Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۲۱۵
ویرایش
بهشت: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{معاد-عمودی}} | {{معاد-عمودی}} | ||
'''بهشت''' یا '''جنت'''، جایگاهی در جهان [[آخرت]] که بندگان درستکار و سعادتمند در آن ساکن و از نعمت‌های الهی برخوردار می‌شوند. محل سکونت | '''بهشت''' یا '''جنت'''، جایگاهی در جهان [[آخرت]] که بندگان درستکار و سعادتمند در آن ساکن و از نعمت‌های الهی برخوردار می‌شوند. محل سکونت [[آدم (پیامبر)| حضرت آدم]] و [[حوا]]، پیش از [[هبوط]] به زمین نیز [[بهشت آدم]] خوانده شده است. | ||
بیش از دویست [[آیه]] در [[قرآن]] و همچنین بسیاری از روایات [[چهارده معصوم|معصومان]]، درباره بهشت و ویژگی‌های آن است؛ ویژگی‌هایی مانند اندازه و گستره و مکان، تعداد بهشت‌ها، انواع نعمت‌ها، اوصاف ثبوتی و سلبی نعمت‌ها و اشیای موجود در بهشت، غرض از آفرینش، ویژگی‌های بهشتیان، صفات و کارهایی که انسان‌ها را شایسته بهشت می‌کند، محرومان از بهشت و روابط ساکنان بهشت با یکدیگر. | بیش از دویست [[آیه]] در [[قرآن]] و همچنین بسیاری از روایات [[چهارده معصوم|معصومان]]، درباره بهشت و ویژگی‌های آن است؛ ویژگی‌هایی مانند اندازه و گستره و مکان، تعداد بهشت‌ها، انواع نعمت‌ها، اوصاف ثبوتی و سلبی نعمت‌ها و اشیای موجود در بهشت، غرض از آفرینش، ویژگی‌های بهشتیان، صفات و کارهایی که انسان‌ها را شایسته بهشت می‌کند، محرومان از بهشت و روابط ساکنان بهشت با یکدیگر. | ||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
==مفهوم و واژه‌های مرتبط== | ==مفهوم و واژه‌های مرتبط== | ||
بهشت، جایگاهی در [[آخرت|جهان آخرت]] که بندگان درستکار و سعادتمند در آن ساکن شده و از نعمت‌های الهی برخوردار می‌شوند.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | بهشت، جایگاهی در [[آخرت|جهان آخرت]] که بندگان درستکار و سعادتمند در آن ساکن شده و از نعمت‌های الهی برخوردار می‌شوند.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۱، ذیل مدخل جنت.</ref> در قرآن کریم، واژه جنت (= بهشت) در معانی متفاوتی به کار رفته‌است؛ مفسران بر اساس عبارت «جنتان» که در آیه ۴۶ سوره الرحمن آمده، و همچنین با بهره‌گیری از تفاسیر موجود در روایات اهل بیت، چهار احتمال درباره «جنتان» (دو بهشت) داده‌اند که بر اساس این آیه، به اهل اخلاص و خضوع اختصاص دارد: | ||
# یک بهشت روحانی و یک بهشت جسمانی؛ یکی برای انسان‌ها و دیگری برای جنّیان؛ یکی به‌مثابه پاداش فرمانبری، و دیگری به‌مثابه پاداش ترک نافرمانی. | # یک بهشت روحانی و یک بهشت جسمانی؛ یکی برای انسان‌ها و دیگری برای جنّیان؛ یکی به‌مثابه پاداش فرمانبری، و دیگری به‌مثابه پاداش ترک نافرمانی. | ||
# یک بهشت پاداش و یک بهشت ناشی از فضل الهی.<ref>رجوع کنید به طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره الرحمن، آیه ۴۶.</ref>{{یاد|این احتمال را ممکن است از آیه۳۵سوره ق | # یک بهشت پاداش و یک بهشت ناشی از فضل الهی.<ref>رجوع کنید به طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره الرحمن، آیه ۴۶.</ref>{{یاد|این احتمال را ممکن است از آیه۳۵سوره ق لَهُمْ ما یشاؤُنَ فِیها وَلَدَینا مَزِیدٌ ترجمه:هر چه بخواهند در آنجا برای آنها هست، و نزد ما نعمت‌های بیشتری است (که به فکر هیچ کس نمی‌رسد)برداشت کرد. }} | ||
# دو بهشت متمایز به اعتبار نوع مصالح بِنا؛ یعنی طلا و نقره. | # دو بهشت متمایز به اعتبار نوع مصالح بِنا؛ یعنی طلا و نقره. | ||
# دو بهشت به اعتبار تفاوت کارکرد؛ با نگاه به تعبیر «جنّات عدن» و «جنت» یا «جنات» که بارها در قران کریم تکرار شده‌است. <ref>رجوع کنید به محمد فؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، ۱۳۹۷ق، ذیل «عدن» و «ن ع م».</ref> | # دو بهشت به اعتبار تفاوت کارکرد؛ با نگاه به تعبیر «جنّات عدن» و «جنت» یا «جنات» که بارها در قران کریم تکرار شده‌است.<ref>رجوع کنید به محمد فؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، ۱۳۹۷ق، ذیل «عدن» و «ن ع م».</ref> | ||
در آیه ۶۲ سوره الرحمن، دو نوع بهشت با تعبیر «مِنْ دونِهِما» معرفی شده و بیشتر مفسران، مراد از این دو تعبیر را فروتر بودن آن از حیث مرتبه و مزایا دانسته‌اند. برخی دیگر، پایین‌تر بودن را مکانی تفسیر کرده‌اند.<ref>طبرسی، تفسیر مجمع البیان؛ طبری، تفسیر طبری؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره الرحمن، آیات ۴۶ و ۶۲.</ref> | در آیه ۶۲ سوره الرحمن، دو نوع بهشت با تعبیر «مِنْ دونِهِما» معرفی شده و بیشتر مفسران، مراد از این دو تعبیر را فروتر بودن آن از حیث مرتبه و مزایا دانسته‌اند. برخی دیگر، پایین‌تر بودن را مکانی تفسیر کرده‌اند.<ref>طبرسی، تفسیر مجمع البیان؛ طبری، تفسیر طبری؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره الرحمن، آیات ۴۶ و ۶۲.</ref> | ||
===سایر تعبیرات=== | ===سایر تعبیرات=== | ||
بیش از دویست [[آیه]] از [[قرآن کریم]]، و بسیاری از روایات نقل شده از معصومین، درباره بهشت است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | بیش از دویست [[آیه]] از [[قرآن کریم]]، و بسیاری از روایات نقل شده از معصومین، درباره بهشت است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۳، ذیل مدخل جنت.</ref><ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۹، ذیل مدخل جنت.</ref> مضامین آیات مرتبط با بهشت در قرآن کریم عبارت است از: بیان اوصاف و ویژگی‌های بهشت، مشخصات اصلی، اندازه، گستره و نوع مکان، انواع نعمت‌ها، اوصاف ثبوتی و سلبی نعمت‌ها، غرض از آفرینش بهشت، صفات و ویژگی‌هایی که انسان‌ها را شایسته بهشت می‌کند، ویژگی‌های محرومان از بهشت، و سرانجام، مناسبات و روابط ساکنان بهشت با یکدیگر.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۴، ذیل مدخل جنت.</ref> در قرآن کریم، در کنار تأکید بر پایان یافتن جهان و وقوع [[قیامت]] و ادامه زندگی انسان‌ها در عالمی دیگر، از جای زندگی بهشتیان با تعبیرات گوناگون یاد شده‌است: | ||
{{ستون-شروع|۲}} | {{ستون-شروع|۲}} | ||
#جنت (و جمع آن جنات): بیش از صد بار،<ref>رجوع کنید به محمد فؤاد عبدالباقی، ذیل «ج ن ن»</ref> که گاه به واژه‌ای اضافه یا با صفتی قرین شده‌است؛ مانند جنّة الخلد، جنّة نعیم، جنة النعیم، جنّات النعیم، جنّة المأوی، جنّات المأوی، جنّاتُ عدن، و جنّات الفردوس. | #جنت (و جمع آن جنات): بیش از صد بار،<ref>رجوع کنید به محمد فؤاد عبدالباقی، ذیل «ج ن ن»</ref> که گاه به واژه‌ای اضافه یا با صفتی قرین شده‌است؛ مانند جنّة الخلد، جنّة نعیم، جنة النعیم، جنّات النعیم، جنّة المأوی، جنّات المأوی، جنّاتُ عدن، و جنّات الفردوس. | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
#مقعدِ صدق: در [[سوره قمر]]، آیه ۵۵. | #مقعدِ صدق: در [[سوره قمر]]، آیه ۵۵. | ||
#علّیین/ علّیون: در [[سوره مطففین]]، آیه ۱۸ و ۱۹. | #علّیین/ علّیون: در [[سوره مطففین]]، آیه ۱۸ و ۱۹. | ||
#حُسنی: در [[سوره یونس]]، آیه ۲۶ و چند آیه دیگر.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | #حُسنی: در [[سوره یونس]]، آیه ۲۶ و چند آیه دیگر.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۴، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
