۵٬۳۴۱
ویرایش
توحید: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{اسلام-عمودی}} | {{اسلام-عمودی}} | ||
* ''این مقاله درباره یکی از اعتقادات اسلام است، اگر به دنبال سوره‌ای با همین نام هستید، به مقاله [[ سوره اخلاص |سوره توحید]] مراجعه کنید.'' | *''این مقاله درباره یکی از اعتقادات اسلام است، اگر به دنبال سوره‌ای با همین نام هستید، به مقاله [[ سوره اخلاص |سوره توحید]] مراجعه کنید.'' | ||
'''توحید'''، بنیادی‌ترین اصل اعتقادی در [[اسلام]]، به معنای یکتا و بی‌مانند دانستن [[خدا|خداوند]]، و همچنین بی‌شریک بودن او در خلق جهان. نخستین جملات [[ حضرت محمد صلی الله علیه و آله| حضرت محمد(ص)]] در آغاز دعوت مردم به [[اسلام]]، حاوی شهادت بر یکتایی خدا و دوری از [[شرک]] بوده است. توحید همچنین در [[قرآن|قرآن کریم]] و روایات [[ چهارده معصوم |معصومین]]، مورد توجه قرار گرفته و [[سوره اخلاص|سوره توحید]] در همین موضوع است. | '''توحید'''، بنیادی‌ترین اصل اعتقادی در [[اسلام]]، به معنای یکتا و بی‌مانند دانستن [[خدا|خداوند]]، و همچنین بی‌شریک بودن او در خلق جهان. نخستین جملات [[ حضرت محمد صلی الله علیه و آله| حضرت محمد(ص)]] در آغاز دعوت مردم به [[اسلام]]، حاوی شهادت بر یکتایی خدا و دوری از [[شرک]] بوده است. توحید همچنین در [[قرآن|قرآن کریم]] و روایات [[ چهارده معصوم |معصومین]]، مورد توجه قرار گرفته و [[سوره اخلاص|سوره توحید]] در همین موضوع است. | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
در سه رویکرد متفاوت [[کلام اسلامی|کلامی]]، [[عرفان|عرفانی]] و [[فلسفه اسلامی|فلسفی]]، سه نگرش متفاوت به توحید وجود دارد؛ توحید کلامی مبتنی بر پذیرش یکی بودن خداوند است، توحید فلسفی به معنای [[ایمان]] برخاسته از باور عقلی به یکی بودن [[الله|خداوند]] است و توحید عرفانی، مبتنی بر شهود و وصول به یگانگی خداوند.<ref>طباطبایی، «توحید شهودی از منظر امام خمینی»، ص۱۰۴.</ref> توحید در فلسفه، درباره وحدت [[واجب الوجود]] به عنوان یک مفهوم است، اما در عرفان، سخنی از مفهوم نیست، بلکه سخن از مصداق توحید یعنی خداست که یک وجود واحد است و دیگر موجودات، از او بهره می‌برند.<ref>زکی افشاگر، «توحید افعالی و آموزه‌های مرتبط از نظر ابن عربی و ملاصدرا»، ص۱۳۶.</ref> تلاش فیلسوف، اثبات توحید [[واجب الوجود]] است، اما تلاش عارف، شهود و رسیدن درونی به توحید است. با این حال، [[حکمت متعالیه]] که منسوب به [[ ملاصدرا|ملاصدرای شیرازی]] است، جمع بین [[قرآن]] و [[عرفان]] و برهان دانسته شده و شهود عرفانی در آن، همراه با مباحث استدلالی بیان شده است.<ref>زکی افشاگر، «توحید افعالی و آموزه‌های مرتبط از نظر ابن عربی و ملاصدرا»، ص۱۳۶.</ref> | در سه رویکرد متفاوت [[کلام اسلامی|کلامی]]، [[عرفان|عرفانی]] و [[فلسفه اسلامی|فلسفی]]، سه نگرش متفاوت به توحید وجود دارد؛ توحید کلامی مبتنی بر پذیرش یکی بودن خداوند است، توحید فلسفی به معنای [[ایمان]] برخاسته از باور عقلی به یکی بودن [[الله|خداوند]] است و توحید عرفانی، مبتنی بر شهود و وصول به یگانگی خداوند.<ref>طباطبایی، «توحید شهودی از منظر امام خمینی»، ص۱۰۴.</ref> توحید در فلسفه، درباره وحدت [[واجب الوجود]] به عنوان یک مفهوم است، اما در عرفان، سخنی از مفهوم نیست، بلکه سخن از مصداق توحید یعنی خداست که یک وجود واحد است و دیگر موجودات، از او بهره می‌برند.<ref>زکی افشاگر، «توحید افعالی و آموزه‌های مرتبط از نظر ابن عربی و ملاصدرا»، ص۱۳۶.</ref> تلاش فیلسوف، اثبات توحید [[واجب الوجود]] است، اما تلاش عارف، شهود و رسیدن درونی به توحید است. با این حال، [[حکمت متعالیه]] که منسوب به [[ ملاصدرا|ملاصدرای شیرازی]] است، جمع بین [[قرآن]] و [[عرفان]] و برهان دانسته شده و شهود عرفانی در آن، همراه با مباحث استدلالی بیان شده است.<ref>زکی افشاگر، «توحید افعالی و آموزه‌های مرتبط از نظر ابن عربی و ملاصدرا»، ص۱۳۶.</ref> | ||
