عصمت حضرت فاطمه(س): تفاوت میان نسخه‌ها

'''عصمت حضرت فاطمه(س)''' پاکی و مصونیت [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها| فاطمه دختر پیامبر اسلام(س)]] از [[گناه]] و اشتباه است. به گفته [[شیخ مفید]] عصمت حضرت زهرا(س) مورد [[اجماع]] مسلمانان و به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] مورد اتفاق [[شیعه|شیعیان]] است. لازمه [[عصمت|معصوم بودن]] حضرت زهرا(س) آن است که از برخی شئون [[پیامبران]] و [[امامان شیعه|امامان(ع)]]، مانند حجیت گفتار و رفتار و تقریر و مرجعیت دینی و صلاحیت تفسیر و تبیین دین برخوردار بوده و سیره عملی و موضع‌گیرهای او ملاک تشخیص حق از باطل باشد. همچنین او الگوی کامل در عرصه‌های زندگی به شمار می‌رود.

گفته شده پیشینه طرح عصمت حضرت فاطمه به زمان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]] و نیز برخی آیات [[قرآن]] همچون [[آیه مباهله]] و [[آیه تطهیر]] و [[ماجرای فدک|ماجرای مصادره فدک]] بازمی‌گردد. ازجمله دلایلی که بر عصمت حضرت زهرا(س) ارائه شده است عبارتند از: [[آیه تطهیر]]، [[حدیث بضعه]] و احادیثی که بر عصمت اهل بیت(ع) دلالت دارد؛ مانند [[حدیث ثقلین]] و [[حدیث سفینه|سفینه]].

بعضی از [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] در ذیل [[آیه]] ۴۲ [[سوره آل‌عمران]]، [[مریم بنت عمران|حضرت مریم]] را از گناه و آلودگی پاک دانسته و سپس فاطمه(س) را برتر از مریم(س) دانسته‌اند. [[حسن حسن‌زاده آملی]]، [[فخر رازی]] را نیز از معتقدان به عصمت و طهارت حضرت زهرا(س) دانسته است.

==اهمیت و پیشینه==

از نظر [[شیعه]]، [[حضرت فاطمه زهرا سلام‌ الله علیها|فاطمه دختر پیامبر اسلام]] دارای مقام [[عصمت]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۸۸؛ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۳۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> و مصون از [[گناه]] و اشتباه<ref>کافی و شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، ص۶۹.</ref> است. [[شیخ مفید]]<ref>مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۸۸.</ref> [[اجماع]] مسلمانان و [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]،<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> اجماع قطعی شیعیان بر عصمت او را ذکر کردند.

*برخورداری از برخی شئون و مقامات پیامبران و امامان: در صورت اثبات عصمت فاطمه(س)، او از برخی شئون [[پیامبران]] و [[امامان شیعه|امامان(ع)]] مانند حجیت گفتار و رفتار و تقریر و مرجعیت دینی و صلاحیت تفسیر و تبیین دین برخوردار خواهد بود.<ref>کافی و شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، ص۷۲.</ref>

==استناد به آیه تطهیر==

گفته شده در اثبات عصمت فاطمه(ع) فقط از دلایل نقلی استفاده شده است.<ref>کافی و شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، ص۷۳.</ref> از جمله علمای شیعه برای اثبات عصمت فاطمه(س) به آیه تطهیر استناد کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> بر اساس روایات منقول از [[شیعه]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۸۷؛ بحرانی، غایة المرام، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۱۹۳-۲۱۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۳۱۷-۳۱۹. در کتاب غایة المرام ۳۴ روایت از منابع شیعه نقل شده است.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، دار احیاءالتراث العربی، ج۴، ص۱۸۸۳، ح۶۱؛ ترمذی، سنن تزمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۳۵۱، ح۳۲۰۵ و ص۳۵۲، ح۳۲۰۶ و ص۶۶۳، ح۳۷۸۷؛ ابن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ۱۴۲۱ق، ج۲۸، ص۱۹۵، ج۴۴، ص۱۱۸-۱۲۱. سید هاشم بحرانی در کتاب غایة المرام، ۴۱ روایت از اهل‌سنت در این باره نقل کرده است. نگاه کنید به بحرانی، غایةالمرام، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۱۷۳-۱۹۲.</ref> این آیه در شأن [[اصحاب کساء|اصحاب کِساء]] نازل شده است. ازاین‌رو، مراد از اهل بیت در آیه [[پنج‌تن]] (پیامبر(ص)، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، حضرت زهرا(س) و [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن]] و [[امام حسین علیه‌السلام|حسین(ع)]]) هستند.<ref>بحرانی، غایةالمرام، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۱۹۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۳۱۱؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۴، ص۳۸۷-۳۹۲.</ref> براساس برخی روایات، پیامبر(ص) در هر [[نماز صبح]] و بر پایه روایاتی دیگر، در هر [[نماز]] بر در خانه فاطمه(س) می‌آمد و سلام می‌داد و می‌فرمود: ای اهل بیت نماز نماز! و سپس آیه تطهیر را تلاوت می‌کرد.<ref>نگاه کنید به کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۳۸و۳۳۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۳۱۸ و ۳۱۹؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۲۲، ص۴۰۲.</ref> فخر رازی روایتی را که در شأن نزول آیه تطهیر نقل شده و اهل بیت را اصحاب کساء معرفی کرده، مورد اتفاق اهل حدیث و تفسیر دانسته است.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.</ref>