'''معانی و تعابیر مختلف بهشت در قرآن'''{{سخ}}[[جنات عدن]]، به بالاترین درجه بهشت، بهشت اختصاصی مقربان، جایگاه پیامبران و [[امامان شیعه|امامان]]، [[شهید|شهدا]] و پاداش صالحان و صدیقین گفته می‌شود که چنان متعالی است که نه چشمی آن را دیده و نه به قلب کسی خطور کرده.<ref>رجوع کنید به طبری، تفسیر طبری؛ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ذیل سوریه توبه، آیه ۷۲.</ref> با این حال، برخی دیگر با استناد به کاربرد این کلمه در قالب جمع، گفته‌اند که عَدْن به معنای اقامتگاه، و وصف عمومی جنّت است.<ref>طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره توبه، آیه ۷۲.</ref> برخی مفسران معتقدند که [[بهشت فردوس|جنة الفردوس]] زیباترین، بلندترین و خالص‌ترین مرتبۀ بهشت است. به بیان برخی مفسران، فردوس از چنان جایگاه رفیعی برخوردار است که بالاتر از آن فقط [[عرش|عرش الهی]] قرار دارد.<ref>ابوالفتح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۱۳، ص۴۷؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۶، ص۲۹.</ref> برخی نیز با استناد به آیه ۱۹ [[سوره سجده]]، مراد از [[جنة المأوی]] را بهشت آخرت دانسته‌اند<ref>قرشی بنایی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۴۷.</ref> و برخی معتقدند این بهشت در آسمان ششم است.<ref>مجلسی، آسمان و جهان، ۱۳۵۱ش، ج۲، ص۴۹.</ref> [[دار السلام]]، یکی از تعبیرات ناظر به بهشت، و یکی از اوصاف آن خوانده شده‌است؛ به باور برخی مفسران، از آنجا که [[سلام (نام خداوند)|سلام]] از نام‌های [[خدا]] است، پس دارالسّلام یعنی خانه خدا و این، تعبیری است برای بیان شرافت و ارجمندی بهشت.<ref>ابونُعَیم اصفهانی، صفة الجنة، ج ۱، | '''معانی و تعابیر مختلف بهشت در قرآن'''{{سخ}}[[جنات عدن]]، به بالاترین درجه بهشت، بهشت اختصاصی مقربان، جایگاه پیامبران و [[امامان شیعه|امامان]]، [[شهید|شهدا]] و پاداش صالحان و صدیقین گفته می‌شود که چنان متعالی است که نه چشمی آن را دیده و نه به قلب کسی خطور کرده.<ref>رجوع کنید به طبری، تفسیر طبری؛ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ذیل سوریه توبه، آیه ۷۲.</ref> با این حال، برخی دیگر با استناد به کاربرد این کلمه در قالب جمع، گفته‌اند که عَدْن به معنای اقامتگاه، و وصف عمومی جنّت است.<ref>طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره توبه، آیه ۷۲.</ref> برخی مفسران معتقدند که [[بهشت فردوس|جنة الفردوس]] زیباترین، بلندترین و خالص‌ترین مرتبۀ بهشت است. به بیان برخی مفسران، فردوس از چنان جایگاه رفیعی برخوردار است که بالاتر از آن فقط [[عرش|عرش الهی]] قرار دارد.<ref>ابوالفتح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۱۳، ص۴۷؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۶، ص۲۹.</ref> برخی نیز با استناد به آیه ۱۹ [[سوره سجده]]، مراد از [[جنة المأوی]] را بهشت آخرت دانسته‌اند<ref>قرشی بنایی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۴۷.</ref> و برخی معتقدند این بهشت در آسمان ششم است.<ref>مجلسی، آسمان و جهان، ۱۳۵۱ش، ج۲، ص۴۹.</ref> [[دار السلام]]، یکی از تعبیرات ناظر به بهشت، و یکی از اوصاف آن خوانده شده‌است؛ به باور برخی مفسران، از آنجا که [[سلام (نام خداوند)|سلام]] از نام‌های [[خدا]] است، پس دارالسّلام یعنی خانه خدا و این، تعبیری است برای بیان شرافت و ارجمندی بهشت.<ref>ابونُعَیم اصفهانی، صفة الجنة، ج ۱، ص۳۴؛ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ذیل سوره انعام، آیه ۱۲۷.</ref> | ||
در مقابل، برخی از مفسران سعی می‌کنند این نامها تعبیرات مختلفی از یک حققت واحد بدانند. از [[ابن عباس]] نقل شده که هر یک از تعبیرات [[جنة المأوی|جنّة المأوی]]، جنّة النعیم، دارالخلد یا [[جنة الخلد]]، دارالسّلام، [[بهشت فردوس|جنّة الفردوس]]، [[جنات عدن|جنّة عدْن]] و دارالجلال، به یک بهشت خاص اشاره دارد.<ref>رجوع کنید به قرطبی، التذکرة فی احوال الموتی و امور الاخرة، ۱۴۱۰ق، ج ۲، | در مقابل، برخی از مفسران سعی می‌کنند این نامها تعبیرات مختلفی از یک حققت واحد بدانند. از [[ابن عباس]] نقل شده که هر یک از تعبیرات [[جنة المأوی|جنّة المأوی]]، جنّة النعیم، دارالخلد یا [[جنة الخلد]]، دارالسّلام، [[بهشت فردوس|جنّة الفردوس]]، [[جنات عدن|جنّة عدْن]] و دارالجلال، به یک بهشت خاص اشاره دارد.<ref>رجوع کنید به قرطبی، التذکرة فی احوال الموتی و امور الاخرة، ۱۴۱۰ق، ج ۲، ص۱۷۵؛ بحرانی، معالم الزلفی فی معارف النشأه الاولی و الاخری، ۱۳۸۲ش، ج ۳، ص۱۶۹، با این تفاوت که به جای دارالجلال، جنّه النور آورده‌است.</ref> [[محمدباقر مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)|بحارالانوار]]،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، «باب الجنة و نعیمها»، صص ۷۱-۱۱۶.</ref> بنا به روش خود در این جامع حدیثی، ابتدا آیات مرتبط با موضوع جنّت (حدود ۲۷۵ آیه) را به ترتیب سوره‌ها، درج و تفسیر آنها را، به طور عمده از [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]]، [[فخر رازی]] و [[بیضاوی]] نقل کرده‌است. برخی از محققان برای بهشت سه درجه و رتبه کلی قائل شده‌اند که عبارتند از:۱- جنّت اعمال، که برای صاحبان عمل صالح است.۲- جنّت صفات، که برای صاحبان ملکات و صفات نیکوست. اینها مرتبۀ قبل را هم دارند.۳- جنّت ذات، که برای صاحبان ذات‌های مطهّر و پاک می‌باشد. اینها دو مرتبۀ قبل را دارا می‌باشند. جنّت ذات، همان مقام فناء فی الله و لقاء الله می‌باشد. این بهشت را مراتبی است که اوج آن برای رسول الله(ص) و اهل بیت بزرگوارش می‌باشد؛ و مرتبۀ پایین آن برای برخی اولیاء الهی است. [[محی الدین عربی]] بهشت را به بهشت حسی و معنوی تقسیم کرده و بهشت معنوی را محصول فرح الهی دانسته است و بهشت محسوس را مانند جسم و بهشت معنوی را مانند روح برای آن دانسته است.<ref>محی الدین، فتوحات، الناشر | ||
موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ج۱، ص۳۱۷.</ref>برخی از محققان «جنتی» در آیه ۳۰ سوره فجر( | موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ج۱، ص۳۱۷.</ref>برخی از محققان «جنتی» در آیه ۳۰ سوره فجر(وَادْخُلِی جَنَّتِی) را همان جنت ذات دانسته‌اند.<ref>http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_85794/کتاب/معاد_از_دیدگاه_امام_خمینی_س_/جنّت_خداوند | ||
</ref> | </ref> | ||
'''معانی و تعابیر مختلف بهشت در روایات'''{{سخ}}در برخی احادیث نقل شده از معصومان، قرآن اسامی بهشت را توضیح داده‌است؛ از جمله: | '''معانی و تعابیر مختلف بهشت در روایات'''{{سخ}}در برخی احادیث نقل شده از معصومان، قرآن اسامی بهشت را توضیح داده‌است؛ از جمله: | ||
#جنة المأوی، در حدیثی نبوی، نام رودی در بهشت معرفی شده و جنّت عدْن و جنّت فردوس، نام دو بهشت در میانه دو بهشت دیگر دانسته شده‌است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، | #جنة المأوی، در حدیثی نبوی، نام رودی در بهشت معرفی شده و جنّت عدْن و جنّت فردوس، نام دو بهشت در میانه دو بهشت دیگر دانسته شده‌است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، ص۱۱۷ و ۱۹۶.</ref> | ||
#در حدیثی از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر (ع)]] آمده‌است که قرآن از چهار جنّت عَدْن، فردوس، نعیم، و مأوی نام برده که شمار زیادی بهشت، در اطراف این چهار مورد قرار گرفته‌است.<ref>رجوع کنید به بحرانی، معالم الزلفی فی معارف النشأه الاولی و الاخری، ۱۳۸۲ش، ج ۳، | #در حدیثی از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] آمده‌است که قرآن از چهار جنّت عَدْن، فردوس، نعیم، و مأوی نام برده که شمار زیادی بهشت، در اطراف این چهار مورد قرار گرفته‌است.<ref>رجوع کنید به بحرانی، معالم الزلفی فی معارف النشأه الاولی و الاخری، ۱۳۸۲ش، ج ۳، ص۸۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، ص۱۶۱.</ref> | ||
#در حدیثی که [[سعید بن جناح|سُعید بن جناح]] از امام باقر (ع) روایت کرده، آیه ۴۶ و ۶۲ [[سوره الرحمن]]، شاهدی بر وجود چهار بهشت ذکر شده‌است؛ با این توضیح که دو بهشت ذکر شده در آیه نخست، یکی حاصل ترک [[گناه]] و دیگری ثمره «خدا را مراقب خویش دیدن» (خافَ مقامَ ربّه) و برای مقربان است و دو بهشت ذکر شده در آیه ۶۲ سوره الرحمن (نعیم و مأوی) برای [[اصحاب یمین]] است و از حیث مزایا، نه از لحاظ قرب، فروتر است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۲۱۸ </ref> | #در حدیثی که [[سعید بن جناح|سُعید بن جناح]] از امام باقر(ع) روایت کرده، آیه ۴۶ و ۶۲ [[سوره الرحمن]]، شاهدی بر وجود چهار بهشت ذکر شده‌است؛ با این توضیح که دو بهشت ذکر شده در آیه نخست، یکی حاصل ترک [[گناه]] و دیگری ثمره «خدا را مراقب خویش دیدن» (خافَ مقامَ ربّه) و برای مقربان است و دو بهشت ذکر شده در آیه ۶۲ سوره الرحمن (نعیم و مأوی) برای [[اصحاب یمین]] است و از حیث مزایا، نه از لحاظ قرب، فروتر است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۲۱۸ </ref> | ||