== جایگاه توحید در اسلام == | ==جایگاه توحید در اسلام== | ||
توحید، مهمترین آموزه اسلامی و زیربنای ادیان آسمانی به شمار می‌رود.<ref>یحیی، «سیر مسأله توحید در عالم اسلام تا قرن هفتم هجری»، ص۱۹۶؛ صافی، تجلی توحید در نظام امامت، ۱۳۹۲ش، ص۲۱.</ref> به تصریح [[قرآن]]، هدف و پیام اصلی تمامی [[پیامبران]]، اعتقاد به توحید بوده است.<ref>یحیی، «سیر مسأله توحید در عالم اسلام تا قرن هفتم هجری»، ص۱۹۶.</ref> | توحید، مهمترین آموزه اسلامی و زیربنای ادیان آسمانی به شمار می‌رود.<ref>یحیی، «سیر مسأله توحید در عالم اسلام تا قرن هفتم هجری»، ص۱۹۶؛ صافی، تجلی توحید در نظام امامت، ۱۳۹۲ش، ص۲۱.</ref> به تصریح [[قرآن]]، هدف و پیام اصلی تمامی [[پیامبران]]، اعتقاد به توحید بوده است.<ref>یحیی، «سیر مسأله توحید در عالم اسلام تا قرن هفتم هجری»، ص۱۹۶.</ref> | ||
[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] در [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان]] توحید را غایت و هدف اصلی دین شمرده که هیچ چیزی جایگزینش نخواهد شد.<ref>طباطبایی،المیزان، ناشر منشورات اسماعیلیان، ج۴، ص۱۱۶.</ref> با آنکه کلمه توحید در [[قرآن]] نیامده، اما در [[آیه|آیات]] فراوانی درباره اثبات توحید و نفی شرک سخن گفته شده است.<ref>[http://www.maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,15519 رمضانی، «توحید».].</ref> [[ملاصدرا]] در کتاب تفسیر خود، هدف اصلی قرآن کریم را اثبات توحید خداوند دانسته است.<ref>ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۴، ص۵۴.</ref> | [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] در [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان]] توحید را غایت و هدف اصلی دین شمرده که هیچ چیزی جایگزینش نخواهد شد.<ref>طباطبایی،المیزان، ناشر منشورات اسماعیلیان، ج۴، ص۱۱۶.</ref> با آنکه کلمه توحید در [[قرآن]] نیامده، اما در [[آیه|آیات]] فراوانی درباره اثبات توحید و نفی شرک سخن گفته شده است.<ref>[http://www.maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,15519 رمضانی، «توحید».].</ref> [[ملاصدرا]] در کتاب تفسیر خود، هدف اصلی قرآن کریم را اثبات توحید خداوند دانسته است.<ref>ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۴، ص۵۴.</ref> | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
==مراتب توحید== | ==مراتب توحید== | ||
[[پرونده:لا اله الا الله 2.jpg|بندانگشتی|خط ثلث جلی، اثر مثنّی العُبَیدی، خوشنویس عراقی، ۲۰۲۳م]] | [[پرونده:لا اله الا الله 2.jpg|بندانگشتی|خط ثلث جلی، اثر مثنّی العُبَیدی، خوشنویس عراقی، ۲۰۲۳م|389x389پیکسل]] | ||
بسیاری از [[کلام اسلامی| متکلمان]]، [[عرفان|عارفان]] و [[فلسفه اسلامی|فیلسوفان مسلمان]]، با تکیه بر [[قرآن|قرآن کریم]] و روایات [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام]] و [[امامان شیعه]]، مراتب و درجاتی برای توحید برشمرده‌اند که اولین مرتبه آن [[توحید ذاتی]]، سپس [[توحید صفاتی]] و [[توحید افعالی|افعالی]]، و بالاترین مرتبه، [[توحید عبادی|توحید در عبادت]] است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۵، ص۴۱۹.</ref> | بسیاری از [[کلام اسلامی| متکلمان]]، [[عرفان|عارفان]] و [[فلسفه اسلامی|فیلسوفان مسلمان]]، با تکیه بر [[قرآن|قرآن کریم]] و روایات [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام]] و [[امامان شیعه]]، مراتب و درجاتی برای توحید برشمرده‌اند که اولین مرتبه آن [[توحید ذاتی]]، سپس [[توحید صفاتی]] و [[توحید افعالی|افعالی]]، و بالاترین مرتبه، [[توحید عبادی|توحید در عبادت]] است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۵، ص۴۱۹.</ref> | ||