استدلال [[سید مرتضی]]<ref>سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۳۴ و ۱۳۵.</ref> به این آیه چنین تقریر شده است:

الف. مراد از [[اهل البیت علیهم‌السلام|اهل بیت(ع)]] در [[آیه تطهیر]]، [[اصحاب کساء|پنج تن آل عبا]] هستند.

ب. این آیه از [[اراده الهی|اراده خداوند]] به از بین بردن رجس از اهل بیت(ع) خبر داده است.

ج. خداوند افزون بر اراده از بین بردن رجس، تحقق این فعل را نیز در نظر داشت؛ زیرا آیه در مقام مدح و منقبت اهل بیت(ع) است. (یعنی اراده خدا در آیه [[اراده تکوینی]] است)

د. از بین بردن رجس و پلیدی از اهل بیت(ع)، به معنای عصمت آنهاست.<ref>فاریاب، عصمت امام در تاریخ تفکر امامیه، ۱۳۹۰ش، ص۳۳۵ و ۳۳۶.</ref>

«الرِجسَ» (به معنای پلیدی) به دلیل اینکه با «الف و لام جنس» آمده است، هرگونه پلیدی ظاهری و باطنی را شامل می‌شود و از بین بردن این چنینی هر گونه پلیدی تنها با عصمت منطبق است.<ref>طباطبایی٬ المیزان٬ ۱۳۹۰ق٬ ج‏۱۶، ص۳۱۲.</ref>

در روایتی از پیامبر(ص) نقل شده است کسانی که آیه تطهیر در شأن آنها نازل شد، معصوم هستند و آنها عبارتند از‌: من، علی و فاطمه، حسن و حسین(ع).<ref>کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۳۹ و ۳۴۰.</ref> حضرت علی(ع) در [[ماجرای فدک]] با استناد به آیه تطهیر پاکی [[حضرت زهرا(س)]] از هر گناه را اثبات کرده است.<ref>نگاه کنید به صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۹۱و۱۹۲.</ref>

 

گفته شده [[آیه مباهله]] نیز بر عصمت فاطمه(س) دلالت دارد.<ref>نگاه کنید به:‌ انصاری زنجانی، موسوعة الکبری، نشر دلیلنا، ج۲۱، ص۱۳۲؛ [http://shabestan.ir/detail/News/694689 «آیات مباهله،‌ تطهیر و روایات، عصمت حضرت فاطمه(س) را ثابت می‌کند»]، خبرگزاری شبستان.</ref>

 

[[حدیث بضعه]] و احادیث بیان کننده عصمت اهل بیت(ع) از دیگر دلایل عصمت فاطمه(س) به شمار می‌روند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵؛ نگاه کنید به کافی و شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، ص۸۰-۸۴.</ref>

 

===حدیث بضعه===

حدیث بَضْعَه را از جمله دلایل عصمت حضرت زهرا(س) شمرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۳۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> در این احادیث که علامه مجلسی آنها را [[متواتر]] شمرده،<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> آزار و خشم فاطمه، اذیت و خشم رسول خدا(ص) و خشنودی او، خشنودی رسول خدا(ص) شمرده شده است. بر این اساس، اگر حضرت زهرا(س) مرتکب گناه می‌شد، به صورت مطلق و در هر حال، اذیت و آزار و خشم او، اذیت و خشم پیامبر(ص) محسوب نمی‌شد. پس اگر کسی با منع کردن او از گناه، موجب ناراحتی او می‌شد، ناراحتی او به جا بود و موجب ناراحتی پیامبر(ص) نبود.<ref>سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۳۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۷ و۳۳۸.</ref>  