#در حدیث نقل شده از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، آیه ۶۲ سوره الرحمن، دلیل وجود بهشت‌های متعدد، و همچنین تعبیر «درجات»، حاکی از تفاوت مراتب اهل بهشت دانسته شده‌است.<ref>رجوع کنید به طبرسی، ذیل رحمن: ۶۲؛ با اندکی تفاوت در مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۹۸.</ref> | #در حدیث نقل شده از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، آیه ۶۲ سوره الرحمن، دلیل وجود بهشت‌های متعدد، و همچنین تعبیر «درجات»، حاکی از تفاوت مراتب اهل بهشت دانسته شده‌است.<ref>رجوع کنید به طبرسی، ذیل رحمن: ۶۲؛ با اندکی تفاوت در مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۹۸.</ref> | ||
#بنابر مضمون برخی احادیث شیعه و سنی، یکی از بهشت‌ها را خدا به دست خود ساخته و نهال درختانش را نشانده‌است؛ دیدنی‌های آن را هیچ کس ندیده و هیچ کس از نعمت‌های آن مطلع نیست. مفسران، آیه ۱۷ سوره سجده را اشاره‌ای به این بهشت دانسته‌اند. در حدیثی از امام صادق (ع)، ابتدا از «تجلی» خدا بر اهل بهشت سخن به میان آمده و در پایان، به این جنّت خاص اشاره شده‌است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref> در بسیاری از آثار حدیثی شیعه و اهل سنت، احادیثی مبنی بر وجود بهشتی که نعمت‌هایی فراتر از تصور انسان دارد، ذکر شده‌است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به بغوی، مصابیح السنة، ۱۴۰۷ق، ج ۳، | #بنابر مضمون برخی احادیث شیعه و سنی، یکی از بهشت‌ها را خدا به دست خود ساخته و نهال درختانش را نشانده‌است؛ دیدنی‌های آن را هیچ کس ندیده و هیچ کس از نعمت‌های آن مطلع نیست. مفسران، آیه ۱۷ سوره سجده را اشاره‌ای به این بهشت دانسته‌اند. در حدیثی از امام صادق(ع)، ابتدا از «تجلی» خدا بر اهل بهشت سخن به میان آمده و در پایان، به این جنّت خاص اشاره شده‌است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref> در بسیاری از آثار حدیثی شیعه و اهل سنت، احادیثی مبنی بر وجود بهشتی که نعمت‌هایی فراتر از تصور انسان دارد، ذکر شده‌است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به بغوی، مصابیح السنة، ۱۴۰۷ق، ج ۳، ص۵۵۵؛ منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ۱۴۰۷ق، ج ۴، ص۵۰۲-۵۰۶؛ ابن قیم جوزیه، حادی الارواح الی بلاد الافراح، ۱۴۰۹ق، ص۳۰۸-۳۱۱، ۳۱۹-۳۲۵.</ref> | ||
==اوصاف و ویژگی‌ها== | ==اوصاف و ویژگی‌ها== | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
وسعت بهشت، در آیه ۱۳۳ [[سوره آل‌عمران|سوره آل عمران]]، به پهنای آسمان‌ها و زمین، و در آیه ۲۱ [[سوره حدید]]، به پهنایی مانند پهنای آسمان‌ها و زمین تعبیر شده است. مفسرانی مانند طبرسی، فخر رازی و طباطبایی، با تکیه بر این آیات، تصور وسعت بهشت را خارج از قلمرو فهم و ذهن انسان‌ها دانسته‌اند.<ref>رجوع کنید به طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره فصّلت، آیه ۱۲.</ref> | وسعت بهشت، در آیه ۱۳۳ [[سوره آل‌عمران|سوره آل عمران]]، به پهنای آسمان‌ها و زمین، و در آیه ۲۱ [[سوره حدید]]، به پهنایی مانند پهنای آسمان‌ها و زمین تعبیر شده است. مفسرانی مانند طبرسی، فخر رازی و طباطبایی، با تکیه بر این آیات، تصور وسعت بهشت را خارج از قلمرو فهم و ذهن انسان‌ها دانسته‌اند.<ref>رجوع کنید به طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره فصّلت، آیه ۱۲.</ref> | ||
===مخلوق و جسمانی بودن=== | ===مخلوق و جسمانی بودن=== | ||
مخلوق بودن و همچنین خلق بهشت پیش از وقوع قیامت، از جمله موضوع‌هایی است که در احادیث معصومان به آنها اشاره شده و حتی یکی از اعتقادات شیعه معرفی شده است.<ref> | مخلوق بودن و همچنین خلق بهشت پیش از وقوع قیامت، از جمله موضوع‌هایی است که در احادیث معصومان به آنها اشاره شده و حتی یکی از اعتقادات شیعه معرفی شده است.<ref>رجوع کنید به: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، ص۱۴۶، و ۱۹۶-۱۹۷.</ref> از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] نقل شده است که مراد از مخلوق بودن بهشت، خلق تقدیری نیست، بلکه بهشت وجود خارجی دارد و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، در [[معراج]]، بهشت واقعی را دیده است و بنابراین، نفی مخلوق بودن بهشت، به منزله دروغگو خواندن پیامبر است.<ref>رجوع کنید به: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، ص۱۱۹.</ref> | ||
در برخی از احادیث، تاکید شده است که برای هر کس، جایی در بهشت و همچنین جایی در [[جهنم|دوزخ]] از پیش تعیین شده و کارهای هر فرد، به تدریج، اجزای آن مکان در بهشت یا دوزخ را تکمیل می‌کند. این احادیث، مستند موجود بودن [[بهشت]] و [[جهنم]] قرار گرفته است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۲۳، ۱۲۵، ۱۴۹؛ برای این بحث، با برخی تفاوت‌ها، در منابع حدیثی اهل سنّت رجوع کنید به بیهقی، شعب الایمان، ۱۴۲۱ق، ج ۱، | در برخی از احادیث، تاکید شده است که برای هر کس، جایی در بهشت و همچنین جایی در [[جهنم|دوزخ]] از پیش تعیین شده و کارهای هر فرد، به تدریج، اجزای آن مکان در بهشت یا دوزخ را تکمیل می‌کند. این احادیث، مستند موجود بودن [[بهشت]] و [[جهنم]] قرار گرفته است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۲۳، ۱۲۵، ۱۴۹؛ برای این بحث، با برخی تفاوت‌ها، در منابع حدیثی اهل سنّت رجوع کنید به بیهقی، شعب الایمان، ۱۴۲۱ق، ج ۱، ص۳۴۲ و ۳۴۶؛ قرطبی، التذکرة فی احوال الموتی و امور الاخرة، ۱۴۱۰ق، ج ۲، ص۱۶۴-۱۶۵؛ ابن‌قیم جوزیه، حادی الارواح الی بلاد الافراح، ۱۴۰۹ق، ص۴۴-۵۱.</ref> | ||
قرآن کریم و احادیث معصومین، بر این نکته تاکید می‌کنند که بهشت و به طور کلی عالم آخرت، جسمانی است و بر همین اساس، دنیا و آخرت، در جسمانی بودن تفاوتی با هم ندارند، و تنها در ویژگی‌های دیگر متفاوت‌اند. علامه مجلسی و سید نعمت الله جزایری، از یکی از احادیث نقل شده از امام رضا (ع)، برداشت کرده‌اند که بنابر نظر امام هشتم، احوال آخرت را باید با احوال دنیا سنجید و تاکید کرده‌اند که لازمه این گزاره، جسمانی بودن بهشت خواهد بود. امام رضا (ع) در پاسخ به یکی از [[مناظره امام رضا با عمران صابی|پرسش‌های عمران صابی]] و در مقام استدلال بر رؤیت‌ناپذیری خدا برای انسان‌ها در بهشت، گفته است که استدلال برای آنچه در بهشت اتفاق می‌افتد، فقط با آنچه در دنیاست، ممکن می‌شود. این جمله، بنابر یکی از دو توضیح [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱۰، | قرآن کریم و احادیث معصومین، بر این نکته تاکید می‌کنند که بهشت و به طور کلی عالم آخرت، جسمانی است و بر همین اساس، دنیا و آخرت، در جسمانی بودن تفاوتی با هم ندارند، و تنها در ویژگی‌های دیگر متفاوت‌اند. علامه مجلسی و سید نعمت الله جزایری، از یکی از احادیث نقل شده از امام رضا(ع)، برداشت کرده‌اند که بنابر نظر امام هشتم، احوال آخرت را باید با احوال دنیا سنجید و تاکید کرده‌اند که لازمه این گزاره، جسمانی بودن بهشت خواهد بود. امام رضا(ع) در پاسخ به یکی از [[مناظره امام رضا با عمران صابی|پرسش‌های عمران صابی]] و در مقام استدلال بر رؤیت‌ناپذیری خدا برای انسان‌ها در بهشت، گفته است که استدلال برای آنچه در بهشت اتفاق می‌افتد، فقط با آنچه در دنیاست، ممکن می‌شود. این جمله، بنابر یکی از دو توضیح [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱۰، ص۳۱۶، ۳۲۷ </ref> و شاگردش [[سید نعمت‌الله جزایری|سید نعمت الله جزایری]]،<ref>جزایری، نور البراهین، ۱۴۱۷ق، ج ۲، ص۴۷۹.</ref> متضمن این «اصل» است که احوال [[آخرت]] را باید با احوال دنیا سنجید.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۱۱، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
====استدلال‌های کلامی==== | ====استدلال‌های کلامی==== | ||