توحید در [[قرآن|قرآن کریم]] و فرهنگ اسلامی، در برابر [[شرک]] دانسته می‌شود و مبارزه با شرک، یکی از موضوعات اصلی در قرآن کریم است.<ref>سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۱.</ref> مسلمانان همانطور که به مراتب و درجاتی برای توحید معتقدند، برای شرک هم درجاتی برشمرده‌اند.<ref>سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۱.</ref> بر این اساس، باور به تعدد در ذات خداوند، شرک در ذات خوانده می‌شود،<ref>سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۲.</ref> و باور به اینکه جهان بیش از یک فاعل مستقل دارد، شرک در فعل یا شرک فاعلی است.<ref>سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۴.</ref> همچنین باور به جدایی [[اسما و صفات|صفات خداوند]] از ذات او، شرک صفاتی<ref>کریمی، توحید از دیدگاه آیات و روایات (۲)، ۱۳۷۹ش، ص۵۴.</ref> و پرستش خدایی جز خدای یکتا، شرک در [[عبادت]] خوانده می‌شود.<ref>سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۶.</ref> | توحید در [[قرآن|قرآن کریم]] و فرهنگ اسلامی، در برابر [[شرک]] دانسته می‌شود و مبارزه با شرک، یکی از موضوعات اصلی در قرآن کریم است.<ref>سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۱.</ref> مسلمانان همانطور که به مراتب و درجاتی برای توحید معتقدند، برای شرک هم درجاتی برشمرده‌اند.<ref>سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۱.</ref> بر این اساس، باور به تعدد در ذات خداوند، شرک در ذات خوانده می‌شود،<ref>سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۲.</ref> و باور به اینکه جهان بیش از یک فاعل مستقل دارد، شرک در فعل یا شرک فاعلی است.<ref>سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۴.</ref> همچنین باور به جدایی [[اسما و صفات|صفات خداوند]] از ذات او، شرک صفاتی<ref>کریمی، توحید از دیدگاه آیات و روایات (۲)، ۱۳۷۹ش، ص۵۴.</ref> و پرستش خدایی جز خدای یکتا، شرک در [[عبادت]] خوانده می‌شود.<ref>سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۹۶.</ref> | ||
=== توحید ذاتی === | ===توحید ذاتی=== | ||
{{اصلی|توحید ذاتی}} | {{اصلی|توحید ذاتی}} | ||
توحید ذاتی نخستین مرتبه از مراتب توحید است<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۷۹.</ref> و یکی از معانی آن، اعتقاد به یگانه و بی‌همتا بودن [[خدا]] و مثل و مانند و جایگزین نداشتن اوست. آیه چهارم [[سوره اخلاص|سوره توحید]] (وَلَمْ یکُنْ لَه کُفُواً أحَدٌ)، به همین معنا دانسته شده است.<ref>سبحانی، گزیده سیمای عقاید شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۴.</ref> معنای دیگر [[توحید ذاتی]]، این است که ذات خداوند تعدّد و دوگانگی برنمی‌تابد و مثل و مانندی ندارد؛<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۷۹.</ref> چنانکه در آیه اول سوره توحید (قُل هُو الله أحَدٌ) آمده است.<ref>سبحانی، گزیده سیمای عقاید شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۴.</ref> | توحید ذاتی نخستین مرتبه از مراتب توحید است<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۷۹.</ref> و یکی از معانی آن، اعتقاد به یگانه و بی‌همتا بودن [[خدا]] و مثل و مانند و جایگزین نداشتن اوست. آیه چهارم [[سوره اخلاص|سوره توحید]] (وَلَمْ یکُنْ لَه کُفُواً أحَدٌ)، به همین معنا دانسته شده است.<ref>سبحانی، گزیده سیمای عقاید شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۴.</ref> معنای دیگر [[توحید ذاتی]]، این است که ذات خداوند تعدّد و دوگانگی برنمی‌تابد و مثل و مانندی ندارد؛<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۷۹.</ref> چنانکه در آیه اول سوره توحید (قُل هُو الله أحَدٌ) آمده است.<ref>سبحانی، گزیده سیمای عقاید شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۴.</ref> | ||
=== توحید صفاتی === | ===توحید صفاتی=== | ||
{{اصلی|توحید صفاتی}} | {{اصلی|توحید صفاتی}} | ||
