حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

به‌گفته مجید معارف، در کتاب تاریخ  عمومی حدیث، حدیث شیعه فرازونشیب‌های بسیاری را پشت‌سر گذاشته است. او این این تحولات را به دو دوره متقدمان و متأخران تقسیم کرده است: دوره متقدمان پنج قرن نخست قمری را شامل می‌شود. در این دوره، احادیث شیعه را امامان صادر کرند و اصحابشان نوشتند و دانشمندان بعدی، دسته‌بندی کردند تا این‌که «محدثان سه‌گانه اول»، یعنی کلینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی آن‌ها در کتب اَربعه جای دادند.<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۰۲.</ref>

# دوران امام علی تا امام سجاد (قرن اول): در این دوره به جهت، وجود سیاست منع حدیث و فشار سیاسی برضد شیعیان و سیاست تقیه امامان، حدیث رونق چندانی نداشت.<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۰۷-۲۰۹.</ref> با این حال، کتاب‌هایی حدیثی د راین دوره نوشته شد که از آن جمله، کتاب علی یا جامعه، <ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۱۳.</ref> نهج‌البلاغه که در آن زمان به‌صورت کتاب‌هایی با عنوان‌های «خُطَبُ امیرِالمؤمنین« یا »خُطَبُ علی» در دست شیعیان بود<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۱۶-۲۱۷.</ref> و همچنین صحیفه سجادیه است.<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۲۱.</ref>  

# عصر امام باقر و امام صادق (قرن دوم): این دوره نقش مهم در شکل‌گیری حدیث شیعه دارد و آثار حدیثی ارزشمندی در آن تدوین شده است.<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۲۷.</ref> این دوره عصر تدوین علوم و  و رفع ممنوعیت نگارش حدیث بود. امام باقر(ع) و امام صادق(ع) با استفاده از این موقعیت، با برپایی مجالس عمومی،  تدریس در منزل، دیدارها و مناظره‌ها و مجالس خصوصیِ تدریس فقه و حدیث، تأثیر بسیاری بر شکل‌گیری فقه و حدیث شیعه گذاشتند.<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۲۸-۲۳۴.</ref> یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این دوره را تدوین اصول چهارصدگانه حدیثی می‌دانند که به اصول اربعه‌مائه معروف‌اند.<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۵۵.</ref>

# عصر امام کاظم تا اواخر غیبت صغرا:  در این دوره خلفا امامان را محدود می‌کردند و بر شیعیان فشار می‌آوردند.<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۳۰۷.</ref> ازاین‌رو احادیثی بسیار کمتری نسبت به دوره قبل از، از امامان صادر شده است.<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۳۱۰.</ref> در این دوره به تنظیم کتابهای حدیثی قبل توجه شد. محدثان این دوره اصول و روایات به‌جامانده از دوره قبل را  برحسب موضوعات فقهی تبویب و کتابهای مفصل‌تری تدوین کردند.<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۳۴۸-۳۵۰.</ref>

# عصر پیدایش جوامع حدیثی: دراین دوره به‌جهت فعال‌یودن تدریس حدیث در مراکز علمی، این نیاز به وجود آمد که  کتاب‌های جامع‌تری در زمینه حدیث  نوشته شود. این مسئله سبب به وجود آمدن جوامع حدیثی شد که برخی همه موضوعات دینی از جمله فقه و عقاید را در بر می‌گرفت، مانند کافی، نوشته کلینی و برخی به صورت تخصصی شامل فقه یا عقاید می‌شد؛ مانند کتاب توحید و عیون اخبار الرضا و کمال‌الدین از شیخ صدوق و الغیبه و امالی از شیخ طوسی. <ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۳۵۵.</ref> کتب اربعه حدیثی شیعه دریان دوره تألیف شد.<ref>معارف، تاریخ عمومی حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۳۵۵.</ref> این کتاب‌ها که مهم‌ترین جوامع روایی شیعه امامی‌اند عبارت‌اند از: [[الکافی (کتاب)|الکافی]]، [[تهذیب الاحکام (کتاب)|تهذیب‌الاحکام]]، [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار (کتاب)|اِستبصار]] و [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|مَن لایَحضُر]].<ref>مؤدب، تاریخ حدیث، ۱۳۸۸ش، ص۸۶.</ref>