در استدلال به مخلوق بودن بهشت، به چند آیه از قرآن کریم استناد شده است؛ آیه پنجم [[سوره نجم]] که گزارش عروج [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] است، آیات ۱۳۳ [[سوره آل‌عمران|آل‌عمران]] و ۲۱ [[سوره حدید|حدید]] که در هر دو، تعبیر «اُعدَّت» (=آماده شده است) ذکر شده، و آیه ۱۰۰ [[سوره توبه|توبه]] که در آن واژه «اَعَدَّ» آمده<ref>همین دو تعبیر در آیه ۱۳۱ آل‌عمران و آیه ۵۷ احزاب برای دوزخ به‌کار رفته </ref> و دلالت بر موجود بودن فعلی جنّت و دوزخ دارد.<ref>جوینی، العقیدة النظامیة، ۱۴۲۴ق، ص۲۴۹-۲۵۰؛ متولی شافعی، الغنیه فی اصول الدین، ۱۴۰۶ق، ص۱۶۷-۱۶۸؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج ۵، | در استدلال به مخلوق بودن بهشت، به چند آیه از قرآن کریم استناد شده است؛ آیه پنجم [[سوره نجم]] که گزارش عروج [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] است، آیات ۱۳۳ [[سوره آل‌عمران|آل‌عمران]] و ۲۱ [[سوره حدید|حدید]] که در هر دو، تعبیر «اُعدَّت» (=آماده شده است) ذکر شده، و آیه ۱۰۰ [[سوره توبه|توبه]] که در آن واژه «اَعَدَّ» آمده<ref>همین دو تعبیر در آیه ۱۳۱ آل‌عمران و آیه ۵۷ احزاب برای دوزخ به‌کار رفته </ref> و دلالت بر موجود بودن فعلی جنّت و دوزخ دارد.<ref>جوینی، العقیدة النظامیة، ۱۴۲۴ق، ص۲۴۹-۲۵۰؛ متولی شافعی، الغنیه فی اصول الدین، ۱۴۰۶ق، ص۱۶۷-۱۶۸؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج ۵، ص۱۰۹؛ جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج ۸، ص۳۰۱؛ سبحانی، الالهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، ۱۴۱۱ق، ج ۲، ص۹۱۸-۹۱۹.</ref> | ||
در احادیث روایت شده از [[امامان شیعه]]، موجود بودن فعلی بهشت، به صراحت ذکر شده و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] در این باره به [[معراج]] [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم]] استناد کرده است. ابن حزم<ref>ابن حزم، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، ۱۹۹۵م، ج ۲، | در احادیث روایت شده از [[امامان شیعه]]، موجود بودن فعلی بهشت، به صراحت ذکر شده و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] در این باره به [[معراج]] [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم]] استناد کرده است. ابن حزم<ref>ابن حزم، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، ۱۹۹۵م، ج ۲، ص۳۹۲.</ref> و ابن قیم جوزیه<ref>ابن قیم جوزیه، حادی الارواح الی بلاد الافراح، ص۴۴، ۴۹-۵۰، ۸۱ </ref> نیز در استدلال بر مخلوق بودن بهشت، برخی گزارش‌های معراج پیامبر اسلام را ذکر کرده‌اند.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۱۴، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
در مقابل، کسانی که معتقدند بهشت و جهنم خلق نشده‌اند، به دلایل عقلی و نقلی استناد کرده‌اند. اولین و قدیمی‌ترین دلیل عقلی، عبث بودن خلقت بهشت قبل از [[قیامت]] است.<ref>رجوع کنید به مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، | در مقابل، کسانی که معتقدند بهشت و جهنم خلق نشده‌اند، به دلایل عقلی و نقلی استناد کرده‌اند. اولین و قدیمی‌ترین دلیل عقلی، عبث بودن خلقت بهشت قبل از [[قیامت]] است.<ref>رجوع کنید به مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۱۲۴.</ref> پاسخ برخی متکلمان به این استدلال، این است که حکمت همه افعال الهی برای بندگان معلوم نیست و نمی‌توان بر این اساس، رأی به عبث بودن خلق بهشت داد.<ref>سبحانی، الالهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، ۱۴۱۱ق، ج ۲، ص۹۲۰.</ref> | ||
'''تاویل بهشت جسمانی در دیدگاه باطنیه'''{{سخ}} | '''تاویل بهشت جسمانی در دیدگاه باطنیه'''{{سخ}} | ||
[[باطنی‌گری|باطنیه]] بر پایه روش فلسفی خود، به [[تأویل]] داده‌های قرآنی درباره جسمانی بودن بهشت و دیگر ویژگی‌های آن روی آورده و این موارد را رمزی و نمادین دانسته‌اند. [[ابوحامد محمد غزالی|غزالی]]<ref>غزالی، فضائح الباطنیه، ۱۳۸۳ق، ص۴۴-۴۶، ۴۸-۵۴، ۶۱.</ref> در نقدی صریح بر آنان، یکی از دلالت‌های التزامی این رویکرد را نسبت دادن جهل به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] یا دست‌کم گونه‌ای مخالفت با صاحب شرع و در نتیجه خروج از دین دانسته است؛ به‌ویژه آنکه در قرآن، موارد زیادی در وصف بهشت و مجموعه عالم آخرت ذکر شده است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | [[باطنی‌گری|باطنیه]] بر پایه روش فلسفی خود، به [[تأویل]] داده‌های قرآنی درباره جسمانی بودن بهشت و دیگر ویژگی‌های آن روی آورده و این موارد را رمزی و نمادین دانسته‌اند. [[ابوحامد محمد غزالی|غزالی]]<ref>غزالی، فضائح الباطنیه، ۱۳۸۳ق، ص۴۴-۴۶، ۴۸-۵۴، ۶۱.</ref> در نقدی صریح بر آنان، یکی از دلالت‌های التزامی این رویکرد را نسبت دادن جهل به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] یا دست‌کم گونه‌ای مخالفت با صاحب شرع و در نتیجه خروج از دین دانسته است؛ به‌ویژه آنکه در قرآن، موارد زیادی در وصف بهشت و مجموعه عالم آخرت ذکر شده است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۱۱، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
اعتقاد به وجود بهشت، با همان ویژگی‌هایی که از قرآن و مجموعه احادیث تلقی می‌شود، از ضروریات [[اسلام]] شمرده شده و حتی تأویل آیات قرآن به گونه‌ای که موجب نفی جسمانی بودن بهشت شود، به منزله انکار اسلام شمرده شده است.<ref>رجوع کنید به تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج ۵، | اعتقاد به وجود بهشت، با همان ویژگی‌هایی که از قرآن و مجموعه احادیث تلقی می‌شود، از ضروریات [[اسلام]] شمرده شده و حتی تأویل آیات قرآن به گونه‌ای که موجب نفی جسمانی بودن بهشت شود، به منزله انکار اسلام شمرده شده است.<ref>رجوع کنید به تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج ۵، ص۹۱-۹۳.</ref> | ||
متکلمان مسلمان، [[تأویل]] داده‌های دینی در مقولاتی از قبیل جسمانی بودن بهشت در آیات قرآن کریم، و تعبیرهای نمادین از این آیات را جز در صورت وجود محذور عقلی، ناروا دانسته‌اند.<ref>رجوع کنید به قاضی عبدالجبار بن احمد، شرح الاصول الخمسه، ۱۴۲۲ق، | متکلمان مسلمان، [[تأویل]] داده‌های دینی در مقولاتی از قبیل جسمانی بودن بهشت در آیات قرآن کریم، و تعبیرهای نمادین از این آیات را جز در صورت وجود محذور عقلی، ناروا دانسته‌اند.<ref>رجوع کنید به قاضی عبدالجبار بن احمد، شرح الاصول الخمسه، ۱۴۲۲ق، ص۴۹۹؛ غزالی، المضنون به علی غیراهله، ۱۴۱۷ق، ص۱۱۳؛ لاهیجی، گوهرمراد، ۱۳۸۳ش، ص۶۶۱.</ref> [[سلیمان بن صالح غصن]]<ref>سلیمان بن صالح غصن، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۹۷۹-۱۹۸۹م، ج ۲، ص۷۳۲.</ref> معتقد است که اموری از قبیل جسمانی بودن بهشت، عقلاً پذیرفتنی‌اند و از نظر نقلی نیز درباره آنها اجماع وجود دارد؛ بنابراین به نظر او، تاویل آن و نفی جسمانی بودن، ممکن نیست.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۱۲، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
==نعمت‌ها== | ==نعمت‌ها== | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۷: | ||
در فرهنگ اسلامی، رضوان خدا و برخورداری از خشنودی او، برترین نعمت بهشت دانسته شده است. علاوه بر این، نعمت‌های مختلف بهشت، از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، خانه‌ها و باغ‌ها و کاخ‌ها، پوشاک و موارد دیگر، در سوره‌های مختلف قرآن کریم ذکر شده است؛ از جمله در سه سوره [[سوره الرحمن|الرحمن]]،<ref>سوره الرحمن، آیه ۴۶ و ۷۶.</ref> [[سوره واقعه|واقعه]]،<ref>سوره واقعه، آیه ۱۰ و ۳۷.</ref> [[سوره انسان|انسان]]<ref>سوره انسان، ۵، ۶، ۱۲، ۲۲.</ref> و آیاتی از سوره‌های دیگر.<ref>مثلاً سوره صافات، آیه ۴۱ و ۴۹؛ زخرف، آیه ۷۰ و ۷۳؛ نبأ، آیه ۳۲ و ۳۵؛ مطففین، آیه ۲۲ و ۲۸؛ غاشیه، آیه ۱۰ و ۱۶.</ref> | در فرهنگ اسلامی، رضوان خدا و برخورداری از خشنودی او، برترین نعمت بهشت دانسته شده است. علاوه بر این، نعمت‌های مختلف بهشت، از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، خانه‌ها و باغ‌ها و کاخ‌ها، پوشاک و موارد دیگر، در سوره‌های مختلف قرآن کریم ذکر شده است؛ از جمله در سه سوره [[سوره الرحمن|الرحمن]]،<ref>سوره الرحمن، آیه ۴۶ و ۷۶.</ref> [[سوره واقعه|واقعه]]،<ref>سوره واقعه، آیه ۱۰ و ۳۷.</ref> [[سوره انسان|انسان]]<ref>سوره انسان، ۵، ۶، ۱۲، ۲۲.</ref> و آیاتی از سوره‌های دیگر.<ref>مثلاً سوره صافات، آیه ۴۱ و ۴۹؛ زخرف، آیه ۷۰ و ۷۳؛ نبأ، آیه ۳۲ و ۳۵؛ مطففین، آیه ۲۲ و ۲۸؛ غاشیه، آیه ۱۰ و ۱۶.</ref> | ||