توحید صفاتی به معنای یکی بودن ذات [[الله|الهی]] با صفات اوست. توحید صفاتی یعنی درک و شناسایی ذات حق به یگانگی عینی با صفات، و یگانگی صفات الهی با یکدیگر.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۱.</ref> به طور مثال، [[خدا]] عالم است، نه به این معنا که علم خدا به ذاتش اضافه شده است، بلکه به این معنا که خدا عین علم است؛ بر خلاف انسان که علم و قدرت، خارج از ذات اوست و به تدریج به او اضافه می‌شود.<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۸۷.</ref> صفات خدا، علاوه بر آنکه جدا از خدا نیستند، از یکدیگر هم جدا نیستند، یعنی علم [[خدا]] همان قدرت اوست و همه وجود خدا، همان علم و قدرت و دیگر صفات ذاتی اوست.<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۸۷.</ref>از نظر [[محمدتقی مصباح یزدی|مصباح یزدی]] توحید صفاتی در اصطلاح فیلسوفان و [[متکلم| متكلمان]]، آن است كه صفاتی مانند علم، حیات و قدرت كه به خدای متعال نسبت می‌دهیم، درواقع چیزی غیر از ذات خدا نیستند؛ همه آنها عین ذات و عین یكدیگرند. اختلافشان با ذات و با یكدیگر، تنها در مفهوم است.<ref>https://mesbahyazdi.ir/node/5512/درس-نهم-اقسام-توحید | توحید صفاتی به معنای یکی بودن ذات [[الله|الهی]] با صفات اوست. توحید صفاتی یعنی درک و شناسایی ذات حق به یگانگی عینی با صفات، و یگانگی صفات الهی با یکدیگر.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۱.</ref> به طور مثال، [[خدا]] عالم است، نه به این معنا که علم خدا به ذاتش اضافه شده است، بلکه به این معنا که خدا عین علم است؛ بر خلاف انسان که علم و قدرت، خارج از ذات اوست و به تدریج به او اضافه می‌شود.<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۸۷.</ref> صفات خدا، علاوه بر آنکه جدا از خدا نیستند، از یکدیگر هم جدا نیستند، یعنی علم [[خدا]] همان قدرت اوست و همه وجود خدا، همان علم و قدرت و دیگر صفات ذاتی اوست.<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۸۷.</ref>از نظر [[محمدتقی مصباح یزدی|مصباح یزدی]] توحید صفاتی در اصطلاح فیلسوفان و [[متکلم| متكلمان]]، آن است كه صفاتی مانند علم، حیات و قدرت كه به خدای متعال نسبت می‌دهیم، درواقع چیزی غیر از ذات خدا نیستند؛ همه آنها عین ذات و عین یكدیگرند. اختلافشان با ذات و با یكدیگر، تنها در مفهوم است.<ref>https://mesbahyazdi.ir/node/5512/درس-نهم-اقسام-توحید | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
[[قرآن|قرآن کریم]]، [[خدا|خداوند]] را از صفاتی که به او نسبت داده می‌شود، منزه دانسته است.<ref>سوره صافات، آیه ۱۸۰.</ref> [[امام صادق (ع)]]، در سخنی که [[ابوبصیر]] آن را نقل کرده، علم، شنوایی، بینایی و قدرت خدا را ذات او دانسته و تصریح کرده که خداوند، پیش از آنکه چیزی برای شنیدن و دیدن وجود داشته باشد، شنوا و بینا بوده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۱۰۷.</ref> | [[قرآن|قرآن کریم]]، [[خدا|خداوند]] را از صفاتی که به او نسبت داده می‌شود، منزه دانسته است.<ref>سوره صافات، آیه ۱۸۰.</ref> [[امام صادق (ع)]]، در سخنی که [[ابوبصیر]] آن را نقل کرده، علم، شنوایی، بینایی و قدرت خدا را ذات او دانسته و تصریح کرده که خداوند، پیش از آنکه چیزی برای شنیدن و دیدن وجود داشته باشد، شنوا و بینا بوده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۱۰۷.</ref> | ||
=== توحید افعالی === | ===توحید افعالی=== | ||
{{اصلی|توحید افعالی}} | {{اصلی|توحید افعالی}} | ||
توحید افعالی، یعنی [[خدا|خداوند]] همانطور که در ذات خود یگانه است، در افعال خود از جمله خالقیت، [[ربوبیت]]، مالکیت و حاکمیت تکوینی هم شریک ندارد.<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.</ref> لازمه اعتقاد به [[توحید افعالی]]، همچنین این است که سراسرِ جهان، فعل [[خدا|خداست]] و منشأ اصلی همه کارهای بندگان و مخلوقات، خداست.<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.