به تعبیر دیگر، در این روایات، خشنودی و ناخشنودی زهرا(س) محور و ملاک خشنودی و ناخشنودی خدا و رسولش شمرده شده است. از آنجا که خداوند جز به اعمال صالح خشنود نمی‌شود و به گناه و نافرمانی از دستوراتش رضایت نمی‌دهد، اگر حضرت زهرا(س) گناهی مرتکب می‌شد یا حتی فکر انجام آن را در سر می‌پروراند، در این صورت به چیزی خشنود شده بود که خدا از آن ناخشنود است؛ در حالی که حدیث بضعه، رضایت الهی را با خشنودی فاطمه(س) پیوند داده است. بنابراین این روایت به عصمت هم جانبه او دلالت دارد.<ref>سبحانی، پژوهشی در شناخت و عصمت امام، ۱۳۸۹ش، ص۲۷.</ref>

 

برخی از عالمان از این حدیث، عصمت از گناه و برخی همچون [[حسین وحید خراسانی|آیت الله وحید خراسانی]] عصمت مطلق (عصمت از گناه و خطا) را برداشت کرده‌اند.<ref>نگاه کنید به روحی برندق، «قلمرو عصمت فاطمه زهرا(س) در حدیث فاطمه بضعة منی»، ص۸۳-۸۵.</ref>

حدیث بضعه در منابع معتبر اهل سنت مانند [[صحیح البخاری (کتاب)|صحیح بخاری]]<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۲۱ و ۲۹.</ref> و [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]]<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ۱۹۰۲ و ۱۹۰۳.</ref> نقل شده است.<ref>نگاه کنید به مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۶ و ۳۳۷؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۲۲، ص۴۰۴ و ۴۰۵.</ref> در برخی روایات، خشنودی و ناخشنودی فاطمه، خشنودی و ناخشنودی خداوند دانسته شده است.<ref>نگاه کنید به: صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۶ و ۴۷؛ مفید، الامالی، ۱۴۱۳ق، ص۹۵؛‌ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۰۸ و ج۲۲، ص۴۰۱؛ ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، دار الاضواء، ۲۸۴ و ۲۸۵.</ref>

===احادیث بیان کننده عصمت اهل بیت(ع)===

احادیثی که عصمت اهل بیت(ع) را اثبات می‌کنند مانند [[حدیث ثقلین]] و [[حدیث سفینه]] نیز از جمله دلایل عصمت فاطمه(س) شمرده شده‌اند.<ref>سبحانی، پژوهشی در شناخت و عصمت امام، ۱۳۸۹ش، ص۲۷؛ محقق، عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن، ۱۳۹۱ش، ص۲۵۶.</ref> این احادیث که بر عصمت اهل بیت(ع) دلالت دارند، به طریق اولویت عصمت حضرت زهرا(س) را اثبات می‌کنند؛ زیرا فاطمه(س) به طور مسلم از اهل بیت(ع)‌ است.<ref>محقق، عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن، ۱۳۹۱ش، ص۲۵۶.</ref>

به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، احادیثی که بر وجوب تمسک به [[اهل بیت علیهم‌السلام|اهل بیت(ع)]] دلالت دارند مانند [[حدیث ثقلین |حدیث ثقلین]] و [[حدیث سفینه]]، بر عصمت حضرت فاطمه(س) نیز دلالت دارند؛ زیرا وجوب تمسک فقط برای [[چهارده معصوم|معصومان]] ثابت است. شخصی که مرتکب [[گناه]] می‌شود، نه تنها تمسک و پیروی از او [[واجب]] نیست، بلکه از باب [[امر به معروف و نهی از منکر|نهی از منکر]]، منع و انکار او واجب است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۴۰.</ref>

==دیدگاه اهل سنت==

برخی از [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] همچون شهاب‌الدین آلوسی (۱۲۱۷-۱۲۷۰ق)، مفسر قرآن، براساس [[آیه]] «وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَىٰ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ؛ و [ياد كن‌] هنگامى را كه فرشتگان گفتند: «اى مريم، خداوند تو را برگزيده و پاك ساخته و تو را بر زنان جهان برترى داده است»<ref>سوره آل عمران، آیه ۴۲.</ref> [[مریم دختر عمران|حضرت مریم]] را از گناه و آلودگی پاک دانسته و سپس فاطمه(س) را برتر از مریم(س) شمرده‌اند.<ref>نگاه کنید به آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۴۹-۱۵۰؛ مظهری، تفسیر المظهری، ۱۴۱۲ق، ج۲، قسم۱، ص۴۷ و ۴۸.</ref>

به گفته [[حسن حسن‌زاده آملی]]، [[فخر رازی]]، [[مجتهد|فقیه]] و [[مفسر]] [[اهل سنت]] در قرن ششم قمری، با اینکه در همه چیز شک می‌کرد و به «امام المُشَکِّکین» معروف بود، اما در عصمت و طهارت حضرت زهرا(س) شک و تردیدی نداشت.<ref>حسن‌زاده آملی، هزار و یک نکته، ۱۳۶۵ش، ص۶۰۳، نکته ۷۴۸.</ref>