'''رضوان خدا'''، بر اساس روایات اسلامی، برترین نعمتِ بهشت است. بنابر حدیثی از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] ، پس از استقرار اهل جنّت در جایگاهشان، به آنان گفته می‌شود که بالاتر و ارجمند‌تر از نعمت‌هایی که ارزانی‌تان شده، خشنودی خدا از شما و محبت او به شماست. امام علی پس از بیان قول مذکور، آیه ۷۲ [[سوره توبه]] را [[تلاوت]] کرده است که بخشی از آن، چنین است: «وَرِضْوَانٌ مِّنَ | '''رضوان خدا'''، بر اساس روایات اسلامی، برترین نعمتِ بهشت است. بنابر حدیثی از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، پس از استقرار اهل جنّت در جایگاهشان، به آنان گفته می‌شود که بالاتر و ارجمند‌تر از نعمت‌هایی که ارزانی‌تان شده، خشنودی خدا از شما و محبت او به شماست. امام علی پس از بیان قول مذکور، آیه ۷۲ [[سوره توبه]] را [[تلاوت]] کرده است که بخشی از آن، چنین است: «وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللَّهِ أَکبَرُ»؛ یعنی خشنودی خدا بالاتر از هر چیز است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، ص۱۴۰-۱۴۱؛ نیز رجوع کنید به ابونعیم اصفهانی، صفة الجنة، ۱۴۰۶ق، ج ۲، ص۱۳۶-۱۳۷؛ قرطبی، التذکرة فی احوال الموتی و امور الاخرة، ۱۴۱۰ق، ج ۲، ص۱۶۶-۱۷۰.</ref> برخی مفسران علت بزرگ‌تر بودن رضوان الهی از تمام نعمت‌های بهشت را این دانسته که مبدأ جمیع سعادات و منشأ تمام کرامات، رضای الهی و قُرب رحمت سبحانی است.<ref>شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۱۴۸.</ref> بر اساس حدیثی از پیامبر اسلام(ص)،<ref>رجوع کنید به مُنذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ۱۴۰۷ق، ج ۴، ص۵۰۷.</ref> کم‌بهره‌ترین افراد بهشت، کسانی هستند که به نعمت‌های بهشت توجه دارند، و برخوردارترین آنها که در پیشگاه خدا بسیار ارجمندند، هر بامداد و شامگاه به «وجه» الهی توجه دارند.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۱۰، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
'''خوردنی و آشامیدنی''': از میان خوردنی‌های بهشت، بیشترین تأکید قرآن کریم بر میوه‌هاست. بر اساس آیات قرآن کریم، در بهشت هر گونه میوه، به وفور و همواره و پیاپی وجود دارد (کلِّ فاکهة، فاکهة کثیره، مِن کلّ الثمراتِ، فواکهَ مِما یشتهون، یتخیرون، | '''خوردنی و آشامیدنی''': از میان خوردنی‌های بهشت، بیشترین تأکید قرآن کریم بر میوه‌هاست. بر اساس آیات قرآن کریم، در بهشت هر گونه میوه، به وفور و همواره و پیاپی وجود دارد (کلِّ فاکهة، فاکهة کثیره، مِن کلّ الثمراتِ، فواکهَ مِما یشتهون، یتخیرون، اُکلُها دائمٌ) و به آسانی از درختان چیده می‌شود.<ref>انسان: ۱۴ </ref> در قرآن کریم، دو بار نیز گوشت<ref>رجوع کنید به طور: ۲۲.</ref> و گوشت پرندگان (لحم طیرٍ)،<ref>رجوع کنید به واقعه: ۲۱.</ref> از هر گونه که اهل جنّت بخواهند، به عنوان نعمت‌های بهشتی ذکر شده است.<ref>رجوع کنید به طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ذیل واقعه: ۲۱.</ref> | ||
از آشامیدنی‌های جنّت، در آیه ۱۵ [[سوره محمد]] نام برده شده است: نهرهایی از آب و شیر و باده و انگبین در چند جا، جام باده (کأس) ذکر شده که باده آن سخت سپید و لذت‌بخش<ref>سوره صافات، آیه ۴۵-۴۶؛ سوره واقعه، آیه ۱۸.</ref> است، آمیخته با عطر [[کافور]]<ref>سوره انسان، آیه ۵.</ref> یا آمیخته با عطر زنجبیل از چشمه‌ای به نام [[سلسبیل]]<ref>سوره انسان، ۱۸.</ref> یا همراه با مشک و آمیخته با [[تسنیم]]. واژه شراب<ref>سوره ص، آیه ۵۱.</ref> و شراب طهور<ref>سوره انسان، آیه ۲۱.</ref> نیز به آشامیدنی‌های جنّت اشاره دارد. در قرآن کریم، بر مبرّا بودن باده جنّت از زیان‌ها و عیوب بادهٔ شناخته‌شده دنیا (مستی، سردرد، واداشتن به [[گناه]]، تباه کردن عقل)، تاکید شده است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | از آشامیدنی‌های جنّت، در آیه ۱۵ [[سوره محمد]] نام برده شده است: نهرهایی از آب و شیر و باده و انگبین در چند جا، جام باده (کأس) ذکر شده که باده آن سخت سپید و لذت‌بخش<ref>سوره صافات، آیه ۴۵-۴۶؛ سوره واقعه، آیه ۱۸.</ref> است، آمیخته با عطر [[کافور]]<ref>سوره انسان، آیه ۵.</ref> یا آمیخته با عطر زنجبیل از چشمه‌ای به نام [[سلسبیل]]<ref>سوره انسان، ۱۸.</ref> یا همراه با مشک و آمیخته با [[تسنیم]]. واژه شراب<ref>سوره ص، آیه ۵۱.</ref> و شراب طهور<ref>سوره انسان، آیه ۲۱.</ref> نیز به آشامیدنی‌های جنّت اشاره دارد. در قرآن کریم، بر مبرّا بودن باده جنّت از زیان‌ها و عیوب بادهٔ شناخته‌شده دنیا (مستی، سردرد، واداشتن به [[گناه]]، تباه کردن عقل)، تاکید شده است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۶، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
'''پوشاک''': پوشاک‌هایی از ابریشم و حریر و دیبا، دستبندهایی از طلا و نقره و مروارید،<ref>سوره کهف، آیه ۳۱؛ سوره حج، آیه ۲۳؛ سوره فاطر، آیه ۳۳؛ سوره دخان، آیه ۵۳؛ سوره انسان، آیه ۱۲ و ۲۱.</ref> فرش‌های ابریشمی و زربافت و نیکو و تکیه‌گاه‌های فاخر و بلند،<ref>سوره یس، آیه ۵۶؛ سوره طور، آیه ۲۰؛ سوره الرحمن، آیه ۵۴ و ۷۶؛ سوره واقعه، آیه ۱۵؛ سوره انسان، آیه ۱۳، سوره مطففین، آیه ۲۳ و ۳۵؛ سوره غاشیه، آیه ۱۳ و ۱۶.</ref> سینی‌های طلا و ظرف‌های نقره و جام‌های بلورین<ref>سوره زخرف، آیه ۷۱؛ سوره واقعه، آیه ۱۸ و ۳۴؛ سوره انسان، آیه ۱۵ و ۱۶؛ سوره غاشیه، آیه ۱۴.</ref> و خدمتکاران جوان و خوشرو (وِلدان، غِلْمان)<ref>رجوع کنید به سوره طور، آیه ۲۴؛ سوره واقعه، آیه ۱۷ و ۱۸؛ سوره انسان، آیه ۱۹.</ref>، برخی دیگر از نعمت‌های بهشت است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | '''پوشاک''': پوشاک‌هایی از ابریشم و حریر و دیبا، دستبندهایی از طلا و نقره و مروارید،<ref>سوره کهف، آیه ۳۱؛ سوره حج، آیه ۲۳؛ سوره فاطر، آیه ۳۳؛ سوره دخان، آیه ۵۳؛ سوره انسان، آیه ۱۲ و ۲۱.</ref> فرش‌های ابریشمی و زربافت و نیکو و تکیه‌گاه‌های فاخر و بلند،<ref>سوره یس، آیه ۵۶؛ سوره طور، آیه ۲۰؛ سوره الرحمن، آیه ۵۴ و ۷۶؛ سوره واقعه، آیه ۱۵؛ سوره انسان، آیه ۱۳، سوره مطففین، آیه ۲۳ و ۳۵؛ سوره غاشیه، آیه ۱۳ و ۱۶.</ref> سینی‌های طلا و ظرف‌های نقره و جام‌های بلورین<ref>سوره زخرف، آیه ۷۱؛ سوره واقعه، آیه ۱۸ و ۳۴؛ سوره انسان، آیه ۱۵ و ۱۶؛ سوره غاشیه، آیه ۱۴.</ref> و خدمتکاران جوان و خوشرو (وِلدان، غِلْمان)<ref>رجوع کنید به سوره طور، آیه ۲۴؛ سوره واقعه، آیه ۱۷ و ۱۸؛ سوره انسان، آیه ۱۹.</ref>، برخی دیگر از نعمت‌های بهشت است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۶، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
'''پیوند همسری''': وجود پیوند همسری، یکی از نعمت‌های بهشت است که در قرآن با تعبیرات ازواجٌ مطهّره،<ref>رجوع کنید به سوره بقره، آیه ۲۵؛ سوره آل عمران، آیه ۱۵؛ سوره نساء، آیه ۵۷.</ref> ازواجکم،<ref>سوره زخرف، آیه ۷۰. </ref> ازواجهم<ref>سوره رعد، آیه ۲۳؛ سوره غافر، آیه ۸؛ سوره یس، آیه ۵۶.</ref> و «زوَّجناهُم» (آنها را همسر می‌گردانیم)<ref>رجوع کنید به دخان: ۵۴؛ طور: ۲۰ </ref> بیان شده است. برخی مفسران با استناد به آیه ۲۳ [[سوره رعد]] و آیه ۸ [[سوره غافر]]، گفته‌اند که همسران با ایمان، در بهشت با یکدیگر خواهند زیست؛ همچنان که پدران و مادران و فرزندانشان اگر صالح باشند همراه آنها وارد بهشت می‌شوند. (ذیل آیه ۵۶ [[سوره یس|یس]] و ۷۰ [[سوره زخرف|زخرف]])<ref>رجوع کنید به طبری، تفسیر طبری؛ طبرسی، مجمع البیان؛ فخر رازی، تفسیر کبیر؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل رعد: ۲۳، و غافر: ۸.</ref> علاوه بر این، قرآن به «حور» (یک بار) و «حورٌ عینٌ» (زنان سپیدروی سیاه‌چشم، سه بار) و همسری آنان با اهل جنّت اشاره کرده و ضمن وصف ظاهر آنها (زیبایی و طراوت)، بر پاکی و عفاف و پوشیدگی و دور بودن آنان از هر نگاه هوس‌آلود تأکید کرده است.<ref>سوره الرحمن، آیه ۵۶، ۵۸، ۷۰، ۷۲ و ۷۴؛ سوره واقعه، آیه ۲۲-۲۳.</ref> | '''پیوند همسری''': وجود پیوند همسری، یکی از نعمت‌های بهشت است که در قرآن با تعبیرات ازواجٌ مطهّره،<ref>رجوع کنید به سوره بقره، آیه ۲۵؛ سوره آل عمران، آیه ۱۵؛ سوره نساء، آیه ۵۷.</ref> ازواجکم،<ref>سوره زخرف، آیه ۷۰. </ref> ازواجهم<ref>سوره رعد، آیه ۲۳؛ سوره غافر، آیه ۸؛ سوره یس، آیه ۵۶.</ref> و «زوَّجناهُم» (آنها را همسر می‌گردانیم)<ref>رجوع کنید به دخان: ۵۴؛ طور: ۲۰ </ref> بیان شده است. برخی مفسران با استناد به آیه ۲۳ [[سوره رعد]] و آیه ۸ [[سوره غافر]]، گفته‌اند که همسران با ایمان، در بهشت با یکدیگر خواهند زیست؛ همچنان که پدران و مادران و فرزندانشان اگر صالح باشند همراه آنها وارد بهشت می‌شوند. (ذیل آیه ۵۶ [[سوره یس|یس]] و ۷۰ [[سوره زخرف|زخرف]])<ref>رجوع کنید به طبری، تفسیر طبری؛ طبرسی، مجمع البیان؛ فخر رازی، تفسیر کبیر؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل رعد: ۲۳، و غافر: ۸.</ref> علاوه بر این، قرآن به «حور» (یک بار) و «حورٌ عینٌ» (زنان سپیدروی سیاه‌چشم، سه بار) و همسری آنان با اهل جنّت اشاره کرده و ضمن وصف ظاهر آنها (زیبایی و طراوت)، بر پاکی و عفاف و پوشیدگی و دور بودن آنان از هر نگاه هوس‌آلود تأکید کرده است.<ref>سوره الرحمن، آیه ۵۶، ۵۸، ۷۰، ۷۲ و ۷۴؛ سوره واقعه، آیه ۲۲-۲۳.</ref> | ||