</ref> موجودات عالم هم‌چنان‌که در ذات، استقلال ندارند و همه قائم به او هستند، و او به تعبیر [[قرآن]] «[[قیوم|قیّوم]]» همه عالم است، در مقام تأثیر و علّیت نیز استقلال ندارند. در نتیجه خداوند هم‌چنان‌که در ذات شریک ندارد، در فاعلیت نیز شریک ندارد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۳.</ref> | توحید افعالی، یعنی [[خدا|خداوند]] همانطور که در ذات خود یگانه است، در افعال خود از جمله خالقیت، [[ربوبیت]]، مالکیت و حاکمیت تکوینی هم شریک ندارد.<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.</ref> لازمه اعتقاد به [[توحید افعالی]]، همچنین این است که سراسرِ جهان، فعل [[خدا|خداست]] و منشأ اصلی همه کارهای بندگان و مخلوقات، خداست.<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.</ref> موجودات عالم هم‌چنان‌که در ذات، استقلال ندارند و همه قائم به او هستند، و او به تعبیر [[قرآن]] «[[قیوم|قیّوم]]» همه عالم است، در مقام تأثیر و علّیت نیز استقلال ندارند. در نتیجه خداوند هم‌چنان‌که در ذات شریک ندارد، در فاعلیت نیز شریک ندارد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۳.</ref> | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
قرآن کریم، خداوند را آفریننده همه چیز و او را یگانه قاهر خوانده است.<ref>سوره رعد، آیه ۱۶.</ref> [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] خداوند را تنها کسی دانسته که چیزی را از نیستی خلق کند و تنها کسی که موجودات را از هستی به نیستی منتقل می‌کند.<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۴۸.</ref> | قرآن کریم، خداوند را آفریننده همه چیز و او را یگانه قاهر خوانده است.<ref>سوره رعد، آیه ۱۶.</ref> [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] خداوند را تنها کسی دانسته که چیزی را از نیستی خلق کند و تنها کسی که موجودات را از هستی به نیستی منتقل می‌کند.<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۴۸.</ref> | ||
=== توحید عبادی === | ===توحید عبادی=== | ||
{{اصلی|توحید عبادی}} | {{اصلی|توحید عبادی}} | ||
توحید عبادی، یعنی اعتقاد به اینکه جز [[الله]] کسی سزاوار پرستش نیست و پرستش تنها مختص خداوند است.<ref>کریمی، مبداشناسی، ۱۳۸۷ش، ص۴۳.</ref> دعوت به پرستش خدای یگانه، بر اساس [[قرآن|قرآن کریم]]، برنامه اصلی تمام [[پیامبران|فرستادگان الهی]] بوده است.<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۱۱۴.</ref> | توحید عبادی، یعنی اعتقاد به اینکه جز [[الله]] کسی سزاوار پرستش نیست و پرستش تنها مختص خداوند است.<ref>کریمی، مبداشناسی، ۱۳۸۷ش، ص۴۳.</ref> دعوت به پرستش خدای یگانه، بر اساس [[قرآن|قرآن کریم]]، برنامه اصلی تمام [[پیامبران|فرستادگان الهی]] بوده است.<ref>کریمی، توحید از دیدگاه عقل و نقل، ۱۳۷۹ش، ص۱۱۴.</ref> | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
[[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم]] در سخنانی خطاب به مشرکان، از آنها پرسیده وقتی شما از مخلوقات الهی مجسمه می‌سازید و آنها را پرستش می‌کنید و برای او [[سجده]] می‌کنید، یا [[نماز]] به جای می‌آورید و صورت‌های‌تان را بر خاک می‌گذارید، چه چیزی برای پروردگار عالمیان باقی گذاشته‌اید؟<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۳۹۲ش، ج۴، ص۹۸۵.</ref> به تصریح پیامبر، از حقوق کسی که تعظیم و عبادت می‌شود، این است که با بندگانش یکسان قرار داده نشود.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۳۹۲ش، ج۴، ص۹۸۵.</ref> | [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم]] در سخنانی خطاب به مشرکان، از آنها پرسیده وقتی شما از مخلوقات الهی مجسمه می‌سازید و آنها را پرستش می‌کنید و برای او [[سجده]] می‌کنید، یا [[نماز]] به جای می‌آورید و صورت‌های‌تان را بر خاک می‌گذارید، چه چیزی برای پروردگار عالمیان باقی گذاشته‌اید؟<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۳۹۲ش، ج۴، ص۹۸۵.</ref> به تصریح پیامبر، از حقوق کسی که تعظیم و عبادت می‌شود، این است که با بندگانش یکسان قرار داده نشود.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۳۹۲ش، ج۴، ص۹۸۵.</ref> | ||
