.</ref>

* نام خثعم در برخی جنگ‌هاى زمان جاهلیت (ايام العرب) ذكر شده است.<ref>ر.ک: ابن حبيب، 1361، ص462.</ref>

در سال هشتم، در [[غزوه طائف]] [[علی(ع)]] با گروهى از سواران خثعم برخورد كرد و برخى از آنها را در مبارزه به هلاكت رساند و بت هايشان را به امر [[پیامبر(ص)]] شكست.<ref>مفيد، ج1، ص152، 154.</ref>

در ماه [[صفر]] سال ۹ نيز، [[پیامبر(ص)]] گروهى را به فرماندهى [[قطبة بن عامر|قُطْبَة بن عامر]] به يكى از منزلگاههاى خثعم در ناحيه تباله فرستاد و او پس از كشتن تعدادی از مشركان، با پيروزى به [[مدینه]] بازگشت.<ref>ابن سعد، ج2، ص162؛ ياقوت حموى، در مبحث «فُتُق».</ref> پيامبر سپاه ديگرى به فرماندهى [[خالد بن ولید]] به سوى خثعم فرستاد. هنگام رويارویی، عده‌اى از خثعميان به نشانه [[نماز]] به [[سجده]] افتادند، اما [[مسلمانان]] شتابزده آنها را كشتند، كه پیامبر(ص) فرمود نصف ديه آنان را به ورثه بدهند.<ref>كلينى، ج5، ص43؛ مطيعى، ج19، ص263؛ شمسشامى، ج6، ص247.</ref>

چون [[پیامبر(ص)]] در سال دهم، [[جریر بن عبدالله بجلی|جریر بن عبدالله بَجَلی]] را براى تخريب  [[بتخانه]] [[ذوالخلص|ذوالخَلَصَه]] مأمور ساخت، خثعميان با وى وارد جنگ شدند كه دويست تن از آنان كشته شدند و جرير بر آنان پيروز شد.<ref>ابن كلبى، 1332، ص35ـ36.</ref>

پس از ويرانی ذوالخلصه، خثعميان كه دريافتند مقاومت در برابر [[اسلام]] بيهوده است، با ارسال هيئت هاى پياپى به [[مدینه]]، انقياد خود را از [[پیامبر(ص)]] و اسلام اعلام كردند. از جمله، هيئتى به همراه [[عثعث بن زحر]] و [[انس بن مدرک|اَنَس بن مُدرِک]] نزد پيامبر رفتند.<ref>ابن سعد، ج1، ص348.</ref>

همچنين در سال دهم، هيئتى از شهر [[جرش|جُرَش]] [[يمن]]، كه مردمى از قبيله خثعم در آن ساكن بودند، نزد [[پیامبر(ص)]] رفتند و [[مسلمان]] شدند.<ref>طبرى، ج4، ص130ـ.131.</ref> [[سکن بن ربیعة|ابورُوَیحه سَكَن بن ربیعه]] و اَجْرَم از ديگر سران خثعم بودند كه به حضور پيامبر رسيدند.<ref>ابن كلبى، نسب مَعَدّ و اليمن الكبير، ج1، ص 356، 361.</ref> پس از آن، خثعميان با طرح پرسشهايى از پيامبر، به آموختن احكام و تعاليم اسلامى توجه نشان دادند.<ref>ر.ک: بخارى، ج2، ص218؛ كلينى، ج5، ص58؛ علم الهدى، ج2، ص202؛ طوسى، ج 2، ص249.</ref>

در سال يازدهم، پس از وفات [[پیامبر]]، چون خثعم راه [[ارتداد]] پيش گرفت. [[جریر بن عبدالله بجلی]] در مأموريتى از طرف [[ابوبكر]]، با مرتدان خثعم و [[بجیله]] كه به هواخواهى از ذوالخَلَصه برخاسته بودند، جنگ كرد و شمارى از آنان را كشت.<ref>طبرى، ج3، ص320، 322.</ref>

در دوران نخستين خلفا، گروه‌هایی از خثعم در فتوحات [[ایران]] و [[شام]]، از جمله جنگ‌هاى [[قادسیه]] و [[يرموک]] در كنار ديگر مسلمان‌ها حضور يافتند.<ref>ر.ک: ابن كلبى، نسب مَعَدّ و اليمن الكبير، ج1، ص360؛ طبرى، ج3، ص464؛ ابن حجر عسقلانى، ج6، ص499.</ref>

پس از تأسيس [[كوفه]] در سال 17، شمارى از خثعميان در اين شهر اسكان يافتند.<ref>طبرى، ج4، ص 48.</ref> چون [[عمر بن خطاب|عمر]] ديوان [[شام]] را تأسيس كرد، سپاهيان حبشى را (به سبب عهد اخوتى كه ميان بلال و [[ابورویحه خثعمی]] برقرار بود) در زمره قبيله خثعم قرار داد.<ref>ابن هشام، ج2، ص153؛ ابن سعد، ج3، ص 234؛ ابن اثير، ج6، ص114ـ115.</ref>

'''در جنگ های حضرت علی(ع)'''

در سال 36، خثعميان ساكن [[كوفه]] [[علی(ع)|على(ع)]] را در [[جنگ جمل]] يارى كردند. اما در سال 37 در [[جنگ صفین|جنگ صِفّين]]، خثعميان به دو دسته متخاصم تقسيم شدند. يك دسته با امام على و دسته ديگر در كنار [[معاویه]] بودند.<ref>ر.ک: نصربن مزاحم، ص257ـ258؛ طبرى، ج4، ص499ـ500؛ ابن ابى الحديد، ج5، ص204ـ205</ref> بعدآ برخى از سران خثعم از امام على جدا شدند و به [[خوارج]] پيوستند.<ref>ر.ک: ابن قتيبه، ج1، ص125ـ126؛ طبرى، ج5، ص76.</ref>

در سالهاى 66 و 67 در ماجراى [[قیام مختار]] به خونخواهى [[امام حسین(ع)|امام حسین عليه السلام]]، و در سال 101 در شورش [[یزید بن مهلب|یزید بن مُهَلَّب]] بر ضد [[یزید بن عبدالملک|یزید بن عبدالملک اموی]]، دسته هايى از خثعم حضور داشتند.<ref>طبرى، ج 6، ص23، 97، 580.</ref>

تعدادی از شخصيتهاى منسوب به خثعم كه در تاريخ [[اسلام]] مشهورند، عبارت اند از:

# [[سوید بن عمرو|سُوَید بن عَمرو]] از اصحاب [[امام حسین]] كه در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسيد.

# خواهر اسماء به نام سَلمى همسر [[حمزة بن‌ عبدالمطلب|حمزة بن عبدالمطلب]]

# [[لبابه بنت الحارث|ام الفضل لُبابه بنت الحارث]] همسر [[عباس بن عبدالمطلب]]<ref>ر.ک: ابن كلبى، نسب مَعَدّ و اليمن الكبير، ج1، ص357ـ359؛ ابن سعد، ج8، ص158، 277.</ref>

# [[مالک بن عبدالله]] از سرداران فتوح در روزگار [[معاویه بن ابی سفیان]]، [[یزید بن معاویه]] و [[عبدالملک اموی]]<ref>ابن كلبى، نسب مَعَدّ و اليمن الكبير،، ج1، ص359.</ref>

# [[ابن دمینه|ابن دُمَینه]] شاعر<ref>ابوالفرج اصفهانى، ج17، ص93.</ref>

# [[مصعب بن مقدام|مصعب بن مِقدام]] محدّث كوفی.<ref>سمعانى، ج2، ص326.</ref>

{{پانویس|3}}