| خط ۸۹: | خط ۸۹: | ||
'''وجود هر چیز چشم‌نواز''': در آیه ۷۱ [[سوره زخرف]]، بر وجود هر چیز چشم‌نواز (ما تَلَذُّ الاَعین) و برآورده شدن هر خواسته (ما تَشتَهیهِ الاَنفُس) در جنّت تصریح شده است. برخی از مفسران، از این دو تعبیر نتیجه گرفته‌اند که موارد ذکر شده در قرآن درباره نعمت‌های بهشتی، تمامی نعمت‌ها نیستند و نعمت‌های بهشت، برتر از تصور و آگاهی انسان‌ها در دنیاست.<ref>طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل همین آیات.</ref> | '''وجود هر چیز چشم‌نواز''': در آیه ۷۱ [[سوره زخرف]]، بر وجود هر چیز چشم‌نواز (ما تَلَذُّ الاَعین) و برآورده شدن هر خواسته (ما تَشتَهیهِ الاَنفُس) در جنّت تصریح شده است. برخی از مفسران، از این دو تعبیر نتیجه گرفته‌اند که موارد ذکر شده در قرآن درباره نعمت‌های بهشتی، تمامی نعمت‌ها نیستند و نعمت‌های بهشت، برتر از تصور و آگاهی انسان‌ها در دنیاست.<ref>طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل همین آیات.</ref> | ||
'''سایر خصوصیات بهشت''': قرآن کریم، علاوه بر بیان ویژگی‌های مثبت بهشت، به نفی ویژگی‌های منفی آن هم پرداخته است؛ تاکید بر صفت‌های مثبت مانند جاودانگی و ماندگاری، ایمنی (آمنین)،<ref>سوره حجر، آیه ۴۶.</ref> پایداری (نعیمٌ مقیمٌ)،<ref>سوره توبه، آیه ۲۱.</ref> پیوستگی (غیرُممنونٍ)،<ref>سوره فصّلت، آیه ۸.</ref> و در دسترس بودن (لامقطوعة و لاممنوعة)<ref>سوره واقعه، آیه ۳۳.</ref>؛ و همچنین نفی صفات منفی مانند رنج (نَصَب)،<ref>سوره حجر، آیه ۴۸؛ سوره فاطر، آیه ۳۵.</ref> درماندگی (لُغوب)،<ref>سوره فاطر، آیه ۳۵.</ref> اندوه (حَزَن)،<ref>سوره فاطر، آیه ۳۴.</ref> ارتکاب گناه (تأثیم)،<ref>سوره طور، آیه ۲۳.</ref> سخنان ناروا و پوچ (لغو، لاغیه)،<ref>سوره واقعه، آیه ۲۵؛ سوره غاشیه، آیه ۱۱.</ref> نسبت دروغ دادن و شنیدنِ کمترین سخن دروغ ( | '''سایر خصوصیات بهشت''': قرآن کریم، علاوه بر بیان ویژگی‌های مثبت بهشت، به نفی ویژگی‌های منفی آن هم پرداخته است؛ تاکید بر صفت‌های مثبت مانند جاودانگی و ماندگاری، ایمنی (آمنین)،<ref>سوره حجر، آیه ۴۶.</ref> پایداری (نعیمٌ مقیمٌ)،<ref>سوره توبه، آیه ۲۱.</ref> پیوستگی (غیرُممنونٍ)،<ref>سوره فصّلت، آیه ۸.</ref> و در دسترس بودن (لامقطوعة و لاممنوعة)<ref>سوره واقعه، آیه ۳۳.</ref>؛ و همچنین نفی صفات منفی مانند رنج (نَصَب)،<ref>سوره حجر، آیه ۴۸؛ سوره فاطر، آیه ۳۵.</ref> درماندگی (لُغوب)،<ref>سوره فاطر، آیه ۳۵.</ref> اندوه (حَزَن)،<ref>سوره فاطر، آیه ۳۴.</ref> ارتکاب گناه (تأثیم)،<ref>سوره طور، آیه ۲۳.</ref> سخنان ناروا و پوچ (لغو، لاغیه)،<ref>سوره واقعه، آیه ۲۵؛ سوره غاشیه، آیه ۱۱.</ref> نسبت دروغ دادن و شنیدنِ کمترین سخن دروغ (کذّاب)<ref>سوره نبأ، آیه ۳۵.</ref> و مستی و تباهی عقل (غَوْل)<ref>سوره صافات، آیه ۴۷.</ref>. | ||
==درجات== | ==درجات== | ||
در فرهنگ اسلامی، ارتباط درجات بهشت با اعمال انسان، به طور کلی مورد پذیرش است، اما تفصیل آن و بیان جزئیات اینکه چه اعمالی منجر به وارد شدن بندگان به کدام درجه بهشت می‌شود، به روشنی مشخص نیست.<ref>فیض کاشانی، راه روشن، ۱۳۷۹ش، | در فرهنگ اسلامی، ارتباط درجات بهشت با اعمال انسان، به طور کلی مورد پذیرش است، اما تفصیل آن و بیان جزئیات اینکه چه اعمالی منجر به وارد شدن بندگان به کدام درجه بهشت می‌شود، به روشنی مشخص نیست.<ref>فیض کاشانی، راه روشن، ۱۳۷۹ش، ص۶۶.</ref> | ||
به نظر مفسران قرآن کریم، از جمله فخر رازی،<ref>فخر رازی، تفسیر کبیر، ذیل انفال: ۴.</ref> واژه «درجات» که در آیات مرتبط با بهشت آمده، بر رتبه‌بندی نعمت‌های بهشت دلالت دارد که انسان‌ها بر اساس اعمال‌شان، به مراتب و درجات متفاوتی از بهشت می‌رسند.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | به نظر مفسران قرآن کریم، از جمله فخر رازی،<ref>فخر رازی، تفسیر کبیر، ذیل انفال: ۴.</ref> واژه «درجات» که در آیات مرتبط با بهشت آمده، بر رتبه‌بندی نعمت‌های بهشت دلالت دارد که انسان‌ها بر اساس اعمال‌شان، به مراتب و درجات متفاوتی از بهشت می‌رسند.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۸، ذیل مدخل جنت.</ref> در قرآن کریم و روایات اسلامی، بر اختلاف مراتب بهشت تاکید شده است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۱۳، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
بر اساس روایتی از پیامبر اسلام، بهشت درجاتی دارد که فاصله میان آنها | بر اساس روایتی از پیامبر اسلام، بهشت درجاتی دارد که فاصله میان آنها به‌اندازه فاصله آسمان و زمین است.<ref>محمدی ری‌شهری، حکمت‌نامه پیامبر اعظم، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۳۹۹.</ref> | ||
==افعال و صفات بهشتیان== | ==افعال و صفات بهشتیان== | ||
در قرآن کریم و احادیث معصومان، اعمال و رفتار بسیاری ذکر شده که بندگان را به بهشت می‌رساند و در این مسئله، زن و مرد برابر ذکر شده‌اند.<ref>رجوع کنید به سوره آل عمران، آیه ۱۹۵؛ سوره نساء، آیه ۱۲۴؛ سوره غافر، آیه ۴۰.</ref> [[ایمان]]، [[تقوا]] و عمل صالح، و همچنین ویژگی‌هایی مانند اطاعت از خدا و رسول، حق‌پذیری، اخلاص، و دوری از [[شرک]]، بیش از دیگر واژه‌ها در قرآن ذکر شده و قرآن کریم، اهل بهشت را دارای چنین ویژگی‌هایی دانسته است. [[خشوع]] و [[خشیت]] و [[تواضع|فروتنی]] در پیشگاه خالق، فروتنی نزد خلق، سلامت رفتار و دوری از هوا و هوس، راستی، بخشایش و گذشت، امانت‌داری، پایبندی به عهد، رسیدگی مالی به محرومان، [[انفاق]] و دوری گزیدن از کار و سخن بیهوده<ref>برای نمونه رجوع کنید به سوره مؤمنون، آیه ۱۱۱؛ سوره فرقان، آیه ۶۳ و ۷۵.</ref> و نیز دوری از تکبر، برخی دیگر از مواردی است که در قرآن ذکر شده است.<ref>سوره قصص، آیه ۸۳؛ نیز رجوع کنید به طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل همین آیه، که تباهی در زمین را نافرمانی خدا تفسیر کرده است </ref> در همین زمینه، ورود برخی افراد به بهشت، ناشدنی تلقی شده است؛ از جمله کسانی که آیات خدا را دروغ می‌شمرند و از پذیرفتن آن خودداری می‌کنند.<ref>سوره اعراف، آیه ۴۰.</ref> | در قرآن کریم و احادیث معصومان، اعمال و رفتار بسیاری ذکر شده که بندگان را به بهشت می‌رساند و در این مسئله، زن و مرد برابر ذکر شده‌اند.<ref>رجوع کنید به سوره آل عمران، آیه ۱۹۵؛ سوره نساء، آیه ۱۲۴؛ سوره غافر، آیه ۴۰.</ref> [[ایمان]]، [[تقوا]] و عمل صالح، و همچنین ویژگی‌هایی مانند اطاعت از خدا و رسول، حق‌پذیری، اخلاص، و دوری از [[شرک]]، بیش از دیگر واژه‌ها در قرآن ذکر شده و قرآن کریم، اهل بهشت را دارای چنین ویژگی‌هایی دانسته است. [[خشوع]] و [[خشیت]] و [[تواضع|فروتنی]] در پیشگاه خالق، فروتنی نزد خلق، سلامت رفتار و دوری از هوا و هوس، راستی، بخشایش و گذشت، امانت‌داری، پایبندی به عهد، رسیدگی مالی به محرومان، [[انفاق]] و دوری گزیدن از کار و سخن بیهوده<ref>برای نمونه رجوع کنید به سوره مؤمنون، آیه ۱۱۱؛ سوره فرقان، آیه ۶۳ و ۷۵.</ref> و نیز دوری از تکبر، برخی دیگر از مواردی است که در قرآن ذکر شده است.<ref>سوره قصص، آیه ۸۳؛ نیز رجوع کنید به طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل همین آیه، که تباهی در زمین را نافرمانی خدا تفسیر کرده است </ref> در همین زمینه، ورود برخی افراد به بهشت، ناشدنی تلقی شده است؛ از جمله کسانی که آیات خدا را دروغ می‌شمرند و از پذیرفتن آن خودداری می‌کنند.<ref>سوره اعراف، آیه ۴۰.</ref> | ||