== ادله توحید == | ==ادله توحید== | ||
{{اصلی|براهین توحید}} | {{اصلی|براهین توحید}} | ||
در [[قرآن|قرآن کریم]]، روایات [[چهارده معصوم|معصومان]] و آثار فیلسوفان و متکلمان اسلامی، ادله‌ای برای اثبات توحید [[خدا|خداوند]] ذکر شده است. برخی از این برهان‌ها عبارتند از: | در [[قرآن|قرآن کریم]]، روایات [[چهارده معصوم|معصومان]] و آثار فیلسوفان و متکلمان اسلامی، ادله‌ای برای اثبات توحید [[خدا|خداوند]] ذکر شده است. برخی از این برهان‌ها عبارتند از: | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
#اراده هیچ کدام تحقق نیابد: این فرض نشان‌دهنده عجز و ناتوانی هر دو خداست. | #اراده هیچ کدام تحقق نیابد: این فرض نشان‌دهنده عجز و ناتوانی هر دو خداست. | ||
#اراده یکی از آن دو تحقق یابد: در این صورت، روشن می‌شود که یکی از آن دو عاجز و ناتوان هستند و دیگری خدای حقیقی است.<ref>یثربی، تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۵۰۴.</ref> | #اراده یکی از آن دو تحقق یابد: در این صورت، روشن می‌شود که یکی از آن دو عاجز و ناتوان هستند و دیگری خدای حقیقی است.<ref>یثربی، تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۵۰۴.</ref> | ||
*[[برهان ترکیب]]، از برهان‌های فلسفه اسلامی، مبتنی بر اثبات توحید از راه رد مرکب بودن خداست. بر این اساس، لازمه اعتقاد به دو خدا، باور به مرکب بودن و تشکیل واجب الوجود از دو واجب است، و چون هر موجود مرکبی نیازمند عاملی است که آن ترکیب را پدید آورده، پس وجود مرکب نمی‌تواند واجب الوجود باشد و باید بسیط باشد تا بتواند واجب الوجود باشد؛ بنابراین مرکب بودن مغایر با واجب الوجود بودن است و در نتیجه، واجب الوجود فقط می‌تواند واحد باشد.<ref>یثربی، تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۵۰۸-۵۰۹.</ref> | *[[برهان ترکیب]]، از برهان‌های فلسفه اسلامی، مبتنی بر اثبات توحید از راه رد مرکب بودن خداست. بر این اساس، لازمه اعتقاد به دو خدا، باور به مرکب بودن و تشکیل واجب الوجود از دو واجب است، و چون هر موجود مرکبی نیازمند عاملی است که آن ترکیب را پدید آورده، پس وجود مرکب نمی‌تواند واجب الوجود باشد و باید بسیط باشد تا بتواند واجب الوجود باشد؛ بنابراین مرکب بودن مغایر با واجب الوجود بودن است و در نتیجه، واجب الوجود فقط می‌تواند واحد باشد.<ref>یثربی، تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۵۰۸-۵۰۹.</ref> | ||
علاوه بر موارد پیش‌گفته، برهان‌هایی از جمله [[برهان تعین]]، [[برهان امتناع کثرت]]، [[برهان مقدورات]]، و [[برهان بعثت انبیاء]]، در فلسفه و کلام اسلامی ذکر شده است.<ref>یثربی، تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۵۰۶-۵۱۵.</ref> [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در [[نامه امام علی به امام حسن|نامه‌ای]] به [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]]، یکی از ادله اثبات یکی بودن خداوند را بیان کرده و تصریح کرده که اگر خداوند شریکی داشت، رسولان او به سوی بندگان می‌آمدند.<ref>نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، نامه ۳۱، ص۳۹۶.</ref> متکلمان مسلمان، این برهان را با عنوان برهان بعثت انبیاء در آثار خود ذکر کرده‌اند.<ref>یثربی، تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۵۱۳-۵۱۴.</ref> | علاوه بر موارد پیش‌گفته، برهان‌هایی از جمله [[برهان تعین]]، [[برهان امتناع کثرت]]، [[برهان مقدورات]]، و [[برهان بعثت انبیاء]]، در فلسفه و کلام اسلامی ذکر شده است.<ref>یثربی، تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۵۰۶-۵۱۵.</ref> [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در [[نامه امام علی به امام حسن|نامه‌ای]] به [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]]، یکی از ادله اثبات یکی بودن خداوند را بیان کرده و تصریح کرده که اگر خداوند شریکی داشت، رسولان او به سوی بندگان می‌آمدند.<ref>نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، نامه ۳۱، ص۳۹۶.</ref> متکلمان مسلمان، این برهان را با عنوان برهان بعثت انبیاء در آثار خود ذکر کرده‌اند.<ref>یثربی، تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۵۱۳-۵۱۴.</ref> | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۶: | ||