برخی صفات و رفتارهای اخلاقی که موجب ورود به بهشت می‌شود، عبارتند از گره‌گشایی از کار مردم، مهرورزی به بندگان خدا، سخن گفتن نیکو، و دوری از ستم به دیگران.<ref>رجوع کنید به قرطبی، التذکرة فی احوال الموتی و امور الاخرة، ۱۴۱۰ق، ج ۲، | برخی صفات و رفتارهای اخلاقی که موجب ورود به بهشت می‌شود، عبارتند از گره‌گشایی از کار مردم، مهرورزی به بندگان خدا، سخن گفتن نیکو، و دوری از ستم به دیگران.<ref>رجوع کنید به قرطبی، التذکرة فی احوال الموتی و امور الاخرة، ۱۴۱۰ق، ج ۲، ص۸-۱۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۱۸، ۱۱۹، ۱۲۶، ۱۴۴-۱۴۵ </ref> در همین زمینه، رفتارهای زشت مانند [[دروغ|دروغ‌گویی]]، [[سخن‌چینی]]، استهزای بندگان خدا، بدخواهی، مشارکت با حاکمان در کارهای ناروا، بی‌بندوباری اخلاقی و [[شراب‌خواری]] در شمار عوامل محروم‌کننده از بهشت معرفی شده‌اند.<ref>منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج ۴، ص۴۹۳-۴۹۴؛ قرطبی، التذکرة فی احوال الموتی و امور الاخرة، ۱۴۱۰ق، ج ۲، ص۲۰-۲۱ و ۱۰۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۳۲-۱۳۳ </ref> | ||
==بهشت آدم و حوا== | ==بهشت آدم و حوا== | ||
{{اصلی|بهشت آدم}} | {{اصلی|بهشت آدم}} | ||
در سه [[سوره]] [[قرآن]] ([[سوره بقره|بقره]]: ۳۵؛ [[اعراف]]: ۱۹، ۲۰؛ [[سوره طه|طه]]: ۱۱۵، ۱۱۷ و ۱۲۰.) به مناسبت اشاره به آفرینش [[حضرت آدم|آدم]] و [[حوا]]، نخستین سکونت‌گاه این «زوج»، بهشت معرفی شده است. بنابر آیات قرآن، آن دو در بهشت از همه خواستنی‌ها و زندگی سراسر نعمت و فراوانی و خوشی برخوردار بوده‌اند، اما در کنار این فراوانی و رفاه، به آن دو هشدار داده شده بود که به درخت معینی نزدیک نشوند (و میوه آن را نخورند)، همچنین از خطر فریب [[شیطان]] بر حذر داشته شده بوده‌اند تا نیت انتقام‌جویانه او در راندن این دو از بهشت تحقق نیابد. طبق قرآن، فریب شیطان روی داد و آدم و همسرش با تن دادن به عصیان پروردگار و شکستن نهی خدا، اطاعت شیطان و خوردن میوه درخت ممنوعه، لغزیدند و سرانجام از بهشت خارج شدند و در زمین سکنی گزیدند، و زندگی نوع انسان، پس از این [[هبوط]]، در زمین آغاز شد.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | در سه [[سوره]] [[قرآن]] ([[سوره بقره|بقره]]: ۳۵؛ [[اعراف]]: ۱۹، ۲۰؛ [[سوره طه|طه]]: ۱۱۵، ۱۱۷ و ۱۲۰.) به مناسبت اشاره به آفرینش [[حضرت آدم|آدم]] و [[حوا]]، نخستین سکونت‌گاه این «زوج»، بهشت معرفی شده است. بنابر آیات قرآن، آن دو در بهشت از همه خواستنی‌ها و زندگی سراسر نعمت و فراوانی و خوشی برخوردار بوده‌اند، اما در کنار این فراوانی و رفاه، به آن دو هشدار داده شده بود که به درخت معینی نزدیک نشوند (و میوه آن را نخورند)، همچنین از خطر فریب [[شیطان]] بر حذر داشته شده بوده‌اند تا نیت انتقام‌جویانه او در راندن این دو از بهشت تحقق نیابد. طبق قرآن، فریب شیطان روی داد و آدم و همسرش با تن دادن به عصیان پروردگار و شکستن نهی خدا، اطاعت شیطان و خوردن میوه درخت ممنوعه، لغزیدند و سرانجام از بهشت خارج شدند و در زمین سکنی گزیدند، و زندگی نوع انسان، پس از این [[هبوط]]، در زمین آغاز شد.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۲۴، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
در تفاسیر و کتاب‌های کلام اسلامی، سه قول درباره این بهشت بیان شده است: | در تفاسیر و کتاب‌های کلام اسلامی، سه قول درباره این بهشت بیان شده است: | ||
#[[فخر رازی]] سه قول را همراه با دلایل قائلان آنها آورده است. این سه قول عبارتند از «باغی در زمین»، «بهشتی آسمانی غیر بهشت موعود»، و «بهشت موعود». فخر رازی، هر سه قول را پذیرفتنی و در عین حال غیرقابل اثبات دانسته است و به عدم امکان اظهارنظر قطعی رأی داده است.<ref>فخر رازی، | #[[فخر رازی]] سه قول را همراه با دلایل قائلان آنها آورده است. این سه قول عبارتند از «باغی در زمین»، «بهشتی آسمانی غیر بهشت موعود»، و «بهشت موعود». فخر رازی، هر سه قول را پذیرفتنی و در عین حال غیرقابل اثبات دانسته است و به عدم امکان اظهارنظر قطعی رأی داده است.<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۵۲.</ref> | ||
#[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱۱، | #[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱۱، ص۱۲۲-۱۲۳، ۱۴۳-۱۴۴.</ref> به سه قول مذکور به همراه برخی دلایل آنها اشاره کرده و احادیثی را آورده که در برخی از آنها، بهشت آدم و حوا همان بهشت موعود معرفی شده و در برخی دیگر، از باغ‌های دنیا دانسته شده است. مجلسی نتیجه گرفته است که انتخاب قطعی هر یک از این اقوال بی‌اشکال نیست، ضمن اینکه شاید این بهشت، بهشت برزخی بوده باشد.<ref>برای احادیث دیگر رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، ص۱۴۶، ج ۱۱، ص۱۶۱، ۱۷۲-۱۷۶؛ برای احادیث اهل سنّت رجوع کنید به ابن قیم جوزیه، حادی الارواح الی بلاد الافراح، ۱۴۰۹ق، ص۵۲-۷۵.</ref> | ||
#از میان مفسران متاخر، [[محمد عبده]]<ref>رجوع کنید به رشید رضا، تفسیر القرآن الحکیم المشتهر باسم تفسیر المنار، ذیل بقره: ۳۵.</ref> بهشت آدم و حوا را زمینی دانسته و نظر محققان [[اهل سنت و جماعت|اهل سنّت]] را نیز همین معرفی کرده است.<ref>ماتریدی، تأویلات اهل السنّه، ۱۴۲۶ق، ج ۱، | #از میان مفسران متاخر، [[محمد عبده]]<ref>رجوع کنید به رشید رضا، تفسیر القرآن الحکیم المشتهر باسم تفسیر المنار، ذیل بقره: ۳۵.</ref> بهشت آدم و حوا را زمینی دانسته و نظر محققان [[اهل سنت و جماعت|اهل سنّت]] را نیز همین معرفی کرده است.<ref>ماتریدی، تأویلات اهل السنّه، ۱۴۲۶ق، ج ۱، ص۴۲۵، ج ۴، ص۳۷۶.</ref> اما [[سید محمدحسین طباطبائی|طباطبائی]]<ref>طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص۱۳۲، ج ۸، ص۳۹، ج ۱۴، ص۲۱۸-۲۱۹.</ref>، بهشت آدم و حوا را در آسمان دانسته، اما بهشتی غیر از بهشت موعود و از سنخ [[برزخ|عالم برزخ]]. طباطبایی، بیان قرآن در این موضوع را (شبیه) تمثیلی از زندگی یکایک انسان‌ها پیش از آمدن به دنیا دانسته است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۲۴، ذیل مدخل جنت.</ref>{{یاد|وبالجملة یشبه أن تکون هذه القصة التی قصّها الله تعالی من إسکان آدم وزوجته الجنة، ثم إهباطهما لاکل الشجرة کالمثل یمثل به ما کان الانسان فیه قبل نزوله إلی الدنیا. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، منشورات اسماعیلیان، ج۱، ص۱۳۲.}} | ||
==آثار و تالیفات== | ==آثار و تالیفات== | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = [[حضرت محمد(ص)]]: {{حدیث|فِی الجَنَّةِ ما لاعَینٌ رَأَت وَلا اُذُنٌ سَمِعَت وَلاخَطَرَ عَلی قَلبِ بَشَرٍ.|ترجمه=] در بهشت چیزهایی وجود دارد که نه چشمی دیده، نه گوشی شنیده و نه به خاطر کسی گذشته است.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[نهج الفصاحه]]، حدیث ۲۰۶۰</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = [[حضرت محمد(ص)]]: {{حدیث|فِی الجَنَّةِ ما لاعَینٌ رَأَت وَلا اُذُنٌ سَمِعَت وَلاخَطَرَ عَلی قَلبِ بَشَرٍ.|ترجمه=] در بهشت چیزهایی وجود دارد که نه چشمی دیده، نه گوشی شنیده و نه به خاطر کسی گذشته است.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[نهج الفصاحه]]، حدیث ۲۰۶۰</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
آثار مستقل فراوانی درباره بهشت و جهنم تالیف شده و علاوه بر آن، در بسیاری از کتب حدیثی، بخش‌های مهمی به نقل روایات مرتبط با بهشت و جهنم اختصاص یافته است. برخی از آثار شیعی در این باب، عبارتند از: | آثار مستقل فراوانی درباره بهشت و جهنم تالیف شده و علاوه بر آن، در بسیاری از کتب حدیثی، بخش‌های مهمی به نقل روایات مرتبط با بهشت و جهنم اختصاص یافته است. برخی از آثار شیعی در این باب، عبارتند از: | ||
*مَعالم الزُلفی، نوشته [[سید هاشم بحرانی]].<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | *مَعالم الزُلفی، نوشته [[سید هاشم بحرانی]].<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۹، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
*کتاب العدل و المعاد در [[بحارالانوار]]، نوشته [[محمدباقر مجلسی]].<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | *کتاب العدل و المعاد در [[بحارالانوار]]، نوشته [[محمدباقر مجلسی]].<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۹، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
* صفة الجنّة و النار، مجموعه‌ای از احادیث [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] و [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] درباره بهشت و [[جهنم]]، نوشته سُعَید بن جَناح اَزْدی از [[فهرست اصحاب امام کاظم(ع)|اصحاب امام کاظم(ع)]] و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]]. این کتاب به طور کامل در [[الاختصاص (کتاب)|الاختصاص]]<ref>ص۳۴۵-۳۶۶ </ref> و به نقل از آن در بحارالانوار<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، | * صفة الجنّة و النار، مجموعه‌ای از احادیث [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] و [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] درباره بهشت و [[جهنم]]، نوشته سُعَید بن جَناح اَزْدی از [[فهرست اصحاب امام کاظم(ع)|اصحاب امام کاظم(ع)]] و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]]. این کتاب به طور کامل در [[الاختصاص (کتاب)|الاختصاص]]<ref>ص۳۴۵-۳۶۶ </ref> و به نقل از آن در بحارالانوار<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، ص۲۰۷-۲۲۰ </ref> نقل شده است.<ref>درباره سُعید بن جناح و کتاب او رجوع کنید به نجاشی،ش ۴۸۱، ۵۱۲؛ تستری، نور البراهین، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۸۹-۹۰.</ref><ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۹، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
علاوه بر آثار شیعی، برخی آثار اهل سنت هم به نقل احادیث مرتبط با بهشت و جهنم پرداخته‌اند؛ از جمله: | علاوه بر آثار شیعی، برخی آثار اهل سنت هم به نقل احادیث مرتبط با بهشت و جهنم پرداخته‌اند؛ از جمله: | ||
*صفة الجنه، نوشته [[ابونعیم اصفهانی|ابونُعیم اصفهانی]].<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | *صفة الجنه، نوشته [[ابونعیم اصفهانی|ابونُعیم اصفهانی]].<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۹، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
*شعب الایمان، نوشته احمد بن حسین بیهقی.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | *شعب الایمان، نوشته احمد بن حسین بیهقی.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۹، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
*الترغیب و الترهیب، نوشته عبدالعظیم بن عبدالقوی مُنذری.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | *الترغیب و الترهیب، نوشته عبدالعظیم بن عبدالقوی مُنذری.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۹، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
*التذکره فی احوال الموتی و امور الاخرة، نوشته شمس‌الدین قرطبی.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | *التذکره فی احوال الموتی و امور الاخرة، نوشته شمس‌الدین قرطبی.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۹، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
*حادی الارواح الی بلاد الافراح، نوشته ابن قیم جوزیه.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، | *حادی الارواح الی بلاد الافراح، نوشته ابن قیم جوزیه.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص۹، ذیل مدخل جنت.</ref> | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
{{ستون-شروع| | {{ستون-شروع|۲}} | ||
* [[جنة الخلد]] | * [[جنة الخلد]] | ||
* [[بهشت فردوس]] | * [[بهشت فردوس]] | ||
| خط ۱۶۱: | خط ۱۶۱: | ||
* سبحانی، جعفر، الالهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، به قلم حسن محمد مکی عاملی، ج۲، قم، ۱۴۱۱ق. | * سبحانی، جعفر، الالهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، به قلم حسن محمد مکی عاملی، ج۲، قم، ۱۴۱۱ق. | ||
* سلیمان بن صالح غصن، موقف المتکلمین من الاستدلال بنصوص الکتاب و السنه، ریاض، ۱۴۱۶ق-۱۹۹۶م. | * سلیمان بن صالح غصن، موقف المتکلمین من الاستدلال بنصوص الکتاب و السنه، ریاض، ۱۴۱۶ق-۱۹۹۶م. | ||
* شریف رضی، محمد بن حسین، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، ج۵، چاپ محمدرضا آل کاشف الغطاء، بیروت، ۱۳۵۵ش، چاپ افست قم، | * شریف رضی، محمد بن حسین، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، ج۵، چاپ محمدرضا آل کاشف الغطاء، بیروت، ۱۳۵۵ش، چاپ افست قم، بی‌تا. | ||
* شیخ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۲ق-۱۹۸۲م. | * شیخ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۲ق-۱۹۸۲م. | ||
* شیخ مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، چاپ ابراهیم انصاری، قم، ۱۴۱۳ق. | * شیخ مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، چاپ ابراهیم انصاری، قم، ۱۴۱۳ق. | ||
| خط ۱۷۱: | خط ۱۷۱: | ||
* عبدالرحیم بن محمد خیاط، کتاب الانتصار و الرد علی ابن الراوندی الملحد، چاپ نیبرگ، بیروت ۱۹۸۶م. | * عبدالرحیم بن محمد خیاط، کتاب الانتصار و الرد علی ابن الراوندی الملحد، چاپ نیبرگ، بیروت ۱۹۸۶م. | ||
* عبدالرزاق بن علی لاهیجی، گوهرمراد، چاپ زین العابدین قربانی لاهیجی، تهران ۱۳۸۳ش. | * عبدالرزاق بن علی لاهیجی، گوهرمراد، چاپ زین العابدین قربانی لاهیجی، تهران ۱۳۸۳ش. | ||
* عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷ق-۱۹۸۷م، چاپ افست بیروت، | * عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷ق-۱۹۸۷م، چاپ افست بیروت، بی‌تا. | ||
*شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، تهران:انتشارات | *شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، تهران:انتشارات میقات، ۱۳۶۳ش، چاپ اول. | ||
* علامه حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، چاپ محمد نجمی زنجانی، قم، ۱۳۶۳ش. | * علامه حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، چاپ محمد نجمی زنجانی، قم، ۱۳۶۳ش. | ||
* علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، چاپ حسن حسن‌زاده آملی، قم، ۱۴۰۷ق. | * علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، چاپ حسن حسن‌زاده آملی، قم، ۱۴۰۷ق. | ||
| خط ۱۹۰: | خط ۱۹۰: | ||
* ماتریدی، محمد بن محمد، تأویلات اهل السنّه (تفسیرالماتریدی)، چاپ مجدی باسلّوم، بیروت ۱۴۲۶ق-۲۰۰۵م. | * ماتریدی، محمد بن محمد، تأویلات اهل السنّه (تفسیرالماتریدی)، چاپ مجدی باسلّوم، بیروت ۱۴۲۶ق-۲۰۰۵م. | ||
* مجلسی، محمد باقر، آسمان و جهان، ترجمه کتاب السماء و العالم بحار الأنوار، جلد ۵۴، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۱ش. | * مجلسی، محمد باقر، آسمان و جهان، ترجمه کتاب السماء و العالم بحار الأنوار، جلد ۵۴، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۱ش. | ||
* مجلسی، محمدباقر، | * مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق. | ||
* محمد رشیدرضا، تفسیر القرآن الحکیم المشتهر باسم تفسیر المنار، [تقریرات درس] شیخ محمد عبده، ج۱، مصر، ۱۳۷۳ق-۱۹۵۴م. | * محمد رشیدرضا، تفسیر القرآن الحکیم المشتهر باسم تفسیر المنار، [تقریرات درس] شیخ محمد عبده، ج۱، مصر، ۱۳۷۳ق-۱۹۵۴م. | ||
* محمد فؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره، ۱۳۶۴، چاپ افست تهران، ۱۳۹۷ق. | * محمد فؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره، ۱۳۶۴، چاپ افست تهران، ۱۳۹۷ق. | ||
| خط ۲۰۱: | خط ۲۰۱: | ||
* New Catholic encyclopedia , Detroit: Thomson, 2003, s.vv."Afterlife. 2: in the Bible" (by H.Koster), "Paradis" (by I. Hunt). | * New Catholic encyclopedia , Detroit: Thomson, 2003, s.vv."Afterlife. 2: in the Bible" (by H.Koster), "Paradis" (by I. Hunt). | ||
* Encyclopaedia of the Quran, ed. Jane Dammen McAuliffe, Leiden:Brill,2001-s.v."Paradise"(by Leah Kinberg). | * Encyclopaedia of the Quran, ed. Jane Dammen McAuliffe, Leiden:Brill,2001-s.v."Paradise"(by Leah Kinberg). | ||
{{پایان چپچین}} | {{پایان چپچین}} | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||