*[[الرسائل التوحیدیة]]، اثر [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، حاوی چهار مقاله درباره توحید ذاتی، اسماء و افعال الهی و همچنین واسطه‌های میان خدا و عالم طبیعت است.<ref>نگاه کنید به: الطباطبایی، الرسائل التوحیدیة، ۱۴۱۹ق.</ref> این کتاب همچنین سه مقاله درباره انسان قبل از دنیا، در دنیا و بعد از دنیا دارد.<ref>نگاه کنید به: الطباطبایی، الرسائل التوحیدیة، ۱۴۱۹ق.</ref> الرسائل التوحیدیة در سال ۱۳۶۱ق به زبان عربی نوشته شده<ref>نگاه کنید به: الطباطبایی، الرسائل التوحیدیة، ۱۴۱۹ق، ص۱۹.</ref> و در سال ۱۳۷۰ش، با ترجمه و تحقیق علی شیروانی در ایران چاپ شده است.<ref>نگاه کنید به: طباطبایی، رسائل توحیدی، ۱۳۷۰ش، ص۹-۱۱.</ref> | *[[الرسائل التوحیدیة]]، اثر [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، حاوی چهار مقاله درباره توحید ذاتی، اسماء و افعال الهی و همچنین واسطه‌های میان خدا و عالم طبیعت است.<ref>نگاه کنید به: الطباطبایی، الرسائل التوحیدیة، ۱۴۱۹ق.</ref> این کتاب همچنین سه مقاله درباره انسان قبل از دنیا، در دنیا و بعد از دنیا دارد.<ref>نگاه کنید به: الطباطبایی، الرسائل التوحیدیة، ۱۴۱۹ق.</ref> الرسائل التوحیدیة در سال ۱۳۶۱ق به زبان عربی نوشته شده<ref>نگاه کنید به: الطباطبایی، الرسائل التوحیدیة، ۱۴۱۹ق، ص۱۹.</ref> و در سال ۱۳۷۰ش، با ترجمه و تحقیق علی شیروانی در ایران چاپ شده است.<ref>نگاه کنید به: طباطبایی، رسائل توحیدی، ۱۳۷۰ش، ص۹-۱۱.</ref> | ||
*توحید، حاوی متن پیاده‌شده ۱۷ سخنرانی از [[مرتضی مطهری]] است که در سال‌های ۱۳۴۶-۴۷ شمسی ایراد شده<ref>مطهری، توحید، ۱۳۸۷ش، ص۹.</ref> و ۳۴۶ صفحه است. بخش عمده‌ای از این کتاب، حاوی پاسخ به شبهاتی درباره رابطه توحید با [[نظریه تکامل]] و همچنین مسئله شرّ است.<ref>نگاه کنید به مطهری، توحید، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۱-۲۵۰.</ref> | *توحید، حاوی متن پیاده‌شده ۱۷ سخنرانی از [[مرتضی مطهری]] است که در سال‌های ۱۳۴۶-۴۷ شمسی ایراد شده<ref>مطهری، توحید، ۱۳۸۷ش، ص۹.</ref> و ۳۴۶ صفحه است. بخش عمده‌ای از این کتاب، حاوی پاسخ به شبهاتی درباره رابطه توحید با [[نظریه تکامل]] و همچنین مسئله شرّ است.<ref>نگاه کنید به مطهری، توحید، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۱-۲۵۰.</ref> | ||
* [[التوحید و الشرک فی القرآن الکریم]]، اثر [[جعفر سبحانی]]. نویسنده در این کتاب که داری چهار فصل است، پس از بیان مراتب هفتگانه توحید و تعریف [[عبادت]]، به عقاید [[وهابیت|وهابیون]] و معیارهای آنان در توحید و [[شرک]] پرداخته است. از آیت الله سبحانی کتاب دیگری با عنوان [[بحوث قرآنیة فی التوحید و الشرک]] به زبان عربی منتشر شده است که مباحث آن نیز پیرامون توحید و شرک و شبهات وهابیون است. بیشتر مباحث کتاب (سه فصل از پنج فصل آن) نیز درباره [[توحید عبادی|توحید در عبادت]] است.<ref>سبحانی تبریزی، مرزهای توحید و شرک، ۱۳۸۰ش، ص۸.</ref> این کتاب توسط مهدی عزیزان با عنوان [[مرزهای توحید و شرک در قرآن کریم]] به فارسی ترجمه و توسط [[نشر مشعر]] منتشر شده است.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/458 «مرزهای توحید و شرک در قرآن کریم»، کتابخانه تخصصی حج.]</ref> | *[[التوحید و الشرک فی القرآن الکریم]]، اثر [[جعفر سبحانی]]. نویسنده در این کتاب که داری چهار فصل است، پس از بیان مراتب هفتگانه توحید و تعریف [[عبادت]]، به عقاید [[وهابیت|وهابیون]] و معیارهای آنان در توحید و [[شرک]] پرداخته است. از آیت الله سبحانی کتاب دیگری با عنوان [[بحوث قرآنیة فی التوحید و الشرک]] به زبان عربی منتشر شده است که مباحث آن نیز پیرامون توحید و شرک و شبهات وهابیون است. بیشتر مباحث کتاب (سه فصل از پنج فصل آن) نیز درباره [[توحید عبادی|توحید در عبادت]] است.<ref>سبحانی تبریزی، مرزهای توحید و شرک، ۱۳۸۰ش، ص۸.</ref> این کتاب توسط مهدی عزیزان با عنوان [[مرزهای توحید و شرک در قرآن کریم]] به فارسی ترجمه و توسط [[نشر مشعر]] منتشر شده است.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/458 «مرزهای توحید و شرک در قرآن کریم»، کتابخانه تخصصی حج.]</ref> | ||
*[[توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت (کتاب)|توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت]]، نوشته احمد عابدی، به گفته نویسنده، پاسخی است به ادعاهای کتاب «أصول مذهب الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة»، نوشته [[ناصر القفاری]]، دانش‌آموخته دانشگاه اسلامی محمد بن سعود عربستان.<ref>عابدی، توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت، نشر مشعر، ص۱۵-۱۶.</ref> احمد عابدی در این کتاب، توحید در الوهیت، [[توحید ربوبی|توحید در ربوبیت]]، توحید در اسماء و صفات و سرانجام [[ایمان]] و ارکان آن را از دیدگاه شیعه توضیح می‌دهد و ضمن تلاش برای نشان دادن برتری عقاید شیعه بر عقاید وهابیان درباره توحید، به نقد رویکرد ناصر القفاری در کتابش پرداخته است.<ref>عابدی، توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت، نشر مشعر، ص۱۵-۱۶.</ref> ترجمه این کتاب در سال ۱۴۳۴ق به زبان عربی و با عنوان «التوحید و الشرک عند الشیعه و الوهابیة» منتشر شده است.<ref>نگاه کنید به: عابدی، التوحید و الشرک عند الشیعة و الوهابیة، ۱۴۳۴ق.</ref> | *[[توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت (کتاب)|توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت]]، نوشته احمد عابدی، به گفته نویسنده، پاسخی است به ادعاهای کتاب «أصول مذهب الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة»، نوشته [[ناصر القفاری]]، دانش‌آموخته دانشگاه اسلامی محمد بن سعود عربستان.<ref>عابدی، توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت، نشر مشعر، ص۱۵-۱۶.</ref> احمد عابدی در این کتاب، توحید در الوهیت، [[توحید ربوبی|توحید در ربوبیت]]، توحید در اسماء و صفات و سرانجام [[ایمان]] و ارکان آن را از دیدگاه شیعه توضیح می‌دهد و ضمن تلاش برای نشان دادن برتری عقاید شیعه بر عقاید وهابیان درباره توحید، به نقد رویکرد ناصر القفاری در کتابش پرداخته است.<ref>عابدی، توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت، نشر مشعر، ص۱۵-۱۶.</ref> ترجمه این کتاب در سال ۱۴۳۴ق به زبان عربی و با عنوان «التوحید و الشرک عند الشیعه و الوهابیة» منتشر شده است.<ref>نگاه کنید به: عابدی، التوحید و الشرک عند الشیعة و الوهابیة، ۱۴۳۴ق.</ref> | ||
| خط ۱۰۰: | خط ۱۰۰: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
*قرآن کریم. | *قرآن کریم. | ||
| خط ۱۴۷: | خط ۱۴۷: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | ==پیوند به بیرون== | ||
* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/224465/%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF مقاله توحید در دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | *[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224465/%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF مقاله توحید در دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | ||
* [http://rch.ac.ir/article/Details?id=10573 مقاله توحید در دانشنامه جهان اسلام] | *[http://rch.ac.ir/article/Details?id=10573 مقاله توحید در دانشنامه جهان اسلام] | ||
{{خداشناسی}} | {{خداشناسی}} | ||
{{کلام اسلامی}} | {{کلام اسلامی